© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Κυριακή 7 Οκτωβρίου 2012

ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ [1904-1949] - ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ ΓΙΑ ΒΙΟΛΙ ΚΑΙ ΟΡΧΗΣΤΡΑ - ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ


ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η  ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ           

Θριαμβευτική υπήρξε η εναρκτήρια συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, στο Μέγαρο Μουσικής, στις 5 Οκτωβρίου του 2012, με έργα Νίκου Σκαλκώτα και Γκούσταβ Μάλερ, υπό την διεύθυνση του αρχιμουσικού Βασίλη Χριστόπουλου και με σολίστ τον βιολονίστα Γιώργο Δεμερτζή. Στο πρώτο μέρος της συναυλίας η Ορχήστρα  ερμήνευσε  το Κοντσέρτο για βιολί και Ορχήστρα του Νίκου Σκαλκώτα, στο οποίο και θ’ αναφερθούμε, αφήνοντας για το επόμενο σημείωμα την εξαίσια ερμηνεία της 1ης Συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ «Τιτάν», που ακούσαμε στο δεύτερο μέρος.

Νίκος Σκαλκώτας [1904-1949]
Πλάσμα χαρισματικό, ο Νίκος Σκαλκώτας, έδειξε την κλίση του στα πέντε χρόνια του και πήρε τα πρώτα μαθήματα βιολιού από τον θείο του. Ανατρέχοντας κανείς στη μουσική οικογενειακή φλέβα θα συναντήσει εκτός από τον φλαουτίστα πατέρα του, τον λαϊκό βιολιστή, τραγουδοποιό και τραγουδιστή παππού του και την γλυκόλαλη μητέρα του να  τραγουδά δημοτικά τραγούδια. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον ο μικρός Νίκος πλάθει το μουσικό του όνειρο και η οικογένειά του θα μετακομίσει το 1909 στην Αθήνα για να το στηρίξει.

Το 1910 ο Άρνολτ Σαίμπεργκ, μετέπειτα δάσκαλός του, στα 36 του χρόνια μετέχει ως ζωγράφος στην ομάδα «Γαλάζιος Καβαλάρης», ιδρυτής της οποίας είναι ο Βασίλη Καντίνσκυ κι ένα από τα μέλη της ο Πάουλ Κλέε.  Στα 1914 βρίσκουμε μαθητή τον Σκαλκώτα στο Ωδείο Αθηνών, στην τάξη του Τόνυ Σούλτσε. Τότε ο Δημήτρης Μητρόπουλος είναι 18 ετών και έχει ήδη κάνει την πρώτη του δημόσια εμφάνιση ως συνθέτης και πιανίστας με εξαιρετική επιτυχία. Μέσα σε έξι χρόνια [1920] ο έφηβος Σκαλκώτας θα πάρει μαζί με το δίπλωμα του βιολιού, το πρώτο βραβείο και χρυσό μετάλλιο. Την ίδια χρονιά ο Δημήτρης Μητρόπουλος φεύγει για τις Βρυξέλλες,  υπότροφος του Ωδείου Αθηνών. Στην πνευματική ζωή της Αθήνας κυριαρχεί η ασκητική μορφή του Κωστή Παλαμά, η πολιτική σκέψη του Ελευθερίου Βενιζέλου και το πάθος του Μανόλη Καλομοίρη για τη δημιουργία Εθνικής Μουσικής Σχολής, ενώ η ποίηση του Αλεξανδρινού φτάνει δειλά στην Αθήνα...

Στα 1921 ο νεαρός Σκαλκώτας παίρνει υποτροφία από το Αβερώφειο Ίδρυμα και πάει στο Βερολίνο, για να συνεχίσει τις σπουδές του στο βιολί. Θα συναντήσει τον Δημήτρη Μητρόπουλο και θα τον βοηθήσει στην ενορχήστρωση του έργου του για πιάνο «Κρητική Γιορτή».

Το 1924 ο Νίκος Σκαλκώτας στρέφεται στη σύνθεση, με δάσκαλο  τον Κουρτ Βάιλ, αφού έχει εξασφαλίσει υποτροφία από τον Εμμανουήλ Μπενάκη. Αργότερα θα μαθητεύσει κοντά στον Σαίμπεργκ, θα συνδεθεί μαζί του με στενή φιλία και ο Δάσκαλος, θα τον ξεχωρίσει και θα τον κατατάξει ανάμεσα στους, ταλαντούχους μαθητές του,  Άλμπαν Μπεργκ, Άντον φον Βέμπερν, Ρομπέρτο Γκέρχαντ, διάσημοι μουσικοί αργότερα.

Οι καιροί όμως είναι δύσκολοι και ο Σκαλκώτας, για να αντιμετωπίσει τις αυξημένες ανάγκες, που δημιουργήθηκαν από το γάμο του με την συμφοιτήτριά του βιολονίστα Μαντίλτε Τέμκο, εργάζεται ως πιανίστας σε καμπαρέ και στο βουβό κινηματογράφο. Με την Μαντίλντε αποκτά δύο παιδιά. Το ένα χάθηκε νωρίς, το άλλο, η πιανίστα Άρτεμις Λήνταλ, ζει στη Στοκχόλμη. Έχει τέσσερα παιδιά, προικισμένα με το ταλέντο του παππού τους.

Τον  καιρό της μαθητείας του με τον Σαίνμπεργκ  παίζονται έργα του στο Βερολίνο και την Αθήνα. Η άγνοια όμως του μουσικού κόσμου και του αθηναϊκού κοινού για τα νέα ρεύματα έχουν σαν συνέπεια αρκετά δυσμενείς κριτικές και αρνητικές αντιδράσεις, τόσο που ο πράος και ειρηνικός τούτος άνδρας αντιδρά βίαια και απαντά με γλώσσα σκληρή στους επικριτές του απαιτώντας να στηρίξουν με μουσικά επιχειρήματα τις κατηγορίες τους.

Το 1931 διαφωνεί και απαγκιστρώνεται από τον Σαίνμπεργκ, η σιδηρά  προσωπικότητα του οποίου δεν του επεβλήθη. Ο Σκαλκώτας κρατά την αυτονομία του, παρά το γεγονός ότι η μουσική σκέψη του δέχτηκε επιρροές από τον Γερμανικό εξπρεσιονισμό, που διαμορφώθηκε από τις κοινές αισθητικές αναζητήσεις τις ομάδας του «Γαλάζιου Καβαλάρη», την επική τέχνη του Μπέρτολτ Μπρεχτ, καθώς και από το κλίμα και την πολιτική ένταση του μεσοπολέμου.

Αυτή την εποχή, εκτός από τον Σκαλκώτα, βρίσκεται στο Βερολίνο και η περίφημη γενιά του 30. Η γενιά, που λάμπρυνε τις τέχνες και τα ελληνικά γράμματα και διαμόρφωσε την πνευματική ζωή της Ελλάδας: Δημήτρης  Μητρόπουλος, Πάνος Αραβαντινός, Γιώργος Μπουζιάνης, Γιάννης Κωνσταντινίδης, Δημήτρης Ροντίρης, Κατίνα Παξινού, Αντίοχος Ευαγγελάτος, Κωσταντίνος Τσάτσος, Παναγιώτης Κανελόπουλος, Ευάγγελος Παπανούτσος, Γιάννης Θεοδωρακόπουλος, Δημήτρης Πικιώνης, Μαρίνος Καλλιγάς.   

Το 1931 αρχίζει να συνθέτει τους 36 Ελληνικούς χορούς που τους επεξεργάζεται ως τα 1936, ενώ συνεχίζουν να τον απασχολούν ώς το τέλος της ζωής του και κατά καιρούς ετοιμάζει διαφορετικές ενορχηστρώσεις, διασκευές ή προσαρμογές για οργανικά σύνολα, σόλο πιάνο και στρατιωτική μπάντα. Όταν το έργο του ολοκληρώνεται, το καθαρογράφει σε δύο χειρόγραφα και δερματόδετα, χαρίζει το ένα στον Δημήτρη Μητρόπουλο, στον οποίο και το αφιερώνει και το άλλο στον  Εμμανουήλ Μπενάκη.

Στα 1933 επιστρέφει σε μια επαρχιώτικη Αθήνα. Η υποδοχή που του επιφυλάσσεται δεν είναι αντάξια της τιμής που γνώρισε από τους πρωτοπόρους της τέχνης του Βερολίνου. «Θάβεται», όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι μελετητές του, το ίδιο -άλλωστε- συμβαίνει και με τον Μπουζιάνη όπου στη Γερμανία θεωρείτο ισάξιος του Ντόλντε και του Κίρχνερ και στην Ελλάδα παραμερίζεται.

Στην Αθήνα ο Σκαλκώτας απομονώνεται. Κερδίζει τη ζωή του παίζοντας βιολί σ’ ένα από τα τελευταία αναλόγια της Κρατικής Ορχήστρας. Τι τιμή για τους μουσικούς που παίζουν σήμερα στη θέση του! Συνθέτει πάντα με εντατικούς ρυθμούς και παράλληλα βοηθά μουσικούς να ενορχηστρώσουν ή και να διασκευάσουν τα έργα τους. Δεν αποκτά μαθητές, συγγράφει όμως μία πραγματεία: «Η Τέχνη Της Ενορχήστρωσης». Ασχολείται με όλα τα είδη της μουσικής, εκτός από την όπερα.

Το 1946 παντρεύεται την πιανίστα Μαρία Παγκάλη. Αποκτούν δυο παιδιά, τον Αλέκο που έγινε ζωγράφος και το Νίκο που η γέννησή του συνέπεσε με τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα του. Ο ευγενικός αυτός άνδρας για να μην ενοχληθεί η εγκυμονούσα σύζυγό του,  αποκρύπτει ότι υποφέρει από δυνατούς πόνους.  Φεύγει από τη ζωή από περίσφιγξη κήλης στις 19-9-1949, [κατ’ άλλους στις 20], αφήνοντας πίσω του το θαυμαστό κόσμο της μουσικής του.

Ο Σκαλκώτας με το εκπληκτικό σε όγκο και ποιότητα έργο του -το μεγαλύτερο το εγκατέλειψε στο Βερολίνο- κατέχει θέση ηγετική και προφητική στο μουσικό στερέωμα. Επιλέγει την ιστορική συνέχεια, κρατώντας από την παράδοση των Μπαχ, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σούμπερτ, Μπρούκνερ, Βάγκνερ, Μάλερ, Ντεμπυσσύ, τα πιο ενδιαφέροντα για εκείνον στοιχεία,  τα αναπλάθει και τα εξελίσσει με το δικό του ξεχωριστό τρόπο.

Γιώργος Δεμερτζής
Με τον ίδιο ξεχωριστό τρόπο ο διακεκριμένος σολίστ και βαθύς γνώστης του έργου του Σκαλκώτα, Γιώργος Δεμερτζής, δεν διστάζει να αναμετρηθεί με την πρόκληση του δύσκολου αυτού έργου. Εκτελεί τους «ακροβατικούς ελιγμούς» στο βιολί με μοναδική άνεση, προβάλλει τις επικές αποχρώσεις, τον πλούτο των ιδεών και σκιαγραφεί ανεπανάληπτα την πνευματική μορφή του χαρισματικού Έλληνα Συνθέτη.

Βασίλης Χριστόπουλος
Όμως, ο Αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος θα ολοκληρώσει και θα αναδείξει το πολύχρωμο άκουσμα της ορχήστρας του, θα προβάλει τον λαμπερό ήχο του βιολιού του Γιώργο Δεμερτζή, την εσωτερική ένταση της σύνθεσης μέσα από τον πλούτο του πολυφωνικού ήχου, τις εύπλαστες εξπρεσιονιστικές μελωδίες και θα αφηγηθεί με την Ορχήστρα του την περιπέτεια της σύλληψης ενός σπάνιου έργου, γραμμένο από βιολονίστα συνθέτη που γνωρίζει καλά τα κρυμμένα μυστικά του βασιλιά των εγχόρδων!

Άριστος  γνώστης της κλασικής μουσικής, ο Νίκος Σκαλκώτας, δεν αγνοεί την πολύτιμη δημοτική και λαϊκή κληρονομιά και με λεπτότητα εισάγει στοιχεία λαϊκά στο έργο του, όπως μελωδίες και από το ρεμπέτικο τραγούδι. Ίσως θα πρέπει να προβληματίσει ο σεβασμός, με τον οποίο προσεγγίζει το λαϊκό στοιχείο και το μπολιάζει στην κλασική μουσική παλέτα του και να αναρωτηθεί κανείς πώς φτάσαμε στη σημερινή «κουλτούρα της ελαφρότητας» και στερήσαμε τον λαό μας από την δωρεά της υψηλής αυτής τέχνης, γιατί είναι βέβαιο ότι η θαυμάσια αυτή συναυλία δε θα φτάσει ποτέ στις πλατιές λαϊκές μάζες και είναι κρίμα. Γι’ αυτό, αφού ευχαριστήσουμε το Τρίτο Πρόγραμμα για την προσφορά του, παρακαλούμε τους «άρχοντες», που ελέγχουν την πνευματική ζωή της χώρας και την Κρατική Τηλεόρασή μας, με την εμβέλεια που διαθέτει, να μας κάνει τη μεγάλη χάρη να αναμεταδίδει τις συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, για να εκπληρώσει και τον εκπαιδευτικό ρόλο της και για να μην είμαστε εμείς οι ταπεινοί συνδρομητές της «τραγικά αυτοδίδακτοι».  

Τι κι αν η εποχή του τον αγνόησε; Υπήρξε, υπάρχει, και θα υπάρχει για να μας αποκαλύπτει μες από το έργο του, το σπάνιο ταλέντο του, την ευαισθησία, το ήθος,  την ευγένεια της ψυχής του και για να δικαιώνει το λόγο του W. Goehr: «…ένα θαύμα που συνέβη σ’ αυτή τη χώρα [την Ελλάδα] κι έχουν συμβεί τόσα πολλά θαύματα εδώ…».
  

Βιβλιογραφία:
1] Περιοδικό Η Λέσχη του Δίσκου 10-13, Αφιέρωμα Σκαλκώτα.
2] Μουσείο Μπενάκη, Νίκος Σκαλκώτας 1904-2004.
3] Πρόγραμμα Κ.Ο.Α. «Κρητική Γιορτή», « Η Θάλασσα» Συμφωνική Σουίτα.
4] Εφ. Καθημερινή Επτά Ημέρες, αφιέρωμα Νίκος Σκαλκώτας 1904-2004.
5] Μουσικό Αναλόγιο 1995-1996, Μ.Μ.Α. Δημήτρης Μητρόπουλος αφιέρωμα.
6] Πρόγραμμα Φεστιβάλ Αθηνών 2004.
7] Νίκος Σκαλκώτας ΕΜΙ.
8] Νέο Πρόγραμμα Κ.Ο.Α.
Related Posts with Thumbnails