© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Τρίτη 3 Απριλίου 2018

JESUS CHRIST SUPER STAR

Ιησούς Χριστός Υπέρλαμπρο Αστέρι 
Σε στίχους του Tim Rice και μουσική του Andrew Lloyd  Webber

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Έχουν περάσει σχεδόν  πενήντα χρόνια από τότε (1970) που ο Tim Rice  και ο Andrew Lloyd  Webber επεχείρησαν το τόλμημα των τολμημάτων· να μεταφέρουν στη σκηνή του θεάτρου και σε μορφή ροκ όπερας την τελευταία  εβδομάδα της ζωής του Χριστού στη γη. 

Η Τέχνη  εμπνεόταν πάντα από τα θρησκευτικά θέματα και, όπως είναι φυσικό οι εικόνες με θέμα τη Γέννηση Του Χριστού ή την Σταύρωση και την Ανάστασή Του είναι παρά πολλές, καθώς επίσης είναι πάρα πολλές και εκείνες της Δυτικής Παράδοσης  που έχουν αποτελέσει σταθμό στην ιστορία της ζωγραφικής. Θα αναφέρω μερικές μόνο: την Παναγία των βράχων -  La Vergine delle Rocce,  του Leonardo da Vinci (1452-1519), την Πιετά του Mikelangelo Buonaroti (1475-1564), τον Ιησού νεκρό του Andrea Mantegna (1431-1506), την πορεία Προς Εμμαούς του Robert Zünd (1826-1909), τον Ιησού με τον σταυρό στον ώμο και το ακάνθινο στεφάνι του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (1541-1614). Και δεν είναι μόνο η κοσμική ζωγραφική που άντλησε τα θέματά της από την εκκλησιαστική ιστορία. Το ίδιο έκανε και η γλυπτική, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η μουσική  και στης μουσικής τα πεδία η ροκ όπερα. 

Ένα ορατόριο είναι όπερα με θρησκευτική υπόθεση. Η συγκεκριμένη ροκ όπερα παίχτηκε στο θέατρο και στον κινηματογράφο και γνώρισε παγκόσμια επιτυχία και στις πέντε ηπείρους της γης. Το 1978-1979  παίχτηκε με επιτυχία και στην Ελλάδα, σε μετάφραση Μίμη Πλέσα και Δημήτρη Μαλαβέτα. Οι Rice και Webber το 2012 παρουσίασαν το έργο, ως συναυλία περισσότερο, αυτό ήθελαν πάντα, και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Στο Περού παίχτηκε στις φυλακές Sarita Colonia, στο πρόγραμμα αποκατάστασης των κρατουμένων με σκηνοθέτη τον φυλακισμένο Freddy Bratifora που ενσάρκωσε και το ρόλο του Ιησού. Η καθολική εκκλησία όχι μόνο ενέκρινε την παράσταση, αλλά αγκάλιασε γενικώς  την παραγωγή.  

Στην ροκ όπερα, που είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε, ο Ιησούς δεν παρουσιάζεται με τη θεία φύση του, αλλά ως εξεγερμένος άνθρωπος εναντίον της κοινωνικής αδικίας. Τέτοιος ήταν και ο φιλόσοφος της αρχαίας Αθήνας ο Σωκράτης.  Αν ο Ιησούς ανέβηκε στο σταυρό, επειδή χτύπησε την εξουσία της πανίσχυρης εκκλησίας, ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο, γιατί χτύπησε κι εκείνος το κοινωνικό κατεστημένο της δικής του εποχής. Σε άλλα πεδία ο Σωκράτης «σούπερ σταρ» αλλά σε παράλληλο δρόμο με παράλληλους βίους. Και οι δύο δημιούργησαν κύκλο αφοσιωμένων μαθητών, αλλά και φανατικών εχθρών.

Ο Ιησούς ήταν γιος του ξυλουργού Ιωσήφ, που μαθήτευε κοντά στον «πατέρα» του την τέχνη του ξύλου. Σαν προοικονομία του μαρτυρίου του. Κάποια στιγμή όμως, όταν ένιωσε ότι ήρθε η ώρα, πήρε την κλήση, εγκατέλειψε την ξυλουργική, έπαψε να είναι «νοικοκερόπουλο», όπως λέει ο Βάρναλης,  για να στοχαστεί και να ενεργοποιηθεί. Ο Ιησούς, στις θρησκευτικές ταινίες εμφανίζεται σαν «υιός Θεού» και  σπανίως  μας δίνεται σαν κοινωνικός επαναστάτης. Στην ροκ όπερα όμως ως άνθρωπος μας εμφανίζεται, εξέχων και εξάρχων, κορυφαίος ενός χορού εξεγερμένων ανθρώπων, νέων όπως ο ίδιος, με κίνηση δυναμική, επαναστατική και διεκδικητική. 

Δύο είναι τα κύρια πρόσωπα του έργου. Ο Ιησούς και ο Ιούδας (το κατά πολλούς alter ego του). Στα λευκά και σιωπηλός, αλλά κυριαρχικά παρών, ο πρώτος, στα μαύρα και δυναμικά εξωστρεφής ο δεύτερος. Αθόρυβος ο ένας θορυβώδης ο άλλος. Σκέφτομαι πως ο Tim Rice που συνέθεσε το λιμπρέτο στοχάστηκε πολύ πάνω στην προσωπικότητα του Ιούδα, ο οποίος, για πολλούς σκεπτόμενους σοβαρά, δεν πείθει με το ρόλο και τη στάμπα που τους έχει προσδώσει η θρησκευτική παράδοση. Το ίδιο ισχύει και για τον Πιλάτο. Για να κατανοηθεί η προσωπικότητα και το μερίδιο ευθύνης και του ενός και του άλλου στη θανάτωση του Χριστού, θα πρέπει πρωτίστως να μελετηθεί, αφενός μέσα στα ιστορικά συμφραζόμενα της εποχής και αφετέρου σε συνδυασμό με τον ρόλο της εκκλησίας.

Οι συνδημιουργοί της όπερας δεν θέλησαν να στιγματίσουν τον Ιούδα ως «φιλάργυρο»· η φιλαργυρία του άλλωστε δεν πείθει κανένα ούτε στην κλασική παραδεδεγμένη εκδοχή της προδοσίας. Τι είναι λοιπόν ο Ιούδας; Ο Ιούδας είναι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να προστατεύσει τον δάσκαλό του, να μην παρασυρθεί από το πλήθος που ζητάει έναν Μεσσία και να μην διολισθήσει προς την πλευρά του «Θεού»· να τον συγκρατήσει στην πλευρά του ανθρώπου: «Το λάθος πήρε τη σκυτάλη από το σωστό κι έχασες τον έλεγχο», κραυγάζει ο Ιούδας. «Πάλεψα να τα καταφέρω να ’μαι μες στους δώδεκα» και τώρα βλέπει την καταστροφή που έρχεται. Η δυναμική του παρουσία στη σκηνή είναι η έκφραση της αγωνίας του. Γι’ αυτό πιστεύει πως παραδίδοντάς τον στους Εβραίους ιερείς, τον σώζει. Οι Ιερείς δεν έχουν άλλωστε δικαίωμα θανάτωσης. Εκείνοι όμως θα βρουν τον τρόπο να τον παραπέμψουν στο Πραιτόριο, ονομάζοντας τον «βασιλιά», άρα διεκδικητή της πολιτικής εξουσίας των Ρωμαίων, και με αυτή την ιδιότητα μπορούν να τον καταδικάσουν. 

Το θείο πάθος κρυμμένο βράζει  επί σκηνής, με το ανθρώπινο πάθος  προβαλλόμενο για μιαν αλήθεια της οποίας το νόημα είναι ρευστό και απροσδιόριστο, όπως  ασαφή είναι και τα όρια ανάμεσα στην «αρχαία και σύγχρονη βία». Η Μαγδαληνή δεν περνά απαρατήρητη πάνω στη σκηνή υποβάλλοντας όλο τον μύθο με τον οποίο η παράδοση την έντυσε. Ο Ιούδας, όταν συνειδητοποιήσει ότι, άθελά του, έγινε όργανο της εξουσίας, θα αυτοκτονήσει. Με πιστόλι, όμως, και η πιστολιά σαν κόκκινο σύννεφο θα ανεβεί στον ουρανό για να πήξει σε σχήμα σταυρού. Ο Ιησούς στον Κήπο της Γεθσημανή θα προσευχηθεί «Αμφιβάλλω για όλα… Πάρε πίσω το ποτήρι … δεν θέλω άλλο να πιω». Είναι η στιγμή της μεγάλης δοκιμασίας. Ο Πιλάτος σκουπίζει συνεχώς τα χέρια του γιατί και αυτός βασανίζεται από την αμφιβολία της δικής του αλήθειας, και δε αισθάνεται ποτέ πως τα σκούπισε επιτέλους. Οι  άνδρες της εξουσίας με τα σκούρα κοστούμια, τις γραβάτες και τα σκληρά αποφασισμένα πρόσωπα, μας ειδοποιούν για το αμετάκλητο της ειλημμένης απόφασης.  Η φωνή του μπάσου μοιάζει σαν καταδίκη χωρίς να χρειάζεται δίκη. Ο Μυστικός δείπνος σαν ωραία μεταγραφή του έργου του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ο ραβδισμός του Ιησού από τους Ρωμαίους, το ραβδισμένο σώμα σε πρώτο πλάνο και πίσω του σε οθόνη κινηματογραφική όλη η ανθρωπότητα με τα δικά της δεινά: πόλεμος, βία, θάνατος, οι Πύργοι της Νέας Υόρκης, γκρεμισμένα σπίτια, παιδιά σακατεμένα, πρόσφυγες· πολλαπλές  μεταπλάσεις του μαρτυρίου του Ιησού. Όπως είπε ο Tim Rice «Εμείς δεν βλέπουμε τον Χριστό ως Θεό αλλά ως έναν άνθρωπο στο σωστό σημείο τη σωστή ώρα». Και σωστή ώρα είναι η κάθε ώρα που μια πράξη βίας συμβαίνει στον κόσμο. Γι’ αυτό και τα κοστούμια του χορού είναι τα σημερινά νεολαιίστικα· τζιν, μπλουζάκια, δερμάτινα, μπότες, σκληρά μαύρα εναλλασσόμενα με τα λευκά, σαν μια διαρκής πάλη ανάμεσα στα αντιμαχόμενα φως και σκοτάδι, η μια όψη και η άλλη, όλα διπλά, άγνωστα και απόλυτα. Ο χώρος, φτωχογειτονιές, τοίχοι λεροί, γεμάτοι γκράφιτι, μηνύματα κοινωνικά, δυστυχώς, χωρίς αποδέκτη. Ο όχλος ένας ομοιόμορφος πολτός που κραυγάζει εναντίον. Ένας Ηρώδης που μετατρέπει σε σόου χολιγουντιανό το ανθρώπινος πάθος· μια καταγγελία για όλα όσα η  τηλεόραση, στο όνομα της τηλεθέασης στήνει φαντασμαγορικά, εκμεταλλευόμενη  το ανθρώπινο δράμα και το νεκρό σώμα. Ένα σώμα που σηκώνουν στα χέρια οι μαθητές του, όπως τον νεκρό ήρωα οι συμπολεμιστές του. 

Τέλος, ένα μικρό παιδάκι, ο Ιησούς παιδί, λες και μεταφέρει την αθωότητα  στις ανθρώπινες  ψυχές  που επιμένουν να ελπίζουν  πως θα μπορέσει κάποτε η συνεχώς διαφεύγουσα δικαιοσύνη να επικρατήσει στον κόσμο. Παρά την προβολή της ανθρώπινης διάστασης  του Ιησού, ο θεατής θα διακρίνει και  την άλλη διάσταση της οποίας υπήρξε η ενσάρκωση. 

Η σκηνοθεσία και  απόδοση είναι της Θέμιδας Μαρσέλλου, η μουσική διεύθυνση και διδασκαλία ορχήστρας του Ηλία Καλούδη, η φωνητική διδασκαλία του Δημήτρη Μπουζάνη, η χορογραφία Άννας Αθανασιάδη, τα σκηνικά της Μαίρης Τσαγκάρη. Στο ρόλο του  Ιησού ο Αιμιλιανός Σταματάκης  που έπεισε όχι μόνο με τη φωνή,  αλλά και την ειδή, καθώς και για τους ίδιους λόγους, στο ρόλο του  Ιούδα ο Ησαΐας Ματιάμπα. Ωστόσο, όλοι οι ηθοποιοί και οι τραγουδιστές αναδείχτηκαν αντάξιοι της περίστασης. Το θέαμα-ακρόαμα ήταν εφάμιλλο των επιτυχημένων εκδοχών που έχουν κάνει και εξακολουθούν να κάνουν το γύρο του κόσμου.

Related Posts with Thumbnails