ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Ίδρυση - Λειτουργία
Το Εργαστήριο Συντήρησης της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2001 με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ζακύνθου κ.κ. Χρυσοστόμου Β΄, σε χώρο της Ιεράς Μονής των Στροφάδων. Aπό τότε, αμείωτη είναι η συμπαράσταση και των πατέρων της Μονής καθώς και η καθοδήγηση της εφόρου αρχαιολόγου κ. Ζωής Μυλώνα στις δραστηριότητες του εργαστηρίου.
Στα έξι χρόνια λειτουργίας του έχει συντηρηθεί ένας μεγάλος αριθμός έργων τέχνης – άνω των 370 – που χρονολογούνται από τη βυζαντινή και κυρίως την μεταβυζαντινή περίοδο, μεταξύ των οποίων φορητές εικόνες, ελαιογραφίες, ξυλόγλυπτα και αργυρά πάμφυλλα.
Πιο συγκεκριμένα :
- Φορητές εικόνες και ελαιογραφίες της Iεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου που αποτελούν μέρος της μόνιμης συλλογής και εκτίθενται στις αίθουσες του Εκκλησιαστικού Μουσείου – Σκευοφυλακίου της Ιεράς Μονής.
- Εικόνες τέμπλου, εκκλησιαστικά κειμήλια από τις Ιερές Μονές Αγίου Γεωργίου Κρημνών και Αγίου Ανδρέα Βολιμών.
- Εικόνες δωδεκάορτου και βημόθυρα από το ομώνυμο μετόχι της Αγίας Αικατερίνης του Σινά στη Ζάκυνθο.
- Εικόνες από την συλλογή του Μητροπολιτικού Μεγάρου.
- Φορητές εικόνες από το αρχικό τέμπλο του ναού του Αγίου Παντελεήμονα Πηγαδακίων.
- Το επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του προδρόμου στη Λαγκάδα.
- Έργα υψηλής καλλιτεχνικής, θρησκευτικής και ιστορικής αξίας από ναούς της Ζακύνθου. Συνοπτικά αναφέρονται ο ναός της Παναγίας Δερματούσας στο Τραγάκι Ζακύνθου, ο ναός του Αγ. Χαραλάμπη Ζακύνθου, ο Μητροπολιτικός ναός του Αγ. Νικολάου των Ξένων, ο ναός του Αγ. Λαζάρου Ζακύνθου, εικόνες από το σκευοφυλάκιο του ναού της Αγίας Μαύρας Μαχαιράδου, από το ναό της Παναγίας της Κεριώτισσας, από το ναό Φανερωμένης Ζακύνθου και Λιθακιάς κ.α.
Συντήρηση
Η συντήρηση περιλαμβάνει την ταξινόμηση και καταγραφή των εκκλησιαστικών έργων, την αποκατάσταση των ασυντήρητων έργων, καθώς και τον έλεγχο, τη μέτρηση και την εξασφάλιση κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών.
Η συνολική διαγνωστική διαδικασία, περιλαμβάνει την εφαρμογή των πιο κάτω μεθόδων:
1. Ψηφιακή φωτογράφηση και μακροφωτογράφηση
2. Φωτογράφηση σε στερεομικροσκόπιο
3. Υπεριώδη φωτογράφηση φθορισμού
4. Υπέρυθρη φωτογράφηση
5. Απεικόνηση ψευδοχρώματος υπερύθρου
6. Ακτινογραφία Roentgen
7. Μαθηματική επεξεργασία των εικονιστικών δεδομένων
Οι μέθοδοι εξέτασης που εφαρμόζονται είναι μη καταστρεπτικές και αφορούν τη μελέτη της επιφάνειας και της εσωτερικής δομής των αντικειμένων καθώς και των αιτιών που προκαλούν την φθορά τους. Εξασφαλίζουν έτσι την αποτελεσματική συντήρηση με την χρησιμοποίηση των κατάλληλων υλικών και μεθόδων.
Η έως τώρα συντήρηση και εργαστηριακή έρευνα:
-αποκάλυψε αρκετά άγνωστα ενυπόγραφα έργα διαφόρων καλλιτεχνών. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι δύο εικόνες του Βίκτωρος, η «Προσκύνηση των Ποιμένων» και ο «Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος», ο «Χριστός Παντοκράτωρ» του Γ. Βιδάλε, ο «Ευαγγελισμός» του Ιερέα Αναστασίου Κουτρούλη, φορητές εικόνες Δωδεκάορτου του Πέτρου Βόσσου, έργα του Ιωάννη Ταμβάκη, Κωνσταντίνου Χίου κ.α.
-συνέβαλε στη μελέτη της επιφάνειας και της εσωτερικής δομής των αντικειμένων, στον προσδιορισμό των στρωμάτων από τα οποία αποτελούνται και στην αποκάλυψη της αυθεντικής ζωγραφικής κάτω από νεότερες επιζωγραφήσεις, χαρακτηριστικά αναφέρεται η πολύ αξιόλογη εικόνα της «Βαπτίσεως του Χριστού» του 15ου αι., του «Χριστού δεμένου στον Κίονα» του 17ου αι. από τη Μονή του Αγ. Γεωργίου Κρημνών και η εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας «Βλαχέραινα» από τα Πηγαδάκια.
- έφερε στο φως συνθέσεις ζωγραφικής και έγιναν γνωστές αθέατες επιγραφές καλυμμένες από στρώμα συσσωρευμένου ρύπου αποκάλυψε μη ορατές φθορές του φέροντος υλικού που έγιναν στο πέρασμα του χρόνου «Παναγία Δερματούσα» από το χωριό Τραγάκι.
- συνεισέφερε στην χρονολόγηση, γεωγραφική τοποθέτηση και στην επίλυση προβλημάτων, όπως είναι η αυθεντικότητα των έργων ζωγραφικής, φορητή εικόνα «Εσταυρωμένος» από τον ναό του Εσταυρωμένου στην Πόλη Ζακύνθου.
Στις δραστηριότητες του Εργαστηρίου Συντήρησης εντάσσεται ακόμη η οργάνωση τριών περιοδικών Εκθέσεων. Η πρώτη «Εκ του μη όντος εις το Είναι» που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2003, η δεύτερη «Εικόνες της Ζακύνθου» που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2005 και η τρίτη "Αποκαθιστώντας το αρχαίον κάλλος", που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2006.
Παρότι έχουν γίνει πολλά στην κατεύθυνση διάσωσης της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ζακύνθου παραμένει ακόμα ένας μεγάλος αριθμός ασυντήρητων έργων εκκλησιαστικής τέχνης, τα περισσότερα από αυτά υψηλής ιστορικής, καλλιτεχνικής και θρησκευτικής αξίας που λόγω της κακής κατάστασης διατήρησης τους καθιστούν αναγκαία την άμεση καταγραφή, συντήρηση και μελέτη.
Η δραστηριοποίηση της πολιτείας αλλά και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στην χρηματοδότηση τέτοιων προσπαθειών.
1. Ψηφιακή φωτογράφηση και μακροφωτογράφηση
2. Φωτογράφηση σε στερεομικροσκόπιο
3. Υπεριώδη φωτογράφηση φθορισμού
4. Υπέρυθρη φωτογράφηση
5. Απεικόνηση ψευδοχρώματος υπερύθρου
6. Ακτινογραφία Roentgen
7. Μαθηματική επεξεργασία των εικονιστικών δεδομένων
Οι μέθοδοι εξέτασης που εφαρμόζονται είναι μη καταστρεπτικές και αφορούν τη μελέτη της επιφάνειας και της εσωτερικής δομής των αντικειμένων καθώς και των αιτιών που προκαλούν την φθορά τους. Εξασφαλίζουν έτσι την αποτελεσματική συντήρηση με την χρησιμοποίηση των κατάλληλων υλικών και μεθόδων.
Η έως τώρα συντήρηση και εργαστηριακή έρευνα:
-αποκάλυψε αρκετά άγνωστα ενυπόγραφα έργα διαφόρων καλλιτεχνών. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι δύο εικόνες του Βίκτωρος, η «Προσκύνηση των Ποιμένων» και ο «Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος», ο «Χριστός Παντοκράτωρ» του Γ. Βιδάλε, ο «Ευαγγελισμός» του Ιερέα Αναστασίου Κουτρούλη, φορητές εικόνες Δωδεκάορτου του Πέτρου Βόσσου, έργα του Ιωάννη Ταμβάκη, Κωνσταντίνου Χίου κ.α.
-συνέβαλε στη μελέτη της επιφάνειας και της εσωτερικής δομής των αντικειμένων, στον προσδιορισμό των στρωμάτων από τα οποία αποτελούνται και στην αποκάλυψη της αυθεντικής ζωγραφικής κάτω από νεότερες επιζωγραφήσεις, χαρακτηριστικά αναφέρεται η πολύ αξιόλογη εικόνα της «Βαπτίσεως του Χριστού» του 15ου αι., του «Χριστού δεμένου στον Κίονα» του 17ου αι. από τη Μονή του Αγ. Γεωργίου Κρημνών και η εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας «Βλαχέραινα» από τα Πηγαδάκια.
- έφερε στο φως συνθέσεις ζωγραφικής και έγιναν γνωστές αθέατες επιγραφές καλυμμένες από στρώμα συσσωρευμένου ρύπου αποκάλυψε μη ορατές φθορές του φέροντος υλικού που έγιναν στο πέρασμα του χρόνου «Παναγία Δερματούσα» από το χωριό Τραγάκι.
- συνεισέφερε στην χρονολόγηση, γεωγραφική τοποθέτηση και στην επίλυση προβλημάτων, όπως είναι η αυθεντικότητα των έργων ζωγραφικής, φορητή εικόνα «Εσταυρωμένος» από τον ναό του Εσταυρωμένου στην Πόλη Ζακύνθου.
Στις δραστηριότητες του Εργαστηρίου Συντήρησης εντάσσεται ακόμη η οργάνωση τριών περιοδικών Εκθέσεων. Η πρώτη «Εκ του μη όντος εις το Είναι» που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2003, η δεύτερη «Εικόνες της Ζακύνθου» που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2005 και η τρίτη "Αποκαθιστώντας το αρχαίον κάλλος", που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2006.
Παρότι έχουν γίνει πολλά στην κατεύθυνση διάσωσης της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ζακύνθου παραμένει ακόμα ένας μεγάλος αριθμός ασυντήρητων έργων εκκλησιαστικής τέχνης, τα περισσότερα από αυτά υψηλής ιστορικής, καλλιτεχνικής και θρησκευτικής αξίας που λόγω της κακής κατάστασης διατήρησης τους καθιστούν αναγκαία την άμεση καταγραφή, συντήρηση και μελέτη.
Η δραστηριοποίηση της πολιτείας αλλά και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στην χρηματοδότηση τέτοιων προσπαθειών.
Summary
The establishment and the operation of a museum in the new wings of the holy Monasteres of Strofades and Agios Dionysios aims at exhibiting and exposing to the public several relics of religious art. The cultural and historical value of these pieces have made imperative the establishment of a workshop for the preservation and restitution of works of painting.
The establishment of this workshop would not have been possible without the unconditional and personal support of his Excellency the metropolit of Zakynthos, Crysostomos II.
Methodology of restoration
The workshop’s preservation department is equipped with all research instrument necessary for understanding the physiology of the artwork and documenting its pathology.
The methods employed are nondestructive. Their aim is to study the surface and structure of the artworks. They also reveal the causes of decay and how they can be deal with.
Effective maintenance is ensured by means of choice of proper material and preservation methodology:
- X-Rays
- Black and White infrared
- Ultraviolet photography
- Color infrared
- Macroscopic photographic
The establishment and the operation of a museum in the new wings of the holy Monasteres of Strofades and Agios Dionysios aims at exhibiting and exposing to the public several relics of religious art. The cultural and historical value of these pieces have made imperative the establishment of a workshop for the preservation and restitution of works of painting.
The establishment of this workshop would not have been possible without the unconditional and personal support of his Excellency the metropolit of Zakynthos, Crysostomos II.
Methodology of restoration
The workshop’s preservation department is equipped with all research instrument necessary for understanding the physiology of the artwork and documenting its pathology.
The methods employed are nondestructive. Their aim is to study the surface and structure of the artworks. They also reveal the causes of decay and how they can be deal with.
Effective maintenance is ensured by means of choice of proper material and preservation methodology:
- X-Rays
- Black and White infrared
- Ultraviolet photography
- Color infrared
- Macroscopic photographic