Πρόσφατα εξεδόθη το λειτουργικό βιβλίο της Ιεράς Μητροπόλεως Λευκάδος και Ιθάκης, με τον τίτλο «ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΝ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ» από το Ενοριακό Πνευματικό Κέντρο του ιερού Μητροπολιτικού Ναού Ευαγγελιστρίας Λευκάδος, που περιέχει συγκεντρωμένες τις ιερές Ακολουθίες – παλαιότερες και νεότερες - απάντων των Αγίων και αναφέρονται «στους Αγίους προστάτες και εφόρους της τοπικής Εκκλησίας ιδίως όσων είναι σπάνιες ή απαντώνται εν χρήσει μόνο στους Ιερούς Ναούς των νησιών (Λευκάδος και Ιθάκης), καθώς και όσων πρόσφατα συνετέθησαν, σε ένα corpus», όπως αναφέρεται στην Εισαγωγή του βιβλίου.
Η έκδοση έχει γίνει με πρόνοια και φροντίδα του Πνευματικού Κέντρου του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Ευαγγελιστρίας Λευκάδος, την ποιμαντική ευθύνη του οποίου έχει ο λογιότατος και πολυγραφότατος Πρωτοπρεσβύτερος Γεράσιμος Ζαμπέλης. Η συλλογή των Ιερών Ακολουθιών, τα διευκρινιστικά σχόλια, Υπομνήματα, καθώς και η σύνθεση ορισμένων Ακολουθιών, Παρακλητικών Κανόνων κ.λπ. και η γενικότερη επιμέλεια του βιβλίου οφείλονται στον ιερολογιότατο ιεροδιάκονο του ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας Ιωαννίκιο Ζαμπέλη.
Στις 480 σελίδες του καλαίσθητου Τόμου περιλαμβάνονται πλήρης Ιερές Ακολουθίες, Χαιρετιστήριοι Οίκοι, Παρακλητικοί Κανόνες, Μακαριστάρια, Υπομνήματα ιστορικά και αγιολογικά, ως θα αναπτύξομε κατωτέρω και ακολουθεί 16σέλιδο έγχρωμο «Παράρτημα Εικόνων», που περιλαμβάνει παλιές και νέες, καθώς και φωτογραφικά στιγμιότυπα τοπίων, ιερών τελετών και προσκυνημάτων.
Το «ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΝ» ανοίγει με στίχους Ιαμβικούς «εις το Λειμωνάριον Λευκάδος και Ιθάκης», όπου κατατίθεται με αυτογνωσία και ταπείνωση η «ατεχνία του καλάμου» του επιμελητή της εκδόσεως και υμνογράφου, που, όμως, αναθαρρεί στην πληροφορία του λογισμού του, ότι θα συγκατανεύσει ο θείος φωτισμός και θα ‘ρθει η εξ ύψους βοήθεια, προκειμένου να υμνολογηθεί η φιλάγιος χορεία συντονότατα, συνθεμένη από το γλυκερότατο μέλι του λειμώνος της θείας χάριτος.
Ακολουθούν: ένα απόσπασμα από τον «Πνευματικό Λειμώνα» του Ιωάννου Μόσχου και ο Πρόλογος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λευκάδος και Ιθάκης κυρίου Θεοφίλου. Η Εισαγωγή, στη συνέχεια, είναι ένα αναλυτικό πλουσιότατο κείμενο δοκιμιακής υφής, γραμμένο από τον συντάκτη και επιμελητή του Τόμου ιερολογ. Ιεροδιάκονο Ιωαννίκιο Ζαμπέλη. Πρόκειται για ένα κείμενο ιστορικό, θεολογικό, λειτουργικό, αναφερόμενο στη θεία λατρεία γενικότερα, και ειδικότερα στην τοπική αγιολογία και τη θέση των Αγίων στη ζωή της Εκκλησίας, η οποία ούσα καθολική αγκαλιάζει όλους τους απανταχού του καθολικού σώματος της Εκκλησίας πιστούς, υπογραμμίζοντας και εξαίροντας, με την ιερή τέχνη της υμνολογίας, τα συγκλονιστικά βιώματα και γεγονότα της πίστεως και των έργων της εν Χριστώ πίστεως και μαρτυρίας.
Η Εισαγωγή συναπαρτίζεται από τα επιμέρους Κεφάλαια: α) Η προστασία των Αγίων. β) Η τιμή των Αγίων. γ) Οι προστάτες Άγιοι των νησιών μας. δ) Στόχος της έκδοσης του «Λειμωναρίου» και ε) Υμνογράφοι και εκδόσεις των Ακολουθών.
Θα παραμείνομε στο Κεφάλαιο των ιερών ακολουθιών και των Υμνογράφων, προκειμένου να δώσομε στο φιλάγιο αναγνωστικό κοινό την πλήρη εικόνα του παρουσιαζομένου «Λειμωναρίου».
α΄) Η εόρτιος ακολουθία των Αγίων προστατών και εφόρων της νήσου Λευκάδος». Υμνογράφος, ο ιεροδιάκονος Ιωαννίκιος Ζαμπέλης. Είναι νέα πλήρης η Ακολουθία, αναφερομένη, ως ο τίτλος της μαρτυρεί, σε όλους τους προστάτες και εφόρους της νήσου Λευκάδος και ψάλλεται την πρώτη Κυριακή μετά την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15ης Αυγούστου). Αποτελείται από Μικρόν Εσπερινόν, Μέγαν Εσπερινόν (Λιτήν και Στίχον), Όρθρον (με εκτενές Συναξαριακό Υπόμνημα) και Λειτουργίαν. Εισαγωγικώς προτάσσεται αναλυτική Τυπική διάταξη, καθόσον πρόκειται για νέα εορτή, με έγκριση της Εκκλησίας της Ελλάδος (αριθ. Εγγρ.-4217/4.2.2010), και δύναται να συμπέσει από 16ης έως και 22ας Αυγούστου.
Της εορτίου Ακολουθίας έπονται: α) Ακολουθία του Μικρού Αγιασμού κατά την μοναστηριακή Τάξη των πανηγύρεων, με Κανόνα κατ’ Αλφαβητική Ακροστιχίδα στην Παναγία την Φανερωμένη τα πρώτα 24 τροπάρια, και τα υπόλοιπα προς όλους τους υπολοίπους Αγίους. β) Παρακλητικός Κανών με Μεγαλυνάρια όλων των συμπεριλαμβανομένων Αγίων, και γ) Εικοσιτέσσερις Χαιρετιστήριοι Οίκοι «εις τον θεόσεπτον όμιλον των προστατών Αγίων της νήσου Λευκάδος», ποίημα του αυτού.
β΄) Απολυτίκια εις ενίους εκ των Αγίων προστατών και εφόρων της νήσου Λευκάδος. Εγράφησαν το έτος 2001, υπό του ιερολογ. Διακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη, κατά παράκληση των ομογενών Λευκαδίων της Μελβούρνης.
γ΄) Η Ακολουθία της θαυματουργού εικόνος της Υπεραγίας Θεοτόκου της Φανερωμένης. Εποιήθη εν Αγίω Όρει εν έτει 1816 υπό αγνώστου υμνογράφου, ψαλλομένη την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Η Ακολουθία έχει υποστεί σε ορισμένα σημεία ελάχιστες τροποποιήσεις που κρίθηκαν αναγκαίες «επί το μελωδικότερον», ως χωλαίνοντα κατά το μέτρο και ημαρτημένα ως προς τη σύνταξη και την γραμματική. Οι διορθώσεις έγιναν από τον επιμελητή των κειμένων της εκδόσεως ιερολογ. διάκονον Ιωαννίκίον.
δ΄) Κανών Παρακλητικός εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον ης η θαυματουργή εικών εύρηται εν τη νήσω της Λευκάδος. Ποίημα Γερασίμου Μοναχού Μικραγαννανίτου.
ε΄) Χαιρετιστήριοι Οίκοι ΚΔ΄ εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον Φανερωμένην. Εγράφησαν εις το Άγιον Όρος υπό αγνώστου υμνογράφου.
στ) Ακολουθία ευχαριστήριος και ικετική επί τη απαλλαγή της νήσου Λευκάδος εκ της φοβεράς του σεισμού απειλής εν έτει βγ΄, μηνί Αυγούστω ιδ΄, ψαλλομένη τη ιδ΄ του μηνός Αυγούστου. Εποιήθη υπό Ιωάννου Ζαμπέλη, Αναγνώστου, νυν Ιωαννικίου ιεροδιακόνου. Εις το τέλος της Ακολουθίας παρατίθεται Εκλογή, ψαλλομένη εις φόβον σεισμού, Ευχαί επί απειλή σεισμού (εκ του Μεγάλου Ευχολογίου) και Ευχή επί τη διασώσει της νήσου Λευκάδος.
ζ΄) Ακολουθία των Αγίων ενδόξων και καλλικνίκων μαρτύρων Τιμοθέου και Μαύρας, ψαλλομένη τη γ΄ του μηνός Μαΐου. Συντχθείσα και το πρώτον εκδοθείσα σπουδή και δαπάνη Ιωαννικίου ιερομονάχου του Κόνδαρη εν έτει 1769. Συνεπληρώθη κατά τα ελλείποντα, διορθώθη όπου εκρίθη αναγκαίον και προσετέθη β΄ Κανών εις τον Όρθρον, καθώς και Παράρτημα από Μεγαλυνάρια, υπό του επιμελητού της εκδόσεως ιερολ. Ιωαννικίου Ζαμπέλη.
η΄) Μέγας μεθεόρτιος πανηγυρικός εσπερινός του Αγίου Αποστόλου Παύλου. Ποίημα ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη.
θ΄) Ακολουθία του Αγίου Αποστόλου Ακύλα, ψαλλομένη τη ιδ΄ του μηνός Ιουλίου. Ποίημα ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη. Στο τέλος παρατίθεται Παράρτημα Μεγαλυναρίων του Αγίου.
ι΄) Πανηγυρική Ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών Σωσίωνος, πρώτου Επισκόπου Λευκάδος, ψαλλομένη τη ιδ΄ του μηνός Ιουλίου. Ποίημα Ιωάννου Γ. Παναγοπούλου, εν έτει 2009. Στο τέλος παρατίθεται παράρτημα Μεγαλυναρίων, κατά το Ακατάληπτόν εστι, εις ήχον γ΄ και κατ’ αλφαβητικήν Ακροστιχίδα.
ια΄) Κανών Παρακλητικός εις τους εν τω κατά Λευκάδα ομωνύμω αυτών Ησυχαστηρίω ασκήσαντας Τρεις θεοφόρους Πατέρας. Ποίημα Ιωάννου Ζαμπέλη αναγνώστου.
ιβ΄) Κανών ευχαριστήριος και ικετικός προς τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν επί τη απαλλαγή από της πανώλους. Συνετάχθη παρ’ ανωνύμου τον ιη΄ αιώνα και εξεδόθη το πρώτον στη Λευκάδα το έτος 1866, «δαπάνη των κληρικών του δήμου Λευκαδίων». Στο τέλος επισυνάπτεται Ευχή ευχαριστήριος και ικετική εις τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν.
ιγ΄) Ακολουθία του αγίου πατρός ημών Βησσαρίωνος Αρχιεπισκόπου Λαρίσης και Τρίκης του θαυματουργού. Αγνώστου ποιητού. Εξ αντιγράφου «…δια χειρός…Ευσταθίου ιερέως Σταϊκοπούλου. Αγία Μαύρα 1745, Σεπτεμβρίου 10». Εις το τέλος παρατίθενται τέσσερα τροπάρια ψαλλόμενα κατά τον ασπασμόν της αγίας κάρας του Αγίου, ποιηθέντα υπό του ιεροδ. Ιωαννικίου Ζαμπέλη.
ιδ΄) Ασματική ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών Νικήτα, Αρχιεπισκόπου Χαλκηδόνος, ψαλλομένη τη κη΄ του μηνός Μαΐου. Εξ αντιγραφής παλαιού χειρογράφου «παρά του μοναχού Ιακώβου Αγιορείτου».
ιε΄) Εικοσιτέσσαρες Οίκοι εις τον εν αγίοις θαυματουργόν Διονύσιον, Αρχιεπίσκοπον Αιγίνης. Ποίημα Αγγέλου Κονιδάρη.
ιστ’) Ακολουθία των Αγίων ενδόξων Μεγαλομαρτύρων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου, ψαλλομένη τη ια΄ του μηνός Νοεμβρίου. Με τον τίτλο αυτόν υπάρχουν τρεις Ακολουθίες. Η α΄ κατεχωρήθη «ως ψάλλεται εν Θεσσαλονίκη», από χειρόγραφο του 1930. Η β΄ όπως ψαλλότανε παλαιότερα από την Ιερά Σύνοψη, έκδοση του Αλεξίου, στον Μητροπ.ναό του Αγίου Μηνά Ηρακλείου Κρήτης, διότι σήμερα ψάλλεται από το ΚΡΗΤΙΚΟΝ ΠΑΝΑΓΙΟΝ, Α΄ τόμ. Σελ. 280-286, έκδ. Επαρχ. Συνόδου Εκκλ. Κρήτης, 2000 και η γ΄ με την επεξήγηση: «και η ανάμνησις του φρικώδους σεισμού σεισμού, γεγονότος εν τη νήσω Λευκάδος και Αγίας Μαύρας κατά τους 1704 από Χριστού, εις τους χρόνους του εξοχωτάτου αυθεντός Πέτρου Μπρεγαδίν εστραορδινάριου», ποιηθείσα υπό Γωργίου Ζαμπέλη, αιτήσει Ευσταθίου ιερέως Σταϊκοπούλου.
ιζ΄) Χαιρετισμοί εις τον Άγιον Μεγαλομάρτυρα Μηνάν», ποίημα Αρχιμανδρίτου Λεοντίου Χατζηκώστα, Κυπρίου.
ιη΄) Ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών Δονάτου, Επισκόπου Ευροίας, ψαλλομένη τη ζ΄ του μηνός Αυγούστου εν τη νήσω Λευκάδι, ποιηθείσα υπό ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη. Εις το τέλος παρατίθενται έξι Μεγαλυνάρια του Αγίου, του ιδίου.
ιθ΄) Εγκώμια, Παρακλητικός Κανών και Χαιρετισμοί εις την Αγίαν Μεγαλομάρτυρα Βαρβάραν, «άτινα ψάλλονται τη δ΄ Δεκεμβρίου, μνήμη της Αγίας και τη γ΄ Κυριακή του μηνός Μαΐου, ότε και τελείται εν Λευκάδι λιτάνευσις της ιεράς εικόνος εις ανάμνησιν γενομένου θαύματος κατά της ευλογιάς εν έτει 1922».
κ΄) Ακολουθία εις την πάροδον του ιερού λειψάνου του εν αγίοις πατρος ημών Νικολάου, Αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας του θαυματουργού, ψαλλομένη τη ι΄ του μηνός Μαΐου, ποιηθείσα υπό ιερέως Γεωργίου Ιαννούλη.
κα΄) Ακολουθία του Οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Βαρβάρου του Πενταπολίτου του μυροβλύτου, ψαλλομένη τη ιε΄ του Μαΐου μηνός. Ελήφθη από χειρόγραφη φυλλάδα, αντιγεγραμμένη από έντυπη, εκδοθείσα στη Βενετία το 1734, παρά Αντωνίω τω Βόρτολει.
κβ΄) Μεγαλυνάρια γ΄ εις τον Άγιον Λουκά τον ιατρόν, Αρχιεπίσκοπον Συμφερουπόλεως και Κριμαίας, επί τη μετακομιδή αποτμήματος των ιερών λειψάνων αυτού εις την νήσον Λευκάδα, 6 Οκτωβρίου 2002.
κγ΄ ) Ύμνοι: Απολυτίκια β΄ και Εγκώμια ε΄ ψαλέντα κατά την μετακομιδήν εκ Δράμας τεμαχίου του ιερού λειψάνου του Οσίου πατρός ημών Γεωργίου του Νέου Ομολογητού.
κδ΄ ) Ακολουθία της θαυματουργού ειόνος της Παναγίας της Καθαριωτίσσης της εν Ιθάκη, ψαλλομένη τη η΄ του μηνός Σεπτεμβρίου, ποιηθείσα υπό Δρος Χαραλάμπους Μ. Μπούσια.
κε΄) Παρακλητικός Κανών εις τον Άγιον Νέον Ιερομάρτυρα Ραφαήλ τον Ιθακήσιον, ποιηθείς υπό του ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη. Προτάσσονται: Απολυτίκιον, Κοντάκιον και Μεγαλυνάριον, ποιηθέντα υπό του μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου.
κστ΄) Ακολουθία του Οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Ιωακείμ του Ιθακησίου, ψαλλομένη τη β΄ του μηνός Μαρτίου, επί τη μνήμη αυτού και τη κγ΄ Μαΐου, επί τη ανακομιδή των ιερών αυτού λειψάνων, ποιηθείσα υπό Δρος Χαραλάμπους Μ. Μπούσια.
Επίσης, Κανών Παρακλητικός, Εγκώμια και Χαιρετιστήριοι Οίκοι, υπό του αυτού υμνογράφου.
Η όλη καλλιτεχνική εμφάνιση του ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ, η μετά φιλοκαλικής διαθέσεως επιμέλεια της εκδόσεως και η πλαισίωση των υμνογραφημάτων με αναλυτικά υπομνήματα ιστορικών και επετειακών γεγονότων, καθιστούν την έκδοση ωφελιμότατη. Όχι μόνο για λειτουργική χρήση στους ναούς, αλλά και για κάθε πιστό και φιλάγιο, που θέλει να διατηρήσει άγρυπνη τη συνείδησή του, αρδεύοντάς την από τα βιώματα της χριστιανικής κοινότητος ανθρώπων που γεννήθηκαν, έζησαν ή περπάτησαν στους ίδιους τόπους και δρόμους, κάτω από τις ίδιες πολλές φορές συνθήκες, και περιέβαλαν με τους άθλους του μαρτυρίου, της ασκήσεως και της κατά Χριστόν βιωτής την φθαρτή ύπαρξή τους τον αμαράντινο χιτώνα της αγιότητος.
Ξεχωριστά, εκείνο που ιδιαιτεροποιεί το υπό παρουσίαση ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟ είναι ότι έχει συνταχθεί από έναν διάκονο της Εκκλησίας του Χριστού, νεαρό κατά την ηλικία, με θαυμαστό ζήλο και πλούσια χαρίσματα. Ο πατήρ Ιωαννίκιος, φέρει το μοναδικόν σχήμα, και έχει τον α΄ βαθμό της ιερωσύνης, του Διακόνου και, όπως προκύπτει από τις υμνογραφικές του συνθέσεις στον παρόντα τόμο, ήδη από τα γυμνασιακά του χρόνια ασχολείτο με την εκκλησιαστική υμνογραφία.
Η μελέτη όλων των ειδών της υμνογραφίας, που έχει καταπιαστεί ο πατήρ Ιωαννίκιος, μας πείθει ότι, ως υμνογράφος, κατέχει καλώς τους κανόνες και το ήθος της εκκλησιαστικής μας ποιήσεως. Υπάρχει απόλυτη συμμόρφωση προς την υμνογραφική παράδοση της Ορθοδόξου υμνολογίας, όπως την διαμόρφωσαν και μας την κληροδότησαν οι μεγάλοι υμνογράφοι και μελωδοί του 8ου και 9ου αιώνα, με μέτρα ρυθμοτονικά, στηριζόμενα στην ισοσυλλαβία. Η δε γλώσσα του απλή, και κατανοητή, απέριττη και ανεπιτήδευτη, όπως δηλαδή των αρχαίων συναξαριακών κειμένων.
Κατ’ αρχήν, αποκαλύπτεται ότι, ως υμνογράφος, γνωρίζει και αποδέχεται με ταπείνωση και εκκλησιολογική συνείδηση, πως ένα άτομο προικισμένο με το χάρισμα της ποιήσεως, δεν κινείται αυτοτελώς ως ανεξάρτητη μονάδα, αλλά ως μέλος του μυστικού σώματος του Χριστού, που προσλαμβάνει τα βάσανα, τις συμφορές, τους καημούς και τις θλίψεις του λαού του Θεού, με τον οποίο συμπορεύεται, και τα διαχωνεύει με την χάρη του Παρακλήτου μέσα στο χωνευτήρι της φλεγόμενης καρδιάς του κι ύστερα τα κάνει αίτημα, παράκληση, παρηγοριά και ελπίδα και τα προσφέρει ποιητικά στον Θεό της αγάπης. Ενώ, παράλληλα, εμβαπτίζει όλα αυτά στις σωτήριες αλήθειες της πίστεώς μας και εξαίρει τη θεία συγκατάβαση και την αντιθετική αρμονία που υπάρχει ανάμεσα στην υπερβατική χάρη του ακτίστου Θεού και στην πολιτεία των προς θεραπεία πιστών, που πορεύονται προσευχητικά, δεητικά ασκητικά από την κάθαρση στον φωτισμό και από τον φωτισμό στη θέωση.
Ο πατήρ Ιωαννίκιος είναι μια νέα ελπίδα για την Εκκλησία. Ένα νέο αστέρι που ανατέλλει στο στερέωμα της εκκλησιαστικής μας ποιήσεως ή, καλύτερα, που βλαστάνει ως νέον άνθος πνευματικής ωραιότητος στον αειφόρο λειμώνα της ορθοδόξου λατρείας. Έχει τη σφραγίδα της δωρεάς άνωθεν.
Ευχόμεθα από καρδιάς, στον πατέρα Ιωαννίκιο, να έχει αχώριστο σύντροφο της ζωής του το Άγιον Πνεύμα, με την χάρη του Οποίου θα μπορέσει να καλλιεργήσει και να αυξήσει το Θεόδοτο τάλαντο της πάντιμης λειτουργικής τέχνης της υμνογραφίας, διακονώντας την με ταπείνωση, αγάπη και καρδιακή ευαισθησία.