[Ομιλία κατά την 4η σύναξη του β΄ κύκλου
τού Κέντρου Λόγου Μπανάτου «Αληθώς»
Ναός Παναγούλας Μπανάτου, 24 Νοεμβρίου 2012]
Κυρίες και Κύριοι,
έχοντας
διανύσει έναν δρόμο τριάντα ολόκληρων χρόνων μέσα σε πολέμους, νομίζω πως δικαιούμαι να λέω ότι έζησα την ιστορία
από μέσα. Όταν νεαρός ρεπόρτερ -το 1982- έκανα την πρώτη αποστολή μου στο
Λίβανο, παρασύρθηκα βεβαίως από την τρέχουσα ειδησεογραφία, που ήταν πράγματι
σκληρή. Οι σφαγές στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα ήταν, κατά την διάρκεια του
πολέμου, ένα γεγονός που έμελλε να καταγραφεί στην ιστορία τής φρίκης του αιώνα
μας. Κι όταν έναν χρόνο αργότερα, το 1983, ο Γιάσερ Αραφάτ συγκρούονταν
λυσσαλέα με τον εχθρό του Αριέλ Σαρόν κι όταν αποχώρησε ηττημένος από το
Λίβανο, με το Ελληνικό πλοίο «Οδυσσέας Ελύτης» και προορισμό εξορίας την
Υεμένη, ήμουν εκεί. Κι έλεγα: «Ζω την
ιστορία από μέσα».
Με τον Γιασέρ Αραφάτ, Λίβανος 1983. |
Όμως, για να
καταλάβει κάποιος την ιστορία, πρέπει να γνωρίζει το χθες και κυρίως να μπορεί
να δει μπροστά, στο αύριο. Για να φτάσουμε λοιπόν στο δικό μου το «σήμερα»,
πρέπει να δούμε το «δικό» μας το χθες. Κι όταν λέω χθες, εννοώ την εποχή κατά
την οποία γεννήθηκαν συνάνθρωποί μας, οι οποίοι βρίσκονται ακόμα εν ζωή.
Θα ταξιδέψω λοιπόν
εκατό χρόνια πίσω, στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, ο οποίος κηρύχτηκε στις 9
Οκτωβρίου του 1912, σε μια εποχή που η ύφεση του 1870-1880 και τα επιστημονικά
με τα τεχνολογικά άλματα, δημιούργησαν την «μπελ επόκ».
Σερβία,
Μαυροβούνιο, Ελλάδα και Βουλγαρία ζήτησαν την διασφάλιση τής αυτονομίας των
εθνικών μειονοτήτων, που ζούσαν στην Τουρκία. Αυτή απέρριψε το τελεσίγραφο της
«διακοίνωσης των τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών» κι έτσι κηρύχθηκε ο πόλεμος, που
έληξε με τη συνθήκη του Λονδίνου, ένα χρόνο αργότερα.
Δεν πέρασαν όμως
μερικοί μήνες και στις 16 Ιουνίου του 1913 η Βουλγαρία, κήρυξε τον Δεύτερο
Βαλκανικό πόλεμο, με την κατηγορία ότι Σερβία και Ελλάδα είχαν ευνοηθεί στη
διανομή των εδαφών, που αποσπάστηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κι ενώ οι
λαοί προσπαθούσαν να συνέλθουν, κηρύχτηκε ο Μεγάλος Πόλεμος. Ο Πρώτος
Παγκόσμιος…
Ιράκ, 1991. |
Ήταν Αύγουστος του
1914 κι έμελλε να κρατήσει μέχρι τις 11 Νοεμβρίου 1918. Από τη μία η ΑΝΤΑΝΤ
(Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία κι από ένα σημείο και μετά, Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες)
κι από την άλλη, οι «κεντρικές δυνάμεις» ή «Τριπλή συμμαχία», όπως ονομάστηκε. Γερμανία,
Αυστροουγγαρία και, στο πλευρό τους, οι ηττημένοι των Βαλκανικών Πολέμων,
Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία. Μέχρι τις 11 Νοέμβρη του 1918, οπότε
έληξε ο πόλεμος, τα θύματα έφτασαν τα 18.500.000. Με άλλα λόγια: 9.000.000
στρατιώτες κι άλλα τόσα, άμαχοι.
Η Ευρώπη «έβραζε»
ολόκληρη. Μετά τη Γαλλική επανάσταση του 1789, ήρθε η Ρωσική του 1917, για να
ταρακουνήσει τα κοινωνικά θεμέλια, όπως τα είχαν σχεδιάσει οι πλούσιοι της
εποχής. Όλα έδειχναν ότι εκείνη η τεχνολογική έκρηξη στα τέλη του 19ου αιώνα
και ο γρήγορος πλουτισμός των ολίγων, δεν θα δημιουργούσε μόνο την «μπελ επόκ»,
αλλά αντιθέτως μια εποχή όπου οι λίγοι θα προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τους
πολλούς, σε όλα τα επίπεδα και κυρίως σε βάθος χρόνου. Δεν είναι τυχαίες οι
αναφορές μου, αφού ακόμα και σήμερα ζούμε τις συνέπειες εκείνης της νοοτροπίας.
Έτσι, πέρα από
τους πολέμους, ή μάλλον κατά τις μικρές περιόδους που μεσολάβησαν των πολέμων,
άρχισε και η αντίδραση των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων, εναντίον της
πλουτοκρατίας, που δημιουργούσε το σύστημα.
Το 1905, έγινε μια
δοκιμή επανάστασης, με γενική απεργία στην Πετρούπολη της Ρωσίας. Κυριακή, 9
Ιανουαρίου 1905, χιλιάδες άοπλοι εργάτες συγκεντρώθηκαν στα χειμερινά ανάκτορα
και ο Τσάρος διέταξε τη μεγαλύτερη -εκτός πολέμου- σφαγή. Το εργατικό κίνημα
δέχονταν την πρώτη μεγάλη απώλεια. Λίγο αργότερα στασίασε το πλήρωμα του
καταδρομικού «Ποτέμκιν» και αμέσως μετά είχαμε στρατιωτικές στάσεις στην
Κοστάνδη και τον στόλο του Ευξείνου Πόντου. Στις 7 Δεκεμβρίου, μία γενική
απεργία στη Μόσχα, εξελίχθηκε σε ένοπλη εξέγερση. Τον Φεβρουάριο του 1917,
ξέσπασε η εργατική επανάσταση στην Αγία Πετρούπολη και Ρωσία αποφάσισε τη
συμμετοχή της στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, που θυμίζω είχε αρχίσει τον Αύγουστο
του 1914.
Κι ενώ οι Ρώσοι
έχουν εμπλακεί ήδη οκτώ μήνες στον πόλεμο, στις 24 Οκτωβρίου 1917 ξεσπάει η
Ρώσικη Επανάσταση, μετά από πρόταση του Λένιν, που έγινε δεκτή, λίγες ημέρες
νωρίτερα, με ψήφους 10 έναντι 2. Στις 16 Ιουλίου 1918 εκτελέστηκε ολόκληρη η αυτοκρατορική
οικογένεια και λίγους μήνες αργότερα, λήγει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ένας
πόλεμος, που σημάδεψε την εξέλιξη, όχι μόνο της εποχής, αλλά που άφοβα θα έλεγα
ότι σημαδεύει ακόμα και το σήμερα.
Οι «μεγάλες
χίμαιρες» των ποιητών και η «μπελ επόκ» της καλής κοινωνίας, ζούσαν μια εποχή
απόλυτου εφησυχασμού. Όμως η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας από την ραγδαία
εξέλιξη της βιομηχανίας δημιούργησε όξυνση του ανταγωνισμού με την Αγγλία, για
την εξασφάλιση του μονοπωλίου των διεθνών αγορών. Την ίδια ώρα η Γαλλία, σε
πολιτικό επίπεδο, προετοίμαζε την «ρεβάνς», για να καταφέρει να επανακτήσει την
Αλσατία και τη Λωραίνη, που είχε απολέσει κατά τον Γερμανο-Γαλλικό πόλεμο του
1870-1871. Την ίδια εποχή η Αυστροουγγαρία βρίσκονταν σε ανταγωνισμό με την
Ρωσία, για την κυριαρχία στα Βαλκάνια.
Βοσνία, 1992. |
Αρχές του 20ού
αιώνα, άρχισε ένας ξέφρενος αγώνας ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού των ενόπλων
δυνάμεων. Κι ενώ οι λίγοι πλούτιζαν από τις φτηνές τιμές του άνθρακα και το
φτηνό εργατικό δυναμικό..., ενώ η ορχιδέα έφτασε να γίνει λατρεία και τα φρούτα
τελειοποιούνταν στα θερμοκήπια..., ενώ επινοήθηκαν τα επαγγελματικά δείπνα στις
ανώτερες τάξεις, με την σαμπάνια να ρέει..., ενώ οι γούνες και τα φτερά έγιναν
το εμφανές χαρακτηριστικό της μόδας και το Παρίσι μετατράπηκε σε απέραντο οίκο
υψηλής ραπτικής..., ενώ ο σιδηρόδρομος άρχισε να συνδέει όλες τις ευρωπαϊκές
μεγαλουπόλεις…, η Βρετανία άρχισε να αυξάνει τις στρατιωτικές δαπάνες της κατά
30% κάθε χρόνο. Το 1913 έφτασε να είναι 140% υψηλότερες του 1887. Η Γερμανία από
τα μέσα της δεκαετίας του 1890 άρχισε να δαπανά 90.000.000 μάρκα το χρόνο για
το Πολεμικό Ναυτικό της. Το 1913 είχε ξεπεράσει τα 400.000.000 μάρκα.
Όμως οι
προετοιμασίες δεν ήταν μόνο στρατιωτικές. Αυτή την τόσο φανταχτερή εποχή
άρχισαν οι διπλωματικοί αγώνες για τις συμμαχίες. Το 1882 Αυστρία, Γερμανία και
Ιταλία, υπέγραψαν την «Τριπλή συμμαχία». Το 1907, Γαλλία, Ρωσία και Μεγάλη
Βρετανία συνέστησαν την «Τριπλή συνεννόηση», γνωστή ως ΑΝΤΑΝΤ. Οι συμμαχίες,
που αιματοκύλησαν την Ευρώπη από το 1914 έως το 1918, είχαν διαμορφωθεί χρόνια
πριν... Πίσω από τις γούνες, τις σαμπάνιες και τα φτερά, οι άνθρωποι του
κεφαλαίου ετοίμαζαν τον όλεθρο.
Η αφορμή δόθηκε
στις 18 Ιουνίου του 1914 στο Σαράγεβο (επαρχία τότε της Αυστροουγγαρίας), όταν
ένας νεαρός φανατικός σπουδαστής, σκότωσε τον Αρχιδούκα της Αυστρίας Φερδινάνδο
και τη σύζυγό του Σοφία. Με την υποστήριξη της Γερμανίας, η Αυστροουγγαρία
κήρυξε στις 28 Ιουλίου, πόλεμο κατά της Σερβίας και βομβάρδισε το Βελιγράδι. Η
Ρωσία κάλεσε επιστράτευση, στις 30 Ιουλίου και η Γερμανία της κήρυξε τον
πόλεμο, την 1η Αυγούστου. Δύο ημέρες αργότερα η Γερμανία κήρυξε πόλεμο και στην
Γαλλία. Εισβάλλοντας μάλιστα στη Γαλλία, παραβίασε την ουδετερότητα του Βελγίου
- σύμμαχο τότε της Αγγλίας. Η Αγγλία κήρυξε πόλεμο στη Γερμανία στις 4
Αυγούστου. Η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσίας στις 5 Αυγούστου.
Η Σερβία κατά της Γερμανίας, στις 6 Αυγούστου. Το Μαυροβούνιο κατά της
Αυστροουγγαρίας στις 7 Αυγούστου. Γαλλία και Αγγλία κατά της Αυστροουγγαρίας
στις 10 Αυγούστου. Το Μαυροβούνιο κατά της Γερμανίας στις 12 Αυγούστου. Η
Αυστροουγγαρία κατά της Ιαπωνίας στις 25 Αυγούστου. Η Ιαπωνία κατά της
Γερμανίας στις 28 Αυγούστου και τέλος η Αυστροουγγαρία κατά του Βελγίου
στις 28 Αυγούστου.
Μεσολάβησαν πολλά, μέχρι να φτάσουμε στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Εδώ στην Ελλάδα, η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, οι κινήσεις του Βενιζέλου και η σύγκρουση με το παλάτι. Η αναζήτηση της Ευρωπαϊκής ταυτότητάς μας. Η Μικρασιατική καταστροφή...
Όμως σε διεθνές
επίπεδο, μετά τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι νικητές επέβαλαν τη
Συνθήκη των Βερσαλλιών στην ηττημένη Γερμανία. Οι υπέρογκες πολεμικές
επανορθώσεις, που επιβλήθηκαν στην Γερμανία, έκαναν τον λαό να αντιδράσει. Η κατάσταση
οδήγησε σε έξαρση του εθνικισμού και άνοδο του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, με
αρχηγό τον Χίτλερ. Στις 14 Οκτωβρίου του 1933, ο Χίτλερ ανακοίνωσε ότι δεν
αναγνωρίζει τους περιορισμούς και αποσύρθηκε από την «Κοινωνία των Εθνών». Ο
φόβος για αναβίωση της γερμανικής ισχύος άρχισε να πλανάται παντού. Η Γαλλία με
τον Υπουργό Εξωτερικών Λουί Μπαρτού προσπάθησε να συνασπίσει όλα τα μέρη, των
οποίων τα συμφέροντα μπορεί να κινδύνευαν από μια τέτοια αναβίωση. Ο Μπαρτού
όμως δολοφονήθηκε και ο διάδοχός του Πιέρ Λαβάλ, προσανατολίστηκε σε μια
τετραμερή συμφωνία μεταξύ Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας και Ιταλίας. Έτσι
η Ιταλία βρήκε την ευκαιρία να κάνει αποικίες -όπως και οι εταίροι της-
και εισέβαλε στην Αιθιοπία. Η Ιαπωνία, που έχει ξεκινήσει την εκβιομηχάνιση,
νικάει τη Ρωσία στον μεταξύ τους πόλεμο, καταλαμβάνει την Κορέα, αλλά, με την
οικονομική κρίση του 1930, περνάει στα χέρια των στρατιωτικών του Αυτοκράτορα
Χιροχίτο. Το 1931 εισβάλλει στη Μαντζουρία και το 1937 καταλαμβάνει και την
υπόλοιπη περιοχή. Έτσι κάποιοι μελετητές αναφέρουν ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος
πόλεμος, άρχισε στις 7 Ιουλίου του 1937. Κανονικά βέβαια η ιστορία αναφέρει ως
ημέρα έναρξης την 1η Σεπτεμβρίου 1939 και το τέλος στις 2 Σεπτεμβρίου του 1945.
Με τον Νέλσον Μαντέλα. |
55.500.000
άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σ' αυτή την πιο εκτεταμένη ένοπλη σύγκρουση. Καινοτομία
αυτού του πολέμου, η ατομική βόμβα και σφραγίδα φρίκης, το Ολοκαύτωμα. Δεν θα
πω πολλά για το παρασκήνιο αυτού του πολέμου, αφού ήδη έχουμε πάρει μια ιδέα
από αυτό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Θα πω όμως ότι, μετά το τέλος του, είχαμε
έναν αιματηρό εμφύλιο εδώ στην Ελλάδα, την αρχή του Ψυχρού πολέμου για Αμερική
και Ρωσία, το μοίρασμα κρατών σε ζώνες επιρροής με επανασχεδιασμό συνόρων και
βεβαίως το ότι η Μεγάλη Βρετανία, αν και βρίσκονταν στο στρατόπεδο των νικητών,
έχασε το μεγαλύτερο μέρος των αποικιών της.
Σύνορα Πακιστάν-Ινδίας, 2001. |
Θέλω να Σας μιλήσω λίγο για την ψυχολογία ενός ανθρώπου που γνωρίζει -όσο μπορεί ένας μελετητής να γνωρίσει- το παρασκήνιο των πολεμικών συγκρούσεων, αλλά παράλληλα πρέπει -αλλά και θέλει- να βρίσκεται παρών, σε όσα διαδραματίζονται.
Το να βρίσκεσαι τη
μία στιγμή ανάμεσα σε κρατουμένους στη Βοσνία σε κάτι άθλιες αποθήκες, όπου
στοιβάζονται άνθρωποι, κρατούμενοι για τα θρησκευτικά τους πιστεύω και την άλλη
να κάνεις συνέντευξη με αυτόν που τους φυλάκισε, θέλει να διαθέτεις μία ψυχική
ισορροπία. Το να πηγαίνεις από τον πόλεμο της Βοσνίας, στους σεισμούς της
Ανατολίας, θέλει αντοχές. Το να σε βραβεύει ο ηγέτης της Οικουμενικής
Ορθοδοξίας και αμέσως μετά να φωτογραφίζεις Μουσουλμάνους, που επιδεικνύουν ως
λάφυρα τα κεφάλια των εχθρών, θέλει γερά νεύρα. Από τα απόμακρα σημεία, με την
παλαιά τεχνολογία και τα δορυφορικά τηλέφωνα με τις κεραίες- ομπρέλες, στην
πολιτισμένη Δύση. Από την Πέτρα της Ιορδανίας, στα μοναστήρια της Μολδαβίας.
Από την Ταϊλάνδη στη Χιροσίμα.
Ιράκ και πάλι Ιράκ... |
Αυτή είναι η δουλειά μου!... Αυτή είναι η ζωή μου!... Το
να μην ξέρεις πού θα βρεθείς αύριο και πότε θα επιστρέψεις, είναι σκληρό… Όμως
και άλλα εκατό χρόνια να είχα μπροστά μου, το ίδιο θα έκανα! Ζώντας το άγριο
ένστικτο εκείνου που επιτίθεται, σε κάνει να γαληνεύεις όταν βρεθείς κοντά στον
ανίσχυρο. Το να βλέπεις ανθρώπους να σκοτώνονται, σε κάνει ν' αγαπάς τους
ανθρώπους. Το να διαχειρίζεσαι μία είδηση κάτω από συνθήκες ζωής και θανάτου,
σε κάνει πιο υπεύθυνο.
Πριν λίγους μήνες
συμπλήρωσα Τριάντα Χρόνια Πολεμικών -και όχι μόνο- Ανταποκρίσεων. Ένοιωσα ότι ζω την ιστορία από μέσα. Συνεργάστηκα
με ιερά τέρατα της δημοσιογραφίας, της εικονοληψίας και της φωτογραφίας. Θέλω
ειλικρινά τούτη την εκδήλωση να την αφιερώσω στη μνήμη των αδελφών μου, Κώστα
Κανδύλη οπερατέρ, Γιάννη Διακογιάννη δημοσιογράφο - συγγραφέα, Γιώργο Κοίλιαρη
ρεπόρτερ και Αντώνη Παπαντωνίου φωτορεπόρτερ.
Θέλω να
ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους μου, που μάχονται κάτω από αντίξοες συνθήκες
για την μεγάλη αλήθεια της ενημέρωσης, με όπλο την είδηση, την εικόνα, την
φωτογραφία, κόντρα στο life style των μεγαλοδημοσιογράφων και των εκδοτικών
συμφερόντων.
Θέλω να
ευχαριστήσω τον π. Παναγιώτη Καποδίστρια για τις πρωτοβουλίες του μες από το
«ΑΛΗΘΩΣ», που μας βοηθούν να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Τους ανθρώπους αυτού
του ναού, που μας φιλοξένησαν απόψε.
Κυρίες και κύριοι,
ευχαριστώ
που με τιμήσατε με την παρουσία σας. Δεν
έχω την εντύπωση ότι είδα στη ζωή μου πολλά. Άλλωστε, πιστεύω ότι όσο περισσότερα βλέπεις, όσο περισσότερο ταξιδεύεις, τόσο
καταλαβαίνεις ότι δεν είδες τίποτα. Γιατί η κάθε εικόνα, η κάθε στιγμή αλλάζει,
ανάλογα με τη διάθεση ή τον φόβο σου. Αλλάζει από το φως ή το σκοτάδι. Από την
απουσία ή τον ίλιγγο. Το κάθε τι μοιάζει διαφορετικό. Σκοπός είναι να γίνεις
καλύτερος άνθρωπος κι αυτό μόνο μ' έναν τρόπο το καταφέρνεις: Να είσαι δίπλα
στους άλλους συνεχώς. Να μπορείς να μιλήσεις αλλά να ξέρεις και ν' ακούς. Να
βλέπεις τον άλλον από ψηλά, μόνο όταν του δίνεις το χέρι για να σηκωθεί.