© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Σάββατο 9 Φεβρουαρίου 2008

Κάρολου Παπούλια: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: ΙΣΧΥΣ ή ΔΙΚΑΙΟ;

[Ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια στην Τελετή Αναγόρευσής του σε Επίτιμο Διδάκτορα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Αθήνα, 8 Φεβρουαρίου 2008]


Κυρίες και Κύριοι,

Αποτελεί ξεχωριστή τιμή για μένα η αναγόρευσή μου σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Νομικής, της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η συγκίνησή μου είναι μεγάλη, γιατί εδώ είχα την τύχη να μυηθώ στην νομική επιστήμη, εμπνεόμενος από σπουδαίους πανεπιστημιακούς δασκάλους. Και ήμουν ιδιαίτερα περήφανος, όταν διαπίστωσα, κατά τις σπουδές μου στο εξωτερικό για τη διδακτορική μου διατριβή, ότι τα εφόδια που μου έδωσαν οι δάσκαλοί μου του Καποδιστριακού με είχαν καταστήσει επιστημονικά ισοδύναμο των συναδέλφων μου φημισμένων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων.

Επέλεξα ως θέμα της σημερινής μου ομιλίας την έννοια της διεθνούς κοινωνίας, τη σχέση της Ισχύος και του Δικαίου.

Η σωρευμένη ανθρώπινη εμπειρία νομίζω ότι έχει καταδείξει με τον πιο οδυνηρό τρόπο τις συνέπειες που ανακύπτουν, όταν η Διεθνής Κοινωνία δε νοείται ως κοινωνία συλλογικότητας και αλληλεγγύης.

Στο πλαίσιο αυτό, το δίλημμα ισχύος και δικαίου, τόσο στις διεθνείς όσο και στις εσωτερικές σχέσεις, είναι από τα παλαιότερα στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Η νομοθεσία του Σόλωνα επιχείρησε να θεραπεύσει την αντίθεση των δύο εννοιών, εισάγοντας με την σεισάχθεια την έννοια του ορίου, πέραν του οποίου το τυπικό δίκαιο παύει να αποτελεί δίκαιο υπό την ουσιαστική έννοια και θα πρέπει να αλλάξει.

Ο Θουκυδίδης εξάλλου στον αξεπέραστο διάλογο Αθηναίων - Μηλίων παραθέτει με διαχρονική ενάργεια τα επιχειρήματα των δύο πλευρών αποδεχόμενος όμως, εκ του αποτελέσματος, τα πρωτεία της ισχύος και προκαλώντας, ίσως, τις επόμενες γενιές να αλλάξουν τον συσχετισμό αυτό.

Στην εποχή μας οι δύο πόλεμοι του 20ού αιώνα και η τραγικότητά τους επέβαλαν στην ανθρωπότητα την εισαγωγή των ανθρωπιστικών αρχών του διαφωτισμού στις διεθνείς σχέσεις. Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών υπήρξε ένα σημαντικό βήμα, που όμως πολλές φορές έμεινε κενό γράμμα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υλοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις αρχές αυτές δημιουργώντας ένα νέο παράδειγμα, όχι βέβαια χωρίς ατέλειες, αλλά οπωσδήποτε που εξέφραζε με πρωτόγνωρη σαφήνεια αυτό το σύστημα αρχών.

Δυστυχώς την τελευταία δεκαετία διαπιστώνουμε μία τάση υποχώρησης ή και σχετικοποίησης των αρχών αυτών του δικαίου. Ίσως γιατί η πάροδος των χρόνων από την λαίλαπα του φασισμού και των πολέμων που εξόντωσαν εκατομμύρια αμάχους μας κάνει να ξεχνάμε τους καταστροφικούς κινδύνους που εκκολάπτει η εκτός δικαίου άσκηση δύναμης. Μας κάνει να ξεχνάμε ότι έσφαλαν οικτρά, όσοι πίστεψαν πως με εκτός δικαίου συμπεριφορές που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα επιτυγχάνεται ασφάλεια.

Σήμερα η έννοια του διεθνούς δικαίου δεν είναι ούτε απόλυτη ούτε αντικειμενική. Έντονη συζήτηση γίνεται αυτές τις μέρες για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία διεθνούς νομιμότητας στην αποστολή ευρωπαϊκής διοικητικής δύναμης στο Κοσσυφοπέδιο και πολύ περισσότερο, στην αναγνώριση της κυοφορούμενης ανεξαρτητοποίησής του. Ιδιαίτερα αμφισβητήσιμη είναι και η ηθική νομιμοποίηση του δόγματος του «προληπτικού πολέμου». Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν με δραματικό τρόπο τη σχετικότητα των ορίων στην ερμηνεία του διεθνούς δικαίου και τη σύγκρουση μεταξύ ισχύος και δικαίου.

Τα παραπάνω δεν πρέπει βέβαια να εκληφθούν ως επιχειρήματα κατά της συμβολής του Διεθνούς Δικαίου στον εκπολιτισμό της ανθρωπότητας. Η σημασία του στην εξέλιξη αλλά και την σημερινή πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων είναι καθοριστική. Η χώρα μας μάλιστα το έχει καταστήσει βασικό πυλώνα της εξωτερικής της πολιτικής, όσον αφορά τις σχέσεις με τους γείτονές μας.

Κυρίες και Κύριοι,

Στο σημείο αυτό θέλω να υπογραμμίσω ιδιαίτερα το θέμα του περιβάλλοντος. Καθοριστική για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη μπορεί να αποβεί η απόφαση όλων και ιδίως των ισχυρών χωρών να προχωρήσουν στις αναγκαίες πράξεις. Το δίκαιο όμως δεν δίδει πάντα απαντήσεις και η ισχύς συχνά δίδει λανθασμένες απαντήσεις. Αλλά η στοιχειώδης λογική υπαγορεύει ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ανάπτυξη χωρίς σεβασμό στη φύση και να επικρατεί η επιδίωξη της κερδοφορίας επί της συλλογικής ανάγκης για προστασία του περιβάλλοντος. Μαίνονται λοιπόν διαρκείς και άνισες μάχες μεταξύ επιχειρηματικών συμφερόντων, κρατικών αγκυλώσεων και εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών για να επιτευχθούν τα ελάχιστα προκειμένου να σταματήσει η πορεία της ανθρωπότητας προς τον όλεθρο. Απαιτούνται πολιτικές πρωτοβουλίες σε υπερεθνικό επίπεδο που θα ενισχύσουν την αίσθηση του κοινού μέλλοντος της διεθνούς κοινωνίας των λαών και θα οδηγήσουν στη διάσωση του φυσικού μας πλούτου καθώς και σ’ένα πιο αποτελεσματικό Διεθνές Δίκαιο του Περιβάλλοντος.

Μου δημιουργεί πάντως αισιοδοξία το γεγονός ότι όλο και περισσότερες δυνάμεις παγκοσμίως συστρατεύονται για τη σωτηρία του περιβάλλοντος.

Η σύγκρουση επίσης ισχύος και δικαίου βρίσκεται πίσω από το διαχρονικό και διεθνές φαινόμενο της διαφθοράς, είτε πρόκειται για το «μαύρο» πολιτικό χρήμα, είτε πρόκειται για τη συναλλαγή της οικονομικής με την πολιτική ελίτ. Όταν η οικονομική δύναμη και το συμφέρον υποτάσσουν την ευθύνη των εκπροσώπων του λαού να υπερασπίζεται τα συμφέροντά του, τότε η προσπάθεια για μία δίκαιη και ισόνομη κοινωνία ναρκοθετείται.

Κυρίες και Κύριοι,

Η διαπίστωση της ανάγκης να αντιμετωπιστούν οι αδικίες που δημιουργεί το διεθνές οικονομικό σύστημα παραγωγής και διανομής αγαθών, καθώς και η πιεστική απαίτηση για αποτελεσματική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμια κλίμακα, οδήγησε στην ανάπτυξη, κατά τα τελευταία χρόνια, του λεγόμενου Διεθνούς Δικαίου της αλληλεγγύης. Ενδεικτικές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση είναι η ρύθμιση για κοινή εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων στον «διεθνή», όπως ονομάζεται, βυθό της θάλασσας και οι διάφορες μορφές διεθνούς θεσμικής προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το καθήκον αυτό της αλληλεγγύης οφείλει να νοείται και ως εκδήλωση της αρωγής απέναντι σ’ εκείνους τους λαούς που για οποιουσδήποτε λόγους (φυσικές καταστροφές, πολέμους, απουσία πλουτοπαραγωγικών πηγών) βρίσκονται σε αδυναμία να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Πιστεύω ότι ένα, κατ’αυτό τον τρόπο νοούμενο, καθήκον αλληλεγγύης συμβάλλει στην ενίσχυση της αρχής της ισότητας στις διεθνείς σχέσεις: Αποτελεί στοιχείο αναδιανεμητικής δικαιοσύνης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Κυρίες και Κύριοι,

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης απαιτείται να τεθεί εκ νέου το ζήτημα των όρων της συμμετοχής πολιτών και εθνών στην παγκόσμια αγορά που δημιουργείται. Επιβάλλεται, κατά τη γνώμη μου, να κάνουμε ένα ακόμη βήμα και να αναζητήσουμε αποτελεσματικότερους μηχανισμούς αναδιανομής του πλούτου σε διεθνή κλίμακα, για να περιοριστούν τουλάχιστον οι συνέπειες της άδικης μεταχείρισης, την οποία υφίστανται ορισμένοι λαοί.

Η αντιμετώπιση του αναπτυσσόμενου από τον αναπτυγμένο κόσμο δεν είναι απλώς άδικη, είναι και επικίνδυνη για τη δημιουργία εκρηκτικών κοινωνικών καταστάσεων. Οι δυτικές κοινωνίες, η ποιότητα της δημοκρατίας μας και ο κοινωνικός μας πολιτισμός, δοκιμάζονται σήμερα από πολιτικές εντάσεις και συχνά εγκληματικές πράξεις που συνιστούν αντίδραση σε σωρευμένο αίσθημα αδικίας. Δοκιμάζονται επίσης από τη λαθρομετανάστευση και την άνιση μεταχείριση των μεταναστών, φαινόμενα τα οποία διαρκώς θα επιδεινώνονται, όσο οι φτωχοί θα γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι.

Κυρίες και Κύριοι,

Έχω επίγνωση του ότι, στο περιορισμένο πλαίσιο της σημερινής μου ομιλίας, δεν ήταν δυνατόν να θίξω παρά μόνον ορισμένα από τα ζητήματα που αφορούν φαινόμενα της διεθνούς ζωής, όπου είναι έντονη η παρουσία ή και η κατάχρηση της ισχύος. Μιας ισχύος κεκαλυμμένης ή απροκάλυπτης, και μάλιστα σε μορφές που είτε θεωρούσαμε ότι ανήκουν οριστικά στο παρελθόν, είτε ότι δεν θα εμφάνιζαν την ίδια ένταση και επικινδυνότητα.

Αυτές οι σκέψεις επιβάλλουν να μη σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε για να οικοδομήσουμε μια διεθνή κοινωνία που θα σέβεται τον άνθρωπο και να μείνουμε προσηλωμένοι στις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και στην προστασία των αδυνάτων. Και οι ίδιες σκέψεις με κάνουν υπερήφανο για την τιμή που μου κάνει σήμερα το Καποδιστριακό. Το Πανεπιστημιακό Ανώτατο Ίδρυμα που από την γέννηση του νέου ελληνικού κράτους προσφέρει στην ελληνική κοινωνία ένα από τα στοιχεία που έχει πάντα μεγάλη ανάγκη: Επιστήμονες υψηλού επιπέδου που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της χώρας μας με κοινωνική συνείδηση. Γιατί χωρίς υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό με κοινωνική ευαισθησία, καμία χώρα δε μπορεί να προοδεύσει.

Προσωπικά, δε θα πάψω να εκφράζω, όπως έχω κάνει επανειλημμένα, την πίστη μου στην παράδοση του διαφωτισμού και του ουμανισμού, μια πίστη που γεννά μέσα μου αισιοδοξία και εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του ανθρώπου. Στο τέλος, θα μπορέσουμε να οικοδομήσουμε μια διεθνή κοινωνία που θα σέβεται τον άνθρωπο, αρκεί να μείνουμε προσηλωμένοι στις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και στην προστασία των αδυνάτων.

Σας ευχαριστώ.-
Related Posts with Thumbnails