ΜΟΤΣΑΡΤ, Η ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΙΑ ΤΟΥ ΤΙΤΟ / ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ ΟΠΕΡΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ

Ήταν σε καλή ώρα ο Όμιλος  Antenna και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όταν το 2011 αποφάσισαν να συνεργασθούν με τη Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης για μία τριετία [2911-2914] και να αναμεταδίδουν τις εκπληκτικές παραστάσεις της στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και σε πέντε ακόμα πόλεις της Ελλάδος, όπου η πληρότητα, όπως μαθαίνουμε, είναι εντυπωσιακή.  Καλό θα ήταν να διευρυνθεί όσο γίνεται περισσότερο ο κύκλος των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα, “The MET Live in HD” πόλεων, ώστε να έχουν την ευκαιρία και τη χαρά και άλλοι συνάνθρωποί μας να παρακολουθούν τις σπουδαίες αυτές παραστάσεις.

Το 2013 συμπληρώνονται 130 χρόνια από την ίδρυση της διάσημης Όπερας, η οποία στην αρχή στεγάστηκε μεταξύ Broadway και 39^ης Λεωφόρου ώς τη μεταφορά της στο Lincoln Center όπου το Σεπτέμβρη του 1966  έγιναν τα εγκαίνια της εγκατάστασής της. Από το ξεκίνημά της σπουδαίοι καλλιτέχνες από όλα τα μέρη του κόσμου, αναφέρουμε ενδεικτικά τον Enrico Carouzo, τη Μαρία Κάλλας, τους θρυλικούς Μαέστρους Mahler, Toscanini, Bruno Walter, τον δικό μας Δημήτρη Μητρόπουλο, καλούνται να λάβουν μέρος στις  παραστάσεις της διάσημης Όπερας. Ο James Levine, μουσικός διευθυντής της για 40 χρόνια, παρέδωσε  από το 2011 στον  Fabio Luisi τα ηνία της μουσικής διεύθυνσης του θεάτρου.

Η επιλογή σημαντικών προσωπικοτήτων της τέχνης και η άρτια προετοιμασία της Όπερας είναι εγγύηση για το αποτέλεσμα. Μεγάλο επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συνεντεύξεις των καλλιτεχνών, του μαέστρου, του σκηνοθέτη, του διευθυντή σκηνής που παίρνουν ντίβες της όπερας κατά τη διάρκεια του διαλείμματος και αποκαλύπτουν τα μυστικά των παρασκηνίων στους θεατές. Στη συγκεκριμένη παράσταση τής 1^η Δεκεμβρίου του 2012 οικοδέσποινα στο Live in HD ήταν η Αμερικανίδα mezzo-soprano Susan Graham.

Δύσκολο να ξεχωρίσουμε  την καλύτερη, μέχρι σήμερα, παράσταση της Όπερας της ΜΕΤ, που παρακολουθήσαμε. Θα σταθούμε στο φαινόμενο Μότσαρτ. Δεν τον ονόμασαν τυχαία «Αγαπημένο των Θεών». Σε κάθε νότα σε κάθε μελωδία νιώθει κανείς την παρουσία  του Θεού όπως νιώθει την ανάσα Του όταν περιδιαβαίνει μόνος  στη μαγεία της Φύσης.

“La Clemenza di Tito”, «Η Μεγαλοψυχία του Τίτο»  είναι η τελευταία  όπερα του Μότσαρτ. Περί τα μέσα Αυγούστου του 1791 ενώ ήταν αφοσιωμένος στη σύνθεση του Μαγικού Αυλού, το Εθνικό Θέατρο της Πράγας τού ζητά να συνθέσει μια όπερα για τις προγραμματισμένες στις 6 Σεπτεμβρίου του 1791 εορταστικές εκδηλώσεις της στέψης του βασιλιά Λεοπόλδου Β΄, αντί του ποσού των διακοσίων δουκάτων. Τη σημαντική αυτή παραγγελία που αποτελεί αναγνώριση της συνθετικής ικανότητάς του, παρά τον αρχικό αιφνιδιασμό, την αποδέχεται ο συνθέτης. Και, αγνοώντας τον ελάχιστο χρόνο που έχει στη διάθεσή  για να περαιώσει ένα απαιτητικό έργο, ρίχνεται νυχθημερόν στη δουλειά, αφού πρέπει παράλληλα να εργαστεί σκληρά για την ολοκλήρωση του  Μαγικού Αυλού, αλλά και του Ρέκβιεμ, τελευταία παραγγελία  ενός  μυστηριώδους αγνώστου.

Αν και βαριά άρρωστος η εσωτερική φλόγα της έμπνευσης δεν τον εγκαταλείπει. Απεναντίας, φουντώνει και τον μετουσιώνει σε Θεϊκό Πλαστουργό, δημιουργώντας εξαίσια Μουσικά Μνημεία, που διατρέχουν την αιωνιότητα! 

Το λιμπρέτο, «Η Μεγαλοψυχία του Τίτο» ήταν του διάσημου Ιταλού ποιητή  Μεταστάζιο [1698-1782], γραμμένο το 1734 για τον Antonio Caldara. Το ίδιο λιμπρέτο χρησιμοποίησαν για τις δικές τους όπερες  πάνω από 40 συνθέτες  ανάμεσά τους ο Γκλουκ και ο Σκαρλάττι.  O Μότσαρτ συνέθεσε την Opera  Seria    σε δύο πράξεις   πάνω στο διασκευασμένο λιμπρέτο  του Κατερίνο Ματσόλα. Στην πρώτη παράσταση, στο Estates Theatre της Πράγας, τον ρόλο του Σέστο ερμήνευσε ο διάσημος Ιταλός σοπράνο-καστράτο Domenico Bedini.

Ο θρυλικός Γάλλος σκηνογράφος  Jean Pierre Ponnelle  με την υψηλής αισθητικής  σκηνοθεσία του, τα εντυπωσιακά σκηνικά,  τα κοστούμια και τους ωραίους φωτισμούς του  Gil Wechsler, μας μεταφέρει στη Ρώμη του Α΄ αιώνα π. Χ  όπου διαδραματίζεται η υπόθεση της Όπερας. Η αρχική απόφαση του ρωμαίου  αυτοκράτορα Τίτο,  να παντρευτεί  τη Βερενίκη κόρη του βασιλιά της Ιουδαίας, ματαιώνεται από τον ίδιο και επιλέγει στη θέση της τη  Σερβίλια, αδελφή του πιστού του φίλου Σέστο.  Εξοργισμένη η Βιτέλια, κόρη πρώην αυτοκράτορα, καθώς  επιθυμεί να καθίσει η ίδια στο θρόνο της Ρώμης, εκμεταλλεύεται την αγάπη που της έχει ο  Σέστο, και του αναθέτει να   δολοφονήσει τον Τίτο. Ανήμπορος να αντισταθεί στον έρωτά του, ο Σέστο, δέχεται. Αλλά ο αυτοκράτορας και πάλι αλλάζει γνώμη όταν μαθαίνει από τη Σερβίλια ότι αγαπά τον Άννιο πιστό φίλο του αδελφού της κι έχει υποσχεθεί να τον παντρευτεί. Τότε ο Τίτο επιλέγει την Βιτέλια για σύζυγο, η οποία όμως αγνοούσε αυτή την απόφασή του, όταν έστελνε τον ερωτευμένο Σέστο να πυρπολήσει το Καπιτώλιο και να τον σκοτώσει. Τραγική ειρωνεία,   το Καπιτώλιο καίγεται καθώς τής γνωστοποιούν την απόφαση του αυτοκράτορα να την παντρευτεί. Ευτυχώς, η απόπειρα δολοφονίας   αποτυγχάνει χωρίς οι συνωμότες να το γνωρίζουν. Ο  δολοφόνος  ζητά μέρος να κρυφτεί και πνιγμένος στις τύψεις θέλει να ομολογήσει το έγκλημά του αλλά η Βιτέλια τον αναγκάζει να σιωπήσει. Όταν ο Σέστο μαθαίνει ότι ο αυτοκράτορας ζει, ομολογεί την πράξη του και ζητά συγχώρεση αλλά η Γερουσία τον καταδικάζει σε θάνατο. Αμέσως ο Άννιο τρέχει στον Τίτο, επικαλούμενος την ευσπλαχνία του. Ο αυτοκράτορας διστάζει να υπογράψει την απόφαση της Γερουσίας πριν μιλήσει  με τον Σέστο. Μένοντας  μόνοι, ο ένοχος, του εξομολογείται ότι δεν επιζητούσε το θρόνο του, αποκρύπτοντας την εμπλοκή της αγαπημένης του. Ο Τίτο δεν ικανοποιείται από τις απαντήσεις του  και τον διώχνει ενώ ακούει την παράκλησή του να θυμηθεί τη φιλία τους. Ο αυτοκράτορας παλεύει, υπογράφει και σχίζει την εντολή. Δεν είναι τύραννος, δεν μπορεί να συναινέσει   στην εκτέλεση του φίλου του. Μόνο η Βιτέλια που την εκλιπαρούν ο Άννιο και η Σερβίλια μπορεί να τον σώσει. Εκείνη αντιλαμβάνεται στο τέλος ότι δεν αξίζει να  θυσιάσει τη ζωή  του Σέστο για το θρόνο και ομολογεί το έγκλημά της. Ο Τίτο, όχι μόνο συγχωρεί τον επίδοξο δολοφόνο του, αλλά απαλλάσσει από όλες τις κατηγορίες τους συνωμότες, ενώ ο λαός της Ρώμης υμνεί τη μεγαλοψυχία του!

Το θέμα που πραγματεύεται το λιμπρέτο της συγκεκριμένης όπερας αποτελεί αξιοθαύμαστη επιλογή, αφού έμμεσα  μεν αλλά όμως με σαφήνεια, υποδεικνύει προς τον μέλλοντα βασιλέα τον τρόπο διακυβέρνησης του κράτους. Ας μη λησμονούμε ότι ο Τίτος έλαβε την προσωνυμία και έμεινε γνωστός στην ιστορία ως «Αγάπη και χάρμα του ανθρωπίνου γένους».

Όλοι οι ρόλοι ερμηνευμένοι θαυμαστά από τους καλλιτέχνες ανέδειξαν την μεγαλοφυή γραφή του Μότσαρτ. Οι δύο όμως ωραίες κυρίες σε ρόλους ανδρών ήσαν αξεπέραστες με τις  Αγγελικές φωνές τους. Η mezzo-soprano από τη Λετονία  Elina Garanca ήταν μοναδική στο ρόλο του νεαρού ερωτευμένου αριστοκράτη Σέστο. Με εκπληκτική τεχνική, με τέλεια φωνητική άρθρωση και εκθαμβωτικό ηχόχρωμα μαζί με την Αμερικανίδα mezzo-soprano Kate Lindsey στο ρόλο του πιστού φίλου Άννιο έδιναν την αίσθηση ότι κατέρχονταν από το μαγικό κόσμου του μοτσάρτειου ονείρου! Στον ομώνυμο ρόλο του γαλήνιου Ρωμαίου Αυτοκράτορα, ο Ιταλός τενόρος Giuseppe Filianoti πρόβαλε όλες τις αρετές και την πραότητα του ήρωα. Η Αγγλίδα  σοπράνο  Lusy Crowe ανέδειξε το λυρισμό τής Σερβίλια, ενώ η Ιταλίδα σοπράνο Barbara Frittoli, ερμήνευσε με πάθος την εκδικητική και ραδιούργα Βιτέλια και ο λαμπερός  βαρύτονος Oren Gradus ως Πούμπλιο συμπλήρωσε επάξια τον κύκλο των ερμηνευτών. 

Στη φαντασμαγορική αυτή παράσταση, σημαντικότατο ρόλο έπαιξε ο Άγγλος Αρχιμουσικός Harry Bicket, ειδικευμένος στη μουσική Μπαρόκ, που οδήγησε τους Μονωδούς, τη Χορωδία και την Ορχήστρα σε  ερμηνείες αψεγάδιαστες!