ΜΕ
ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ
Μια διαφορετική συνέντευξη
τύπου είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο ΜΜΑ, με αφορμή το άκρως
ενδιαφέρον πρόγραμμα που θα ακουστεί τις Άγιες Ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου Γ.
Κουρουπός, εκτός από την εξαιρετική παρουσίαση που έκαμε με τους συνεργάτες του,
του Κύκλου «Adagio-Μουσικές
για τις μέρες του Πάσχα» έδωσε βήμα και στους νέους. Στον προαναφερθέντα Κύκλο θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε το
αριστουργηματικό ορατόριο του Γ.Σ. Μπαχ, Τα «Κατά Ιωάννην Πάθη», ένα εκ των δύο σωζομένων έργων με θέμα Τα Άγια
Πάθη από τα πέντε που εικάζεται ότι έγραψε για το ίδιο θέμα ο μεγάλος Κάντορας.
Η Καμεράτα Ορχήστρα των Φίλων, με ολιγομελή
χορωδία δωματίου, παίζει με όργανα εποχής και διευθύνει την αυθεντική εκδοχή
του 1724 ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος. Στη συνέχεια,
ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος με την Κρατική Ορχήστρα
Αθηνών θα ερμηνεύσει το «Γερμανικό Ρέκβιεμ», από
τα πιο εσωτερικά και υποβλητικά έργα του
Γιοχάνες Μπραμς, το «Πανανθρώπινο»,όπως ο ίδιος το χαρακτήρισε. Το έργο
γράφτηκε μεταξύ των ετών 1865-1868 και είναι βασισμένο σε αποσπάσματα από την
Παλαιά και Καινή Διαθήκη καθώς και των Απόκρυφων Ευαγγελίων. Φαίνεται ότι
αφορμή στάθηκε ο θάνατος της μητέρας του συνθέτη για τούτο και επικεντρώνεται
στον πόνο των πενθούντων, στην τραγικότητα της ύπαρξής τους και ξεκινά με
το «Μακάριοι οι πενθούντες, ότι αυτοί
παρακληθήσονται» από τους Μακαρισμούς.
Ο Κουρουπός, όπως προείπαμε,
έδωσε τη σκυτάλη σε δύο νέους, όπως στον θαυμάσιο μπάσο, Τάσο Αποστόλου, που με
την ωραία βαθειά φωνή του ανέπτυξε τον τρόπο συνεργασίας του με τον Γιάννη
Σαμπροβαλάκη για τη μεταγραφή του «Επιταφίου» των Μίκη Θεοδωράκη-Γιάννη Ρίτσου,
για μικρό σύνολο και ανδρική φωνή. Μαζί του η σημαντική ψάλτρια Νεκταρία
Καραντζή θα ψάλει θρησκευτικούς ύμνους και θα τραγουδήσει θρήνους από τη λαϊκή
παράδοση. Στη συνέχεια ο λόγος δόθηκε στην πολυβραβευμένη οργανίστα Ουρανία
Γκάσιου, στην οποία και θα σταθούμε, καθώς θα ανοίξει στις 12 Απριλίου τον
Κύκλο «Adagio» στην
Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης και με τους
υποβλητικούς ήχους του Εκκλησιαστικού Οργάνου θα μας μυήσει στη μαγεία των Γ. Σ.
Μπαχ, Λουί Βιέρν, Σεζάρ Φρανκ,
Τιερρύ Εσκαίς και Ζοζέφ Ζονγκέν,
καλύπτοντας τρεις αιώνες μουσικής δημιουργίας, αλλά και για να τη γνωρίσουμε
λίγο περισσότερο καθώς η Γκάσιου, αναδείχθηκε μέσα από το εκπαιδευτικό
πρόγραμμα του ΜΜΑ, με
δάσκαλό της τον φημισμένο Βρετανό οργανίστα Νίκολας Κύναστον. Η Ελληνίδα
οργανίστα συνέχισε με υποτροφίες τις
σπουδές της σε Λονδίνο, Κολονία, συνέλεξε αρκετά βραβεία Διεθνών Διαγωνισμών
Εκκλησιαστικού Οργάνου, έκαμε ατομικές εμφανίσεις και συνεργασίες σε κέντρα της
Ευρώπης και έχει πλούσια δισκογραφία. Δραστηριοποιήθηκε επίσης σε εκπαιδευτικά
προγράμματα συνεργαζόμενη με το
Westminster Cathedral Choir School, είναι οργανίστα της
γαλλικής προτεσταντικής εκκλησίας του Λονδίνου καθώς και μόνιμη Οργανίστα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Πέραν της αναλυτικής
ενημέρωσης είχαμε την τύχη να ξεναγηθούμε από την κυρία Γκάσιου στο Εκκλησιαστικό
Όργανο του MMA, η οποία κατέστησε ορατά τα αόρατα αφού μας δόθηκε το προνόμιο να επισκεφτούμε το «άβατο», το εσωτερικό, του
οργάνου και να θαυμάσουμε τον εκπληκτικό μηχανισμό του!
Το «Εκκλησιαστικό Όργανο» ή «πολύαυλον
όργανον», κατά τον βυζαντινό ιστορικό Νικήτα Χωνιάτη (αρχές 13ου
αιώνα),συνδεδεμένο με τις αξεπέραστες συνθέσει του Γ.Σ. Μπαχ
και άλλων μεγάλων συνθετών που
λάμπρυναν τη φιλολογία της θρησκευτικής μουσικής, έγινε
γνωστό από τους Ρωμαιοκαθολικούς και Προτεσταντικούς Χριστιανικούς Ναούς.
Πάντως, χάρη στο ΜΜΑ κατάφερε η χώρα μας να έχει ένα από τα
καλύτερα και μεγαλύτερα Εκκλησιαστικά Όργανα της Ευρώπης. Πόσοι όμως από εμάς γνωρίζουμε ότι το Εκκλησιαστικό Όργανο είναι εφεύρεση
Ελληνική και ότι τον τελετουργικό του χαρακτήρα απέκτησε κατά την Βυζαντινή περίοδο;
Ας προσπαθήσουμε συνοπτικά
να θυμηθούμε την ιστορία του παλαιότερου πληκτροφόρου οργάνου, που ξεκινά από
τον 3ο π. Χ αιώνα. Εφευρέτης του ο Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς,
μηχανικός που κατασκεύασε ένα αερόφωνο όργανο αποτελούμενο από σωλήνες που ποικίλουν
σε σχήμα και διαστάσεις και κάθε ένας αντιπροσώπευε ένα μουσικό φθόγγο. Από ένα
υδραυλικό μηχανισμό που διοχέτευε νερό
για να ηχήσουν οι αυλοί, πήρε το όνομα
του το όργανο και ονομάστηκε, Ύδραυλις. Το 1992 η αρχαιολογική σκαπάνη της
ομάδας του καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή στο
Δίον, έφερε στο φως την αρχαία Ύδραυλι που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν organum και την έχουν αποτυπώσει σε
ψηφιδωτό του 2ου αιώνα μ. Χ, μαζί με κόρνο.
Η ύδραυλις, γνωστή ωστόσο
από τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους, θαυμάστηκε για το τεχνικό της
επίτευγμα. Χρησιμοποιήθηκε σε παραστάσεις μίμων, χορευτών, αρματοδρομιών,
μονομαχιών. Εκτός από την δημόσια χρήση του μπήκε και στα σπίτια των πλουσίων
όπου έπαιζε σημαντικό ρόλο στις κοσμικές συγκεντρώσεις για διασκεδάσεις. Κατά την ίδρυση του Βυζαντίου εξακολουθεί να είναι κοσμικό όργανο. Τον 8ο
αιώνα μπαίνει επίσημα στα ανάκτορα, ονομάζεται «Βασιλικό Όργανο» και είναι από χρυσό.
Το 757 ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ το δωρίζει στο Φράγκο Βασιλιά Πιπίνο τον Βραχύ. Καθιερώνεται
όμως όταν ο Λουδοβίκος Α΄, ο Ευσεβής, για το κύρος και την αίγλη της αυλή του παραγγέλλει σε Έλληνα τεχνίτη να του
κατασκευάσει ένα όργανο, όπως το Βυζαντινό. Με την κατάκτηση της
Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους τα 1204 σταματά και η ζωή του βυζαντινού
οργάνου.
Αν και ο τρόπος που μπήκε το
Όργανο στις εκκλησίες παραμένει ακόμα αδιευκρίνιστος φαίνεται ότι η είσοδός του
έγινε από τους Φράγκους Αυτοκράτορες στο Μητροπολιτικό Ναό του Άαχεν.
Κατά τον 18ο
αιώνα τελειοποιείται η τεχνική του εκκλησιαστικού οργάνου και εμπλουτίζονται οι
ηχητικές του αποχρώσεις. Η κατασκευή του γίνεται πολυτελής και θεωρείται ξανά
μέσο επίδειξης ισχύος και πλούτου. Η εποχή του Μπαχ ήταν η εποχή των μεγάλων
αλλαγών τόσο στην αισθητική όσο και στη χρήση του. Το αποκορύφωμα της εξέλιξης
αρχίζει από τη στιγμή που ο συνθέτης χρησιμοποιεί
το όργανο για να συνοδεύσει με μουσικούς
ήχους τους εκκλησιαστικούς ύμνους, τα περίφημα Choral, πηγή έμπνευσης για τον Μπαχ. Τότε καθιερώνεται
και η αντίθεση μα και η εναλλαγή δυνατών και σιγανών μερών καθώς και η παραγωγή
πολλαπλών και διαφορετικών ηχητικών αποχρώσεων.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το
όργανο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών έχει τέσσερα πληκτρολόγια χεριών (μανουάλ), ένα ποδιών (πεντάλ), 76 μοχλούς (ρεγκίστρα).
Στο εσωτερικό του έχει 6080 σωλήνες, εκ των οποίων, 484 ξύλινοι, 12 χάλκινοι
και 5.584 από κασσίτερο.
Μαζί με τις ελάχιστες
πληροφορίες, που δώσαμε για τους αναγνώστες των Παραθεμάτων Λόγου, θα θέλαμε
να τους θυμίσουμε και τις ημερομηνίες των εκδηλώσεων για να μπορέσουν να
εξασφαλίσουν τις θέσεις τους και να μη χάσουν τον κατά την κρίση μας εξαιρετικά
αξιόλογο αυτό Κύκλο Συναυλιών: 12 Απριλίου, Ρεσιτάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου. 14
Απριλίου, Τα «Κατά Ιωάννην Πάθη», Καμεράτα, Μάρκελλος Χρυσικόπουλος. 15
Απριλίου, Η υμνωδία του Πάσχα συνομιλεί
με τον «Επιτάφιο»του Μίκη Θεοδωράκη. 16 Απριλίου, «Ένα Γερμανικό ρέκβιεμ» Κρατική
Ορχήστρα Αθηνών, Βασίλης Χριστόπουλος.