© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Κυριακή 7 Απριλίου 2013

Αποστόλου Θηβαίου: ΤΕΛΙΚΗ ΑΝΑΓΩΓΗ (Σχόλια με αφορή την «Νταίζη Μίλλερ» του Χένρυ Τζέιμς)


Ας ορίσουμε ως αφετηρία της συλλογιστικής μας τη διατύπωση του Ζαν Πωλ Σαρτρ. «Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος». Να βιώνει δηλαδή την αγωνία της ύπαρξής του, όπως ετούτη υφίσταται μες στην ελευθερία την ίδια. Ο Χένρυ Τζέιμς μοιάζει να στηρίζει σε τούτη την αξιωματική διαπίστωση την ηθογραφική αναπαράσταση της εξαιρετικής Ντέζυ Μίλλερ. Στο ομώνυμο διήγημά του, ένα από τα κορυφαία της πεζογραφικής του παραγωγής επιβεβαιώνει τη διακριτική μεν, αλλά ισχυρότατη δε πεποίθηση του ίδιου του Τζέιμς για το δικαίωμα στην ελευθερία και την επιλογή. Μα τούτο δεν φτάνει παρά μόνο στο τέλος, πάει να πει παραμένει ως υδατογραφική λεπτομέρεια στο σώμα του κειμένου για να αποκαλυφθεί τελικά απρόσμενα, ως ένας από τους πυλώνες της κατά τα άλλα κοινωνικής ιστορίας του συγγραφέα. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η λογοτεχνική στάση του συγγραφέα συνεπάγεται και προϋποθέτει μία κοινωνικού τύπου ηθογραφία, μία πιστότατη απεικόνιση της ψυχολογικής πραγματικότητας, όπως η τελευταία διαμορφώνεται μες στους κόλπους της αριστοκρατικής τάξης, του προπομπού δηλαδή της ελιτίστικης, αστικής τάξης, η οποία με τόσο εκκωφαντικό τρόπο προέκυψε κατά την πορεία του 20ού αιώνα. Ο Χένρυ Τζέιμς ασπάζεται το λυρισμό, οι εκφορές του λόγου του εμπεριέχουν ατμοσφαιρικές περιγραφές και ευγενικές γεωμετρίες. Η σκηνογραφία του δηλαδή αντλεί από τους κόλπους του ρομαντισμού και μόνο στην ίδια τη θεματική πρόθεση του ποιητή θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε με ασφάλεια μια διάθεση ρεαλισμού. Το ζήτημα της κοινωνικής θέσης εγκιβωτίζει μες στη λειτουργία του την εθνικής διάστασης διαμάχη μεταξύ του ευρωπαϊκού, πολιτιστικού κατεστημένου και εκείνου του άλλου, που διαμορφώνεται από τις διαφορετικές αναγκαιότητες του πρακτικού πληθυσμού ενός καινούριου κόσμου. Παράλληλες διηγήσεις και ποικίλα αποστάγματα, κοινωνικής και ανθρωπολογικής υφής συντονίζονται με μαεστρία μες στο έργο του Τζέιμς. Η βιωματική, άλλωστε αποτύπωση ετούτου ακριβούς του σχισματικού κόσμου διευκολύνει τον πεζογράφο, ώστε να συλλάβει με ευκρίνεια και να επιστρατεύσει τη χαρτογράφηση μιας ηθικολογικής κοινωνίας, με διαφορετικά πρότυπα και ποικίλα επίπεδα αυτονομίας. Η θέση της γυναίκας, η επίδραση του παλαιού κόσμου και των καταστρατηγημένων πια αξιωματικών του θέσεων, -ζήτημα βιολογίας άλλωστε η ακύρωση ή η διάψευση των οραμάτων και των αρχών της εποχής που οριστικοποιείται-, η φυλετική προδιάθεση και η δυσχέρεια ώστε τούτη η τελευταία να εκφραστεί, καθώς στην εποχή μας διαμορφώνει τα τυπικά χαρακτηριστικά των προσώπων του διηγήματος και αποδίδει στον καθένα, με μια εκλεπτυσμένη διαβάθμιση την ποιότητα του ρόλου του στην εξέλιξη και την τελική λύση της υποθέσεως.
Το μεθοδευμένο δράμα συνιστά τελικά μία πανανθρώπινη υπόθεση, με υψηλή την περιεκτικότητα της ισορροπίας ανάμεσα στη μοίρα και την ανθρώπινη επιλογή. Καθώς στην περίπτωση του Έλληνα Στέλιου Ξεφλούδα, αλλά και άλλων σημαντικών εκπροσώπων της ελληνικής διηγηματογραφίας, ο συγγραφέας Χένρυ Τζέιμς επικεντρώνεται  στην αναπλαστική δυνατότητα των προσώπων του έργου, στη συμμετοχή δηλαδή που θα αποκαλύψει και θα σηματοδοτήσει τελικά τα ιδεολογικά όρια.  Η εξέλιξη του μύθου υπογραμμίζει τη στόχευση του συγγραφέα να επικεντρωθεί τελικά στον εσωτερικό βυθό, στην εμβάθυνση της κοίτης, στην αγωνία μιας ρέουσας, ζωικής ύλης, όπως σημειώνει ο φιλόλογος Σπανδωνίδης. Ο υπερεθνικός και υπαινικτικός σε επίπεδο ψυχογραφίας, χαρακτήρας του διηγήματος, αφενός χαρακτηρίζει ιδέες με ανθρωπολογικό βάθος, αφετέρου δε προσομοιάζει της ποιητικής λειτουργίας και του συστατικού της στόχου.
Ο Χένρυ Τζέιμς συνιστά έναν άγνωστο και ελάχιστα διαδεδομένο συγγραφέα στον ελληνικό χώρο. Ίσως γιατί όχι μόνο δεν στερούμαστε ενός τέτοιους είδους ή δειγμάτων ουσίας γύρω από τούτη τη μέθοδο, αλλά επειδή συγγραφείς, όπως ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης ή ο Γρηγόριος Παπαδιαμάντης και ο αδικοχαμένος Γεώργιος Βιζυηνός  υπερκαλύπτουν με τον ρυθμό αναπαράστασης των ανθρώπινων αμαρτημάτων ετούτο το ζήτημα, το σκοπό του λογοτεχνικού ψυχογραφήματος. Η αξία του Χένρυ Τζέιμς στέκει για μας υπερεθνική και ενδεικτική για τον τρόπο με τον οποίο ετούτος ο κόσμος ξεπέρασε τα ηθικολογικά πρότυπα, τα οποία με τόση πίστη και ακαμψία χαρακτήρισαν ολοκληρωτικά και συνέβαλαν τελικά, στο βαθμό και τη συγκεκριμένη ποιότητά τους, στη σχηματοποίηση ενός αξεπέραστου επαρχιωτισμού, μιας ιδεοληψίας η οποία μόλις πρόσφατα καταλύθηκε από την ευτυχή πια δόξα του μύθου.

Related Posts with Thumbnails