© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Κυριακή 20 Ιανουαρίου 2019

Η Συμφωνία Νο 2 «της Αναστάσεως», σε ντο ελάσσονα του Μάλερ, στο Μέγαρο Μουσικής. Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, 18.1.2019)


Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Στις μεγάλες στιγμές της ζωής, την πιο μεγάλη και συνταρακτική ώρα του θανάτου, ο άνθρωπος στέκεται εκστατικός, γεμάτος δέος και απορία για το πώς η ζωή τελειώνει, και τι γίνεται μετά. Η χριστιανική θρησκεία έχει δώσει την απάντησή της, στηριγμένη στη μεταφυσική πίστη, την ελπίδα στον θεό. Η φιλοσοφία, στηριγμένη στην απορία, τραμπαλίζεται ανάμεσα σε αντίρροπες θέσεις. Η ποίηση και κάθε άλλη Τέχνη μετατρέπει τη μεταφυσική αγωνία σε έργο, το οποίο λειτουργεί ως φάρμακο που κάνει «για λίγο να μη νοιώθεται η πληγή», καθώς λέει ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Έτσι, λοιπόν, οι καλλιτέχνες, τραυματισμένοι στο πεδίο εκείνο όπου οι ιδέες δεν μπορούν να θεραπεύσουν το αμετάκλητο κακό, διοχετεύουν τη δημιουργικότητά τους στην τέχνη τους, η οποία έχει τη δύναμη ισοδύναμη της θρησκευτικής πίστης. Η ποίηση ρίχνει σταγόνες φως στο σκοτάδι έχει πει ο Οδυσσέας Ελύτης, ο οποίος πάνω στο σώμα του πρώτου νεκρού Ανθυπολοχαγού του πολέμου συνέθεσε Άσμα ηρωικό και πένθιμο· με άλλα λόγια, Έπαινο αλλά και Μοιρολόι. Ο Ρίτσος πάνω στο σώμα του νεκρού διαδηλωτή του 1936, συνέθεσε τον Επιτάφιο, Έπαινο και Μοιρολόι, επίσης, και όλοι οι μεγάλοι, από κάποιο μεγάλο πάθος εκκινώντας άφησαν αθάνατα έργα. Στοιχείο ένα για περαιτέρω αξιολόγηση.

Ο Γκούσταβ Μάλερ (1860-1911) ήταν Εβραίος γερμανικής καταγωγής, εκλεκτός της τύχης και της δυστυχίας. Από πολύ νωρίς έδειξε ταλέντο για τη μουσική και άρχισε μαθήματα πιάνου στα έξι του χρόνια. Στα δεκαπέντε μπήκε στο Ωδείο της Βιέννης και αργότερα στο πανεπιστήμιο, όπου σπούδασε ιστορία, φιλοσοφία και μουσική. Μουσικήν ποίει και εργάζου, συμβούλευε ο Σωκράτης, οποίος υποστήριζε ότι κανένα πουλί δεν κελαηδάει από λύπη, όπως νομίζουν οι άνθρωποι για το αηδόνι, το χελιδόνι, τον έποπα και τον κύκνο, αλλά ως πουλιά του Απόλλωνα έχουν μαντική ικανότητα και τραγουδούν από χαρά το τέλος της ζωής, εν όψει των αγαθών που θα δουν στον Άδη. Αυτή η πληροφορία από τον πλατωνικό Φαίδωνα μας φέρνει στο νου τη σημασία της φιλοσοφίας, που σπούδασε στο πανεπιστήμιο ο Μάλερ, και του καθολικισμόού τον οποίο ασπάστηκε. Κι αυτό είναι το στοιχείο δύο για τη συνέχεια.

Ο Μάλερ, από το 1880 κι έπειτα, πέρασε από τις σημαντικότερες Όπερες της Ευρώπης και διηύθυνε τις μεγαλύτερες Ορχήστρες. Στα τριάντα εφτά του χρόνια έγινε αρχιμουσικός στην Όπερα της Βιέννης. Οι καλλιτεχνικές επιτυχίες όμως είχαν ως αντίστιξη δυστυχίες σε προσωπικό επίπεδο. Ο μικρότερος αδελφός του αυτοκτόνησε στα είκοσι ένα του χρόνια. ο ίδιος, παρά την επιτυχία του ως Διευθυντής Ορχήστρας , δεν κατάφερε να πείσει τους κριτικούς για τις συνθέσεις του. Ο γάμος του με την Άλμα Σίντλερ δε ήταν ευτυχισμένος, η κόρη του Μαρία Άννα πέθανε τεσσάρων ετών. Με το θάνατό της κατέρρευσε. Στα δεινά του ήρθε να προστεθεί μια καρδιοπάθεια, η αντισημτική επίθεση του τύπου και το εχθρικό κλίμα στον καλλιτεχνικό περίγυρο. «Η Μουσική μου είναι αυτό που είπε ο Μπύλοφ, ένα συμφωνικό πρόβλημα», έλεγε. Η θέση του στη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, μετά από μια σαιζόν που εργάστηκε εκεί, δόθηκε στον Αρτούρο Τοσκανίνι. Η επιδείνωση της υγείας του κι ένα ταξίδι στο Παρίσι για θεραπεία δεν έφερε αποτέλεσμα, επέστρεψε στη Βιέννη και πέθανε το 1911. Ζήτησε να ταφεί πλάι στην κόρη του Μαρία Άννα. Στοιχείο τρίτο.
Αμέσως μετά την Πρώτη Συμφωνία του άρχισε να γράφει ένα συμφωνικό ποίημα που σε πολλά έμοιαζε με επικήδειο. Όμως εκείνος αισθανόταν πως αυτή θα ήταν η αρχή της Δεύτερης Συμφωνίας του. Μελετώντας παραδοσιακά ποιήματα ανακάλυψε τον κόσμο της αθωότητας. Μελοποιώντας τα διαπίστωνε πως συμπλήρωνε τη Συμφωνία του. Εκείνο που του έλειπε, πλέον, ήταν το φινάλε, το οποίο εμπνεύστηκε από την παιδική χορωδία που τραγουδούσε στην κηδεία του φίλου του Χανς Φον Μπύλοφ ένα θρησκευτικό τραγούδι. Έτσι, κάνοντας το ανάλογο του Μπετόβεν στην Ενάτη, προσέθεσε και ο Μάλερ χορωδία στη δική του Συμφωνία Νο 2.
Η Συμφωνία έχει τα εξής μέρη: Allegro maestoso, Ländler: Andante moderato, Scherzo In ruhig fliessender Bewegung (Με ήρεμα ρέουσα κίνηση),
Urlicht (Αρχέγονο φως), Ιm Tempo des Scherzo (Σε ρυθμό σκέρτσου).
Ο Μάλερ άφησε «προγραμματικές» οδηγίες για την ερμηνεία της Συμφωνίας του, πράγμα δύσκολο, βεβαίως, οι οποίες όμως έχουν τη σημασία τους. Την προσωνυμία «Της Αναστάσεως» δεν την έδωσε ο ίδιος αλλά προέκυψε από ό,τι οι μελετητές αποκόμισαν, διακρίνοντας τη μεταφυσική του αγωνία.
Συνεξετάζοντας τα στοιχεία ένα, δύο, τρία, κυρίως το ότι ο Μάλερ θρηνεί πλάι σε έναν αγαπημένο νεκρό αποκτούν νόημα οι σπουδές του, η σημασία του προσωπικού βιώματος και η επιλογή του τέλους. Ο θεατής-ακροατής βλέποντας και ακούγοντας τις «κραυγές», των οποίων το χαρακτήρα δεν μπορεί να προσδιορίσει αν είναι λυτρωτικής χαράς ή θρήνου, οδηγείται στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για την εναρμόνιση των αντιθέτων, πράγμα που συνάδει με το ηρωικό και πένθιμο είδος, το θρήνο για τη ζωή που χάνεται και τη χαρά για την άλλη που ακολουθεί, την ημέρα της Κρίσεως. Οι τρομπέτες της Αποκάλυψης ηχούν παράλληλα με τις φωνές των αγγέλων της χορωδίας και των αγίων που προετοιμάζουν την εμφάνιση του Θεού. Οι στίχοι:
Μάταια δεν γεννήθηκες ούτε υπέφερες δίχως λόγο… Για να ανθίσεις θα σπαρθείς! … Σταμάτα να τρέμεις Ετοιμάσου να ζήσεις …Οδύνη εσύ που όλα διαπερνάς, ξέφυγα από σένα … Θάνατε κατατροπώθηκες…
Από αυτούς τους σκόρπιους στίχους του «αναστάσιμου» τέλους, συμπεραίνουμε ότι ο άνθρωπος συγκατανεύει με τη φυσική κατάσταση των πραγμάτων και αισθάνεται την εναρμόνιση των αντίρροπων δυνάμεων που διέπουν τους νόμους της ζωής. Ο πόνος του θανάτου είναι συγχρόνως και «αναστάσιμη ωδίνη», όπως προσδιόρισε ο Γιώργος Σεφέρης το πέρασμα από τη μία κατάσταση στην άλλη. Είναι η στιγμή που αστράφτει ο νους και γνωρίζει ο νιος τον εαυτό του, για να θυμηθούμε τον Διονύσιο Σολωμό. Η παντοδύναμη αγάπη κυβερνά τον κόσμο.
Η Κρατική μας Ορχήστρα, με τον Στέφανο Τσιαλή στο πόντιουμ, τις εξαιρετικές σολίστ, την υψίφωνο Αλεξάντρα Στάινερ και τη μεσόφωνο Λίλλυ Παασικίβι, τη σύμπραξη της χορωδίας της ΕΡΤ και της Μικτής Δημοτικής Χορωδίας Αθηναίων, που κατέκλυσαν το χώρο και αναπτύχθηκαν και στα θεωρεία, προσέφεραν ένα μεγαλειώδες θέαμα και ακρόαμα. Ο μαέστρος ξεχώρισε από το σύνολο τα δύο πνευστά· το όμποε της Χριστίνας Παντελίδου και το φλάουτο της Χρυσής Πιλαφτσή, που συνέπραξαν αρμονικά και διακρίθηκαν αισθητά. Το κοινό, από το κατάμεστο κοίλο, δεν σταμάτησε να χειροκροτεί και να επαναφέρει τους καλλιτέχνες. Η συγκεκριμένη Συμφωνία έχει παιχτεί και άλλες φορές με μεγάλη επιτυχία πάντα. Είναι, όπως είπε ο Στέφανος Τσιαλής, «Η πιο μεταφυσική Συμφωνία του Μάλερ. Μια έντονη αντιπαράθεση ζωής και θανάτου, επίγειας καθημερινότητας και αθανασίας».

Related Posts with Thumbnails