Ποιμαντικὰ καὶ ἄλλα βιώματα
Ἱερὸ Μνημόσυνο Μητροπολίτου Τανάγρας κυροῦ Πολυκάρπου
Θέλω νὰ πιστεύω ὅτι ὁ Θεὸς μᾶς παραχώρησε τὸ μέγα προνόμιο στὸ νὰ γινόμαστε σιωπηλοὶ δέκτες συμπεριφορῶν τῶν συνανθρώπων μας, μὲ τοὺς ὁποίους και ἐρχόμαστε σὲ ἐπικοινωνία. Καὶ μᾶς τὸ ἔδωσε μὲ μοναδικὸ σκοπό τὴν πνευματική μας βελτίωση καὶ τὴ βαθύτερη κατανόηση τοῦ ἑαυτοῦ μας, μὲ μοναδικὸ συμπέρασμα, πὼς κανένας μας δὲν εἶναι τέλειος. Μονάχα Ἐκεῖνος. Παράλληλα, δὲν θὰ πρέπει νὰ λησμονοῦμε, πὼς μᾶς παρέχεται ἕνα σπουδαῖο μάθημα ἀνθρωπογνωσίας.
Ὅμως ἄς πάρουμε τὰ πράγματα ἀπὸ τὴν ἀρχή.
Ἀκόμα ἀπὸ βρέφος ὁ καθένας μας παρατηρεῖ καὶ βιώνει τὴ συμπεριφορὰ τῶν γύρω του, μὲ κορυφαία ἐκείνη τῆς Μητέρας, ὅπου ὑπερέχει ἡ στοργή, ἡ εὐαισθησία κι ἡ τρυφερότητα. Φυσικὰ ὅλ’ αὐτὰ τὰ ζεῖ, σὲ λιγότερο βαθμό, κι ἀπὸ ἄλλα πρόσωπα, ὅπως τοῦ πατέρα, τοῦ παπποῦ, τῆς γιαγιᾶς, τῶν ἀδελφῶν κ.λ.π. Μέχρι νὰ φτάσει σὲ ἡλικία τέτοια, ποὺ θὰ βγεῖ ἀπὸ τὸ σπίτι, θὰ πάει στὴ γειτονιά, στὸ δρόμο, στὴν παιδικὴ χαρά, ὅπου κι ἐκεῖ θὰ δεχτεῖ τὴ συμπεριφορὰ τῶν ἄλλων παιδιῶν ἀλλὰ καὶ τῶν μεγάλων, ποὺ δὲ θὰ διστάσουν νὰ τὸ ἀπαξιώσουν, νὰ τὸ μαλώσουν, ἀκόμα καὶ νὰ τὸ χτυπήσουν. Εἶναι δὲ αὐτές οἱ πρῶτες ἀρνητικὲς συμπεριφορὲς ποὺ ζεῖ τὸ παιδί, τὶς ὁποῖες καὶ δύσκολα λησμονεῖ. Γιατὶ κάποιες ἀπὸ αὐτὲς εἶναι ἀναμφίβολα σοβαρὲς τραυματικὲς ἐμπειρίες.
Ὡστόσο, δὲν πρέπει νὰ ξεχνοῦμε, πὼς κι ὁ σχολικὸς ὁ χῶρος εἶναι κι ἀποτελεῖ τὸ ἄλλο στάδιο, ὅπου ὁ ψυχισμὸς τοῦ παιδιοῦ δέχεται πολλὲς καὶ ποικίλες ἐμπειρίες, οἱ ὁποῖες καὶ διαπιστώνονται ἀπὸ τὴν συμπεριφορὰ τὴν ὁποία δείχνουν συμμαθητὲς καὶ δάσκαλοι. Ἐκεῖ, λοιπόν, ταμιεύονται πολύτιμα στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα ἀργότερα ρυθμίζουν τὸν ψυχισμὸ τοῦ παιδιοῦ. Κι ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα βιώματα εἶναι ὁ ἔπαινος ἤ ἡ ἀπόρριψη ἀπὸ μέρους τοῦ Δασκάλου καί, μάλιστα, μπροστὰ σὲ ὅλη τὴν τάξη. Γιὰ νὰ ἔλθει ἡ ἐφηβεία μὲ τὶς ἀνησυχίες καὶ τοὺς ὅποιους ὁραματισμούς, ποὺ πραγματοποιεῖ μὲ φαντασία καὶ τόλμη ὁ κάθε νέος. Γιατὶ ὅταν πλησιάσει ἡ ὥρα νὰ περατώσει τὶς λυκειακές του σπουδές, τότε θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἕτοιμος, ὥστε νὰ διαλέξει τὸ δρόμο του στὸν ἐπαγγελματισμό. Φυσικὰ τότε ξεκινᾶνε καὶ τὰ πρῶτα ἐρωτικὰ σκιρτήματα, στὰ ὁποῖα καὶ καραδοκεῖ πάντα ὁ κίνδυνος τῆς ἀπογοήτευσης καὶ τῆς ἀπόρριψης, ἀλλὰ καὶ τοῦ ὑπερβολικοῦ ναρκισσισμοῦ.
Ὅμως μὴ ξεχνᾶμε πὼς ὁ καιρὸς τῆς ἐφηβείας εἶναι ἐκεῖνος ποὺ μὲ δειλὰ βήματα ὁδηγεῖ τὸ νεό ἤ τὴ νέα στὸν ἐπαγγελματισμό. ἀφοῦ τὰ καλοκαίρια τούλαχιστον τὰ περισσότερα παιδιά, κυρίως τῶν τελευταίων τάξεων τοῦ Λυκέιου, κάπου ἀπασχολοῦνται, γιὰ νὰ μαθαίνουν πρῶτα καὶ μετὰ γιὰ νὰ συνδράμουν στὰ οἰκονομικὰ τοῦ σπιτιοῦ.
Τότε, λοιπόν, εἶναι ποὺ δέχεται αὐτὸ τὸ παιδὶ μεγάλες καὶ διδακτικὲς ἐμπειρίες, οἱ ὁποῖες μποροῦν νὰ βελτώσουν ἤ νὰ βυθίσουν στὴν ἀπόγνωση τὸν χαρακτήρα του. Κι αὐτό, ἐπειδὴ πολλὲς φορὲς ἡ ἔνταση τῆς ἐργασίας, ἰδίως σὲ περιοχὲς μὲ πολυκοσμία, δημιουργεῖ ἐντάσεις, ποὺ ἀσφαλῶς τὶς δέχεται πρῶτος ὁ μικρότερος κι ὁ πλέον ἀνίσχυρος. Γι᾿ αὐτὸ ἀπαιτεῖται σὲ τέτοιες περιπτώσεις ἡ ἐπαγρύπνηση τοῦ γονιοῦ, ὄχι τοῦ τρόπου «ἄστον νὰ τριφτεῖ στὴ δουλιά, νὰ μάθει», ἀλλὰ στὸ νὰ προσέξει μήπως ἀπὸ ὅλη αὐτὴν τὴν ὑπόθεση, μὲ τὶς ἀπάνθρωπες συμπεριφορὲς ποὺ εἰσπράττει ὁ ἔφηβος, κάποια στιγμὴ γίνει ἡ μεγάλη ἐσωτερικὴ ἔκρηξη, ποὺ θὰ τοῦ κοστίσει ἀργότερα ἀκριβά...
Ὅμως τὶς πλέον ἰσχυρὲς ἐμπειρίες ἀρνητικῶν ἤ θετικῶν συμπεριφορῶν τὶς βιώνει ὁ κάθε νέος, ὅταν θὰ περατώσει τὶς σπουδές του καὶ θὰ στραφεῖ, ὅπως εἶναι σωστό, στὴν ὅποια ἐργασία ἔχει ἐπιλέξει, ὥστε νὰ βιοποριστεῖ καὶ συνάμα νὰ προσφέρει τὶς ὑπηρεσίες του. [Δὲν ἀναφέρω ἐδῶ τὶς ὅποιες ἐμπειρίες κομίζουμε ὅλοι ἀπὸ τὴ στρατιωτική μας θητεία, γιατὶ εἶναι ἕνα μεγάλο κεφάλαιο, τὸ ὁποῖο χρειάζεται ἰδιαίτερη προσοχή, ἐπειδὴ ὁ Στρατὸς εἶναι μιὰ μικρογραφία τῆς κοινωνίας, ὅπου ὁ καθένας μας δίνει τὶς ἀπαραίτητες ἐξετάσεις προόδου καὶ ἀντοχῆς συνάμα].
Ὁ ἐργασιακὸς χῶρος τώρα, εἶναι γιὰ τὸν κάθε νέο ἕνα στάδιο, ὅπου καλεῖται ν᾿ ἀγωνιστεῖ, ὄχι μονάχα, ἀλλὰ νὰ δοκιμαστεῖ «ὡς χρυσὸς ἐν χωνευτηρίῳ» (Σοφ. Σολ. 1, 6.) Νὰ δοκιμαστεῖ, δηλαδή, στὴν ὑπομονή, στὴν ἀνεκτικότητα στὴν φιλοτιμία καὶ φιλανθρωπία, ἀλλὰ καὶ στὴ φιλεργία. Φυσικὰ οἱ λέξεις αὐτὲς, ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, ἔχουν καὶ τὸ ἀντίθετό τους νόημα καὶ σημασία, ἡ ὁποία καὶ καραδοκεῖ νὰ ὑποκαταστήσει τὴν κύρια σημασία τῆς λέξης. Δηλαδή, πίσω ἀπὸ τὴν ὑπομονὴ ὑπάρχει ἡ ἔναγχος βιασύνη καὶ ἀδημονία, πίσω ἀπὸ τὴν ἀνεκτικότητα βρίσκεται ἡ ἐγωϊστικὴ ἀδιαφορία κ. ἄ. Ὅμως τότε τὰ πράγματα ὁδηγοῦνται στὴν τραγικὴ ἀποτυχία, ἀφοῦ ὁ συνεκτικὸς κρίκος τῆς συνεργασίας δὲν ὑφίσταται πιά, λόγω τῶν ἐγωϊστικῶν κὰ ἄλλων παραμέτρων ποὺ εἶναι φυσικὸ νὰ ἐμφανίζονται σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις.
Τότε, λοιπόν, εἶναι οἱ κορυφαῖες στιγμὲς ποὺ ζεῖ ὁ κάθε νέος, καθὼς ἀποταμιεύει πλῆθος συμπεριφορῶν καὶ βρίσκεται σὲ δεινὴ θέση κάποτε νὰ διαπιστώσει ποιὸς εἶναι ὁ εἰλικιρινής, ὁ ἔντιμος, ὁ φίλος, ὁ συνεργάτης. Πράγμα ἀρκετὰ δύσκολο, ἐπειδὴ πάντα καιροφυλακτεῖ τὸ λεγόμενο θέλημα, ἡ προσπάθεια ὑπεροχῆς τοῦ ἄλλου, ἀκόμα καὶ μὲ μέσα ὄχι καὶ τόσο ἔντιμα. Γιατὶ μῆν τὸ ξεχνᾶμε: εἶναι τὸ μέγα ζητούμενο τῆς ἐπιβίωσης στὸ μέσον κι ὁ ἄλλος παραμερίζει εὔκολα φιλίες, συναδελφικότητες καὶ φιλοτιμία. [Πόσο, στ᾿ ἀλήθεια, δύσκολο εἶναι νὰ ὑπερβεῖ κανεὶς τὴν καθημερινότητα καὶ νὰ θυσιάσει τὴν ὅποια του ἀπολαβή (ὑλικὴ καὶ ἠθική), γιὰ νὰ πεῖ ὅτι ἔπραξε τὸ δίκαιο καὶ τὸ φιλανθρωπο! Κι ὅμως... Ὁ καθένας μας ἔχει βιώσει παρόμοιες καταστάσεις καὶ σωπαίνει, γιατὶ πιστεύει ὅτι κι ὅ ἴδιος μπορεῖ κάποτε νὰ ἐπαναλάβει τὰ ἴδια. Βλέπεις, ὁ ἀνθρώπινος χαρακτήρας συχνὰ παραπαίει, μέχρι νὰ βρεῖ -σὲ μάκρος χρόνου- τὸν πραγματικό του ἑαυτό. Μὲ λίγα λόγια νὰ ὡριμάσει. Δηλαδή, νὰ κατορθώσει νὰ κάνει λιγότερα λάθη καὶ νὰ εἶναι πιὸ προσεχτικός. Ἔτσι, τὸ κυριακὸ λόγιο «γίνεσθε φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» (Μτθ. 10, 16), δὲ νομίζω ὅτι εἰπώθηκε τυχαῖα. Μάλιστα, ἄν τὸ δοῦμε σωστότερα, θὰ παρατηρήσουμε ὅτι ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὴν στερέωση τῆς οἰκοδομῆς τοῦ εἶναι μας.
Ἕνα, λοιπόν, εἶναι βέβαιο στὴ βιοτή μας. Ἡ καθημερινὴ εἴσπραξη συμπεριφορῶν καὶ τρόπων ἀπὸ μέρους τῶν συνανθρώπων μας, ὅπως καταλαβαίνει ὁ καθένας, εἶναι μιὰ πολύτιμη συλλογὴ στοιχείων, τὰ ὁποῖα ἄν τὰ ἐπεξεργαστοῦμε σωστὰ εἶναι δυνατὸ νὰ ἀπομακρύνουμε ἀπὸ πάνω μας κάθε ἀγχωτικὴ ἐνόχληση. Χώρια ποὺ ἀποτελοῦν καὶ εἶναι ἕνα μέγιστο μάθημα ἀνθρωπογνωσίας. Ἐμπειρικῆς ἀνθρωπογνωσίας, μάλιστα. Γιατὶ ὅλ᾿ αὐτὰ ἄν τὰ μεταχειριστοῦμε «εἰς διόρθωσιν βίου», τότε θὰ νοιώσουμε τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ πάνω μας. Πρωτίστως νὰ μᾶς σκέπει...
π. κ. ν. κ.