© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου 2011

ΕΝΑΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΓΚΟΥΣΤΑΒ ΜΑΛΕΡ [1860-1911] / ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η  ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ
Μια συμφωνία Προσωπική, συμφωνία Λύτρωσης, την «Ενάτη» του Γκούσταβ Μάλερ, είχαμε την τύχη να ακούσουμε το βράδυ της Παρασκευής στις 25-11-2011, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η ελεγειακή κραυγή του Συνθέτη, «Μη μ’ αφήνετε μόνο», θα γίνει  επίκληση, θα γίνει  προσευχή, σαν εκείνη την κραυγή του πάσχοντος Ιησού «Μείνατε ώδε και γρηγορείτε».

Ο Μάλερ, βαθιά διανοούμενος, μελέτησε τους Γκαίτε, Νίτσε, Σοπενχάουερ,   Ντοστογιέφσκι. Η Μουσική του διαμορφώθηκε μέσα από τη Γερμανο-αυστριακή παράδοση, αυτή του Μπαχ, της πρώτης σχολής της Βιέννης, των Χάυντν,  Μότσαρτ,  Μπετόβεν και  Σούμπερτ, καθώς και της γενιάς των Ρομαντικών, Σούμαν, Μπραμς, Μέντελσον,  αλλά κυρίως των Λιστ και Μπρούκνερ, οι μεγάλες συμφωνίες των οποίων προαναγγέλλουν τις δικές του. Πηγή έμπνευσης  υπήρξαν για τον Μάλερ τα λαϊκά τραγούδια και οι μπαλάντες. Καθοριστική, επίσης, επίδραση στο έργο του είχε και ο Βάγκνερ.  
Φύση ανήσυχη, θα βρει διέξοδο στη μουσική,  όπου με ενάργεια διοχετεύει τις πνευματικές του αναζητήσεις  και στις νότες  ακουμπά τις μύχιες σκέψεις του. Και ενώ ο Μπραμς, ο Σούμαν και ο Βάγκνερ μάς άφησαν γραπτά, με τα οποία φωτίζουν τις συνθέσεις τους, ο Μάλερ, κλείνει όλη την κοσμοθεωρία του στις νότες,  καλώντας τον ακροατή να την αποκρυπτογραφήσει. Οι ελάχιστες  σκέψεις του, οι διατυπωμένες στις επιστολές προς την  Άλμα Μάλερ και σ’ εκείνες των πιστών του φίλων, αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες-πλοηγούς-για τους αναγνώστες.  «Ό,τι είναι καλύτερο στη μουσική δε βρίσκεται στις νότες, υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα: εκείνο που προκαλεί η μουσική στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, εκείνο είναι το σημαντικό!», τονίζει ο Συνθέτης. Για τη δημιουργία του  «σημαντικού»,  χρησιμοποίησε την αγάπη, το θυμό, τη λύπη, τη συσσωρευμένη γνώση του στις μουσικές του  συνθέσεις αλλά και τη μαεστρία  του από τη θέση του Αρχιμουσικού. Οι νεοτερισμοί του τον φέρνουν ανάμεσα στους σημαντικότερους συνθέτες του Ρομαντισμού. Το τελευταίο έργο του που διηύθυνε ήταν η 8η  συμφωνία του, η αποκαλούμενη και «Συμφωνία των Χιλίων», την οποία ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του  1906. Τον επόμενο χρόνο, το 1907, χάνει τη μεγάλη του κόρη και μαθαίνει ότι και ο ίδιος πάσχει από βαριά καρδιοπάθεια. Μέσα  στις τραγικές αυτές στιγμές το δημιουργικό του πνεύμα αντιστέκεται, μετουσιώνει τον πόνο σε «Τραγούδι  της Γης», για να υμνήσει  τη  Μάνα Γη, που κρατά στα σπλάχνα της μέρος από  το δικό του παιδί και να την εξευμενίσει για να αναπαύσει αιώνια ό,τι «ηγάπησε». Επιλέγει επτά μεταφράσεις παλαιών Κινέζικων ποιημάτων. Θέμα τους: το πρόσκαιρο, η μοναξιά, η ομορφιά της νιότης, η νοσταλγία, ο ανεκπλήρωτος πόθος, το μυστήριο της ζωής, ο σκληρός αποχαιρετισμός.   Και συνεχίζει με τη μεγαλειώδη «Ενάτη Συμφωνία» του. Η δεισιδαιμονία όμως, της ΕΝΑΤΗΣ, που στοίχειωσε  τους Μπετόβεν, Σούμπερτ, Μπρούκνερ και Ντβόρζακ, τον τρομάζει  και προσπαθώντας να ξεφύγει από το μοιραίο αυτό αριθμό. Αρχίζει  τη σύνθεση της 10ης Συμφωνίας, που έμελλε να μείνει ημιτελής, για να επαναληφθεί η τραγωδία που χτύπησε τους προηγούμενους μεγάλους συνθέτες και να είναι  η ΕΝΑΤΗ και  για τον Μάλερ, η συμφωνία του τέλους, ενός τέλους που αφήνει τον πόνο να εκφραστεί με την αξιοπρέπεια και το μεγαλείο του ανθρώπου που έχει συνείδηση του πεπερασμένου.
Λίγο πριν φύγει για το μεγάλο ταξίδι συναντά στις 12 Σεπτεμβρίου του 1910 στο Μόναχο τον  Τόμας Μαν. Η  προσωπικότητα του συνθέτη εντυπωσιάζει τον Γερμανό νομπελίστα συγγραφέα  και, όταν πληροφορείται το θάνατό του στις 18 Μαΐου του 1911, συγκλονίζεται και στο πρόσωπο του ήρωα της νουβέλας του, «Θάνατος στη Βενετία», δίδει  τη μορφή,    το όνομα, ακόμα και την ηλικία  του Γκούσταβ Μάλερ, χωρίς ποτέ, ο ίδιος, να μιλήσει δημόσια γι’ αυτό. Στη δε μουσική της κινηματογραφικής του ταινίας, «Θάνατος στη Βενετία», ο Luchino Visconti [1971] συμπεριλαμβάνει το “Adagietto”,  από το 4ο μέρος της 5ης Συμφωνίας του Μάλερ.
Η «Ενάτη Συμφωνία» είναι σε ρε, όπως και εκείνη του Μπετόβεν και είναι  το τελευταίο ολοκληρωμένο έργο  που  ο Μάλερ, συνέθεσε  με απίστευτη  ταχύτητα  και τελείωσε το Μάρτη του 1910 στη Νέα Υόρκη. Δύο χρόνια αργότερα, το 1912, θα παιχτεί για πρώτη φορά  στη Βιέννη υπό την διεύθυνση του Αρχιμουσικού και φίλου του Μπρούνο Βάλτερ. Όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικής γραφής του ξεδιπλώνονται  με έντονη  συγκίνηση,  τρυφερότητα, ευαισθησία κι ακόμα στοιχεία λαϊκά, επεξεργασμένα με τη σοφία και τις μουσικές αποχρώσεις και αντιθέσεις του μεγάλου αυτού Αυστριακού συνθέτη.  Πόσο δίκιο είχε ο Leonard Bernstein  όταν έλεγε: «Η ματιά του ήταν στο μέλλον, αλλά η καρδιά του ανήκε στο παρελθόν!».
Η «Ενάτη», καθαρά ορχηστική, είναι σε τέσσερα μέρη, αργό – γρήγορο – γρήγορο – αργό. Η   διαφορετική τονικότητα του κάθε μέρους, επιτείνει το τραγικό στοιχείο της  Συμφωνίας.  Και είναι τα δύο κεντρικά μέρη σαν ένας γρήγορος χορός, που ο φιλόσοφος και μουσικολόγος Theodor Adorno  χαρακτήρισε «Χορό του Θανάτου».  Σ’ αυτήν θ’ αφήσει  ένα χαιρετισμό, ένα πικρό, ειρωνικό αντίο από το πρώτο κιόλας μέρος της Συμφωνίας, καθώς νιώθει ότι δεν υπάρχει γυρισμός. Η ζωή όμως τον τραβά ξανά προς το μέρος της κι εκείνος  ανταποκρίνεται με το βαλς «Χαρείτε τη ζωή» του Γιόχαν Στράους του νεότερου.  
Δεν ήταν μόνο εντυπωσιακή η από μνήμης διεύθυνση μιας τόσο δύσκολης συμφωνίας,    αλλά και  η  λεπτή ανάγνωση και η εμβάθυνση  της ερμηνείας από τον  Γάλλο Αρχιμουσικό Ζακ Ντελακότ και την  Κρατικής Ορχήστρα Αθηνών, που αποκάλυψε το νόημα,  τη φυλακισμένη ενέργεια της σύλληψης  και φώτισε τις λεπτές πτυχές  της ΕΝΑΤΗΣ Συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ. Ποτέ δε θα ξεχάσουμε τον αποχαιρετισμό με το αργό συγκλονιστικό φινάλε των Εγχόρδων, ούτε και τους Σολίστ των Πνευστών Οργάνων, που θα έπρεπε να αναφέρονται ξεχωριστά στο πρόγραμμα, γιατί οι προσωπικότητες των μουσικών που υπηρετούν το δημιουργό είναι σημαντικές και για τον ακροατή.

Ο Μάλερ πόζαρε για το μεγάλο Γάλλο γλύπτη Ροντέν, ο οποίος του έφτιαξε την προτομή του σε μπρούτζο, πηλό και μάρμαρο. Είναι εντυπωσιακό ότι στη μαρμάρινη προτομή, ο Ροντέν δίδει το όνομα του «Μότσαρτ», ενώ το γλυπτό έχει τη μορφή του Μάλερ. Και το απίστευτο: πεθαίνοντας ο Μάλερ, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας το Μάη του 1911, θα προφέρει την τελευταία λέξη προς τη σύζυγό του Άλμα και θα είναι….  «Μότσαρτ»!
Related Posts with Thumbnails