Γράφει
η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ
Βιβλίο
παρόμοιο δεν έχουμε διαβάσει. Η σύλληψη
είναι μοναδική, πρωτότυπη και εντυπωσιακή.
Τα ποικίλα περιστατικά περιμένουν τη
γνωμάτευση του ειδικού. Με την ψυχρή
επιστημονική, ιατρική συγκεκριμένα
ορολογία, όλα φαίνεται ότι βρίσκουν την
αιτία τους κι εδώ ακριβώς κρύβεται μια
αντινομία. Η αιτία δεν είναι λογική αλλά
βαθιά συναισθηματική. Το ιατρικό παράδοξο
στην επιφάνεια έχει τη ρίζα του σε
τραυματικό ιστορικό γεγονός. Ο συγγραφέας,
δηλαδή, αναζητά την αιτία της ασθένειας
στην ιστορία, ή, για να το πούμε καλύτερα,
κάνει γνωμάτευση. Και είναι, μάλιστα,
τόσοι πολλοί οι ιατρικοί όροι στην
αφήγηση που ο απρόσεκτος αναγνώστης θα
νομίσει πως ο γιατρός γνωματεύει επί
σπανίων ιατρικών περιστατικών, όχι ότι
λογοτεχνεί. Αλλά και το αντίστροφο θα
μπορούσε να συμβαίνει. Να εξετάζει
ιατρικά την ιστορία.
Ο
συγγραφέας Σπύρος Μπρίκος στο βιβλίο
του με τον τίτλο Ιατρικό
παράδοξο, κατ’ αναλογίαν
αλλά και κατ’ αντιδιαστολή μας προσφέρει
Histoires Exraordinaires
σαν του Edgar Alan
Poe και μετά του Baudelaire,
προσαρμοσμένες στην ελληνική
πραγματικότητα. Και από την ανάγνωση
αυτού του βιβλίου, προκύπτει ξανά κάτι
που είναι ήδη γνωστό· τίποτα δεν υπάρχει
παράδοξο όσο η ζωή η ίδια.
Το βιβλίο περιέχει τις ενότητες: «Κεφαλή», «Σώμα», «Άκρα», «Ιατρόλεξο», «Ιστορική αναδρομή». Στο «Ιατρόλεξο» μας δίνει την ερμηνεία των ιατρικών όρων. Στην «Ιστορική αναδρομή» μας δίνει τις ιστορικές συντεταγμένες -τόπο, χρόνο, γεγονός- που είναι η πραγματολογική αφετηρία. Έτσι μαθαίνουμε τι έγινε, πού και ποιοι οι πρωταγωνιστές οι θύτες και τα θύματα, οι αρχηγοί ομάδων και η δράση τους, το Σύστημα Υγείας στο βουνό, το Σανατόριο των εξορίστων στην Ικαρία και άλλα σημαντικά τα οποία φωτίζουν την τραμπαλιζόμενη ανάμεσα στην ιστορία και λογοτεχνία ατμόσφαιρα. Μετά είναι οι συνέπειες. Οι άνθρωποι που επέζησαν του πολέμου, των Γερμανών, των εκτελέσεων. Και άλλοι που έρχονται από μακριά, μετανάστες, ταλαιπωρημένοι, κακοζωισμένοι, κακοδεχούμενοι, ανεπιθύμητοι. Κι άλλοι που περιμένουν στη σειρά για μεταμόσχευση, όπως ο νεαρός που χάνει το μόσχευμα από το «ζόμπι», τον «εκατοντάχρονο μεγαλοτραπεζίτη» που έχει και πληρώνει και εξαγοράζει συνειδήσεις. Κανείς αλώβητος. Και τα ιατρικά περιστατικά πολλά και ποικίλα. Όλα σαν παράθυρα ανοιχτά για να φανούν οι πληγές της κεφαλής, του σώματος, των άκρων. Ζαλάδες, μικρόβια, εξανθήματα ορατά με γυμνό οφθαλμό και άλλα ορατά μόνο με το μικροσκόπιο και άλλα αόρατα γενικώς, παραισθήσεις και παραληρήματα, με φόντο πάντα αντάρτες, Γερμανούς, αντίσταση, σκοτωμούς, Ελευθερία ή Θάνατο.
Πρώτο
ιατρικό παράδοξο είναι ο Ίλιγγος
περιστροφικού τύπου,
ο οποίος βασανίζει έναν οδηγό της
διαδρομής Γιάννενα-Πρέβεζα και που
μάλλον οφείλεται στο αυχενικό του,
επιδεινούμενο από τις στροφές δρόμου.
Σε μια παράκαμψη που οδηγεί στο χωριό
«Αβγό», λόγω ομίχλης, τα μάτια δεν βλέπουν
καλά, ενώ, αντιθέτως, η ακουστική του
χώρου είναι εκκωφαντική. Ουρλιαχτά,
γερμανικά οχήματα, σκηνές βίας. Η οδήγηση
είναι αδύνατη, υποχρεωτικά γυρίζει
πίσω. Είναι Σεπτέμβρης και ο μήνας αυτός
για τον οδηγό είναι μήνας πικρών
αναμνήσεων. Τελικά φτάνει στην Πρέβεζα,
όπου το προηγούμενο ακουστικό σκηνικό
συνεχίζεται εμπλουτισμένο με εικόνα.
Αντάρτες οχυρωμένοι στο κάστρο, η ΕΠΟΝ
πάει για εκτέλεση, χειροβομβίδες,
οπλοπολυβόλα, ο ρόγχος του ενός, ο
τραυματισμός κάποιου άλλου. Επιμύθιο,
γραμμένο με άλλη γραμματοσειρά. Στο
νοσοκομείο οι γιατροί «με μια επιπόλαιη
ματιά» διέγνωσαν: Ίλιγγος
περιστροφικού τύπου.
Στο διπλανό κρεβάτι ένας παππούς με
όνομα αγωνιστού τότε, ενώ το ημερολόγιο
δείχνει σήμερα. Σεπτέμβριος 2013!!! Κι ο
νοών νοείτω κι έτσι τελειώνει το κείμενο.
Από
τι πάσχει ο οδηγός, στην ουσία; Με τη
δική μας «επιπόλαιη ματιά», ο άρρωστος
από ιστορικό σύνδρομο, έκανε αναδρομή,
θα έλεγαν τα μέντιουμ, οι ψυχολόγοι και
οι παραψυχολόγοι. Ο καιρός, ο χρόνος, η
ομίχλη, ο τόπος ευνόησαν τις συνθήκες
για να γίνει η μετάβαση και όλο το δράμα
ξαναπαίχτηκε μπροστά του. Συμβαίνει
αυτό, είναι δυνατόν; Ναι, είναι. Κάτω από
έντονη συναισθηματική φόρτιση. Οι
επιστήμονες, οι ορθολογιστές και οι
έχοντες μαθηματικό νου, λένε πως ναι·
και οι αλαφροΐσκιωτοι, σαν τους ποιητές,
συνυπογράφουν. Στους σχολιαστές δεν
πέφτει λόγος, αν και αυτοί συμφωνούν.
Κείμενο
δεύτερο: στα Δούβιανα
(υποτροπή ιλίγγου).
Ο
χρόνος οπισθοδρόμησε στον δραματικό
Απρίλη του 1944 και κόλλησε στον αριθμό
23. Ο Θωμάς, όταν γλίτωσε από τη σφαγή των
Γερμανών, επειδή είχε χάσει τη λαλιά
του, έγραψε στο θρανίο του δημοτικού
σχολείου το Νο 23. Τόσους εκτέλεσαν
εκείνοι την ημέρα. Ο Θωμάς σιγά σιγά
ανέκτησε την ομιλία αλλά λίγες λέξεις
επιλεκτικά. Πώς αναγράφεται στο ιατρικό
δελτίο η περίπτωση; «Λίγες λέξεις. Που
αναδύονταν από τα βάθη του κέντρου λόγου
στον μετωπιαίο λοβό. Περνούσαν στον
υποθάλαμο, στον ιππόκαμπο και μέσω της
υπόφυσης διαχέονταν στα στάδια της
συνείδησης». Όλο αυτό, που σε φυσιολογικές
καταστάσεις γίνεται αυτομάτως, για τον
Θωμά είναι διαδικασία πόντο πόντο
ελεγχόμενη. Γιατί ο Θωμάς γνώρισε «Γη
και Ελευθερία» και ότι οι εκτελεσμένοι
«ήταν κομμουνιστές. Τη Μεγάλη
Παρασκευή. Και ήταν απ’ τα Δούβιανα
(Κρυοπηγή)». Ο Θωμάς, σαν ευαγγελιστής,
έκανε μεταγραφή του θείου πάθους σε
ανθρώπινο. Ο σωσμένος μοιάζει με
αναστημένο, αλλά δεν είναι πλέον του
κόσμου τούτου. Μπορεί το σώμα του να
παρέμεινε πάνω στη γη, η ψυχή του όμως
και το μυαλό του κατέβηκαν στον κάτω
κόσμο. Κι όταν ξανανέβηκαν στο μυαλό,
την ψυχή και τα μάτια είχε αφήσει
αποτύπωμα το ακραίο γεγονός. Και η
επίσημη ερμηνεία: υποτροπή
ιλίγγου, τόσο απλά!
Στη
νόσο του κινητικού
νευρώνα ο συγγραφέας
θέτει το πολύ σοβαρό πρόβλημα της
ευθανασίας, όταν τίποτα δεν λειτουργεί
κι όταν η ηρωίδα μάνα, που δεν ευτύχησε
να πεθάνει τη μάχη, πάσχει από «παράλυση
με ιστορική μνήμη». Τι γίνεται σε μια
τέτοια περίπτωση; Ταλαιπωρούμε το
ζωντανό πτώμα μέχρι να φύγει τυραννισμένο;
Όχι. «Με λίγα μιλιγκράμ δόσης στην
ηπαρισμένη φλέβα. Η ανάσα της χάθηκε
και οι σφύξεις της έσβησαν». Ακολουθεί
το επιμύθιο: «Με μια αποτέφρωση. Η μάνα
του ξέμπλεξε από την μεταθανάτια ζωή.
Δεν την θέλησε ποτέ της». Έτσι, τηλεγραφικά,
πρόταση και τελεία, για να διασωθεί μόνο
η ουσία και του λόγου και της πράξης και
της πίστης.
Αλλού
το ιατρικό δελτίο, όπως στη διαφορική
διάγνωση εμπεριέχει
δέκα εναλλακτικές διαγνώσεις. Κάθε μία
έχει τη λογική και την παρα-λογική της
πλευρά. Κάθε εκδοχή εμπεριέχει και μια
άλλη. Τίποτε δεν είναι μόνο αυτό που
φαίνεται και πολλά που δεν φαίνονται
είναι η αιτία των ανθρώπινων δεινών.
Τίποτα δεν είναι απόλυτα διευκρινισμένο.
Το λέει και ο γιατρός: «μη βιάζεστε να
βγάλετε διάγνωση».
Αυτή
η πρωτότυπη αντιμετώπιση του θέματος
με ιατρικούς όρους έχει, νομίζω, έναν
στόχο. Από την μία να προσδιορίσει λογικά
επιστημονικά την «ασθένεια» αλλά και
να παρεμβάλει την περίπτωση του ά-λογου,
του τυχαίου, του απρόσμενου που κυριαρχεί
στη ζωή και άλλοι το βαφτίζουν μοίρα,
άλλοι θαύμα, άλλοι κατάρα, άλλοι ξαφνικό,
άλλοι πεπρωμένο. Το γεγονός είναι πως
οι δρόμοι της λογικής δεν επαρκούν για
να δώσουν ερμηνεία στα θέματα του μυαλού
και της ψυχής. Είναι πάμπολλες οι
παράμετροι που παραμένουν αδιευκρίνιστες.
Από την άλλη, πρέπει να αποδεχτούμε πως
και η ιατρική επιστήμη, όπως και κάθε
επιστήμη, έχει την ποίησή της και τις
θαυμαστές ποιητικές εικόνες της, όπως
το, σαν «μονόπετρο δαχτυλίδι», πλασμώδιο
της ελονοσίας, στο μικροσκόπιο.
Τα
σχέδια, τα σκίτσα, οι πίνακες, όλα
συμβάλλουν στη δημιουργία του κλίματος.
Το συγκεκριμένο βιβλίο, πέρα από την
υπόθεση της λογοτεχνίας επιδιώκει να
συνδέσει το ιατρικό με το ιστορικό
παράδοξο, πρώτον, για να δείξει την
αρρώστια του κόσμου και δεύτερον, για
να αποτίσει φόρο τιμής σ’ αυτούς που
αγωνίστηκαν και έπαθαν, στους μαρτυρικούς
τόπους, στον γάιδαρο που μετέφερε τα
όπλα των ανταρτών, στα αετόπουλα του
θεάτρου Γκλόρια, στους μαρμαρωμένους
αντάρτες στα υψώματα της Αγίας Τριάδας,
στο Τσαβαλοχώρι, στην Κοκκινιά, σ’
αυτούς που τα σπλάχνα τους φύτρωσαν και
ενσωματώθηκαν με το φυτοπλαγκτόν. Γιατί
«Η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της
ιστορίας. Η αδιαφορία δρα δυνατά πάνω
στην ιστορία. Δρα παθητικά, αλλά δρα.
Είναι η κτηνώδης ύλη που πνίγει την
ευφυΐα» είπε ο Αντόνιο Γκράμσι και βάζει
μότο στο βιβλίο του ο Μπρίκος, που δίνει
σημασία «στον παράγοντα άνθρωπο» τον
«μόνο παράγοντα που δεν κατάφεραν να
υπολογίσουν σωστά» οι εξουσίες.