Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ
Ο Άγιος Χαράλαμπος, του οποίου
την μνήμη γιορτάζουμε αύριο, έχει συνδεθεί και στο νησί μας με την θεραπεία της
πανούκλας και σε ανάμνηση της σωτηρία της Ζακύνθου από την φοβερή αυτή
επιδημία, που συχνά αποδεκάτιζε πόλη και χωριά, ύστερα από θαυματουργική
επέμβασή του, κτίστηκε η ιστορική εκκλησία του στο Ποτάμι, η οποία, εκτός των
άλλων, είναι και ένα μικρό μουσείο, με σημαντικά έργα τέχνης και μια ακλόνητη
μαρτυρία για το παρελθόν μας.
Ακόμα και σήμερα, την ημέρα της γιορτής του, γίνεται λιτανεία του
τεμαχίου του λειψάνου του και της εικόνας του, η οποία παριστάνει το σωτήριο
γεγονός, στους δρόμους της πόλης και την έχει άριστα αποθανατίσει σε μακρόστενο
πίνακά του ο ντόπιος ζωγράφος Γιαννάκης Κοράης ή Καστρινός. Η πολυπρόσωπη αυτή
σύνθεση προέρχεται από τον ομώνυμο ναό των Κήπων και σήμερα φυλάσσεται στην
είσοδο του μετασεισμικού μας Μουσείου.
Μα ο λαοφιλής αυτός Ιερομάρτυρας έχει και μια άλλη ιδιότητα, που τον
χαρακτηρίζει και τον κάνει περισσότερο αγαπητό στα λαϊκότερα, κυρίως, κοινωνικά
στρώματα. Είναι ο Άγιος που θεραπεύει τα άλογα και φροντίζει για την υγεία και
την ευρωστία τους. Για το λόγο αυτό τα τάματα των πολλών εικόνων του, χρυσά,
ασημένια ή κέρινα, είναι σε πλειοψηφία απεικονίσεις του ευγενούς αυτού ζώου και
στέκουν εκεί υπενθυμίζοντας κάποια ευεργεσία του στον πιστό αυτό σύντροφο του
ανθρώπου, που κάποτε, πριν εφευρεθούν τα σύγχρονα μέσα μεταφοράς, ήταν εντελώς
απαραίτητος για την διαβίωση όλων.
Στο χωριό Κοιλιωμένος, μάλιστα, στις 10 του Φλεβάρη, ημέρα της επετείου
της κοίμησης του Αγίου, οι κάτοικοι της περιοχής συνήθιζαν να παίρνουν τα άλογά
τους και να τα πηγαίνουν σ’ ένα περίτεχνο προσκυνητάρι, το οποίο έχει ανεγερθεί
στην άκρη του χωριού και έχει μέσα την εικόνα του. Εκεί τα τριγύριζαν τρεις
φορές γύρω από την «κολόνα», για να πάρουν την ευλογία του Ιερέα της Μαγνησίας
και μετά τα γύριζαν στους στάβλους τους.
Η ιδιότητα αυτή του Αγίου Χαράλαμπου οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στον
κακό καιρό, που κάνει την περίοδο της γιορτής του και είναι αιτία για τις
πολλές ασθένειες των ζώων. Έτσι και ο άλλος γνωστός Άγιος, ο οποίος γιορτάζει
την επόμενη μέρα, στις 11 του ίδιου μήνα, ο Άγιος Βλάσιος, σε πολλά μέρη
θεωρείται και αυτός ο θεραπευτής των ζώων και κυρίως των αλόγων.
Μα υπάρχει και μια στιγμή στην βιογραφία του Ιερομάρτυρα, η οποία
δικαιολογεί την ιδιότητά του για την προστασία των αλόγων. Ο αυτοκράτορας
Σεπτίμιος Σεβήρος, όπως μας διασώζει το συναξάρι του Αγίου, εκτός των άλλων
βασανιστηρίων, στα οποία τον υπέβαλε, για να απαρνηθεί την πίστη του, διέταξε
κάποτε να τον μεταφέρουν από την Μαγνησία στην Αντιόχεια με καρφιά στην πλάτη
και πάνω σ’ ένα άλογο, για να τον κοροϊδέψουν. Στην διάρκεια της πορείας –
διαπόμπευσης και ενώ οι στρατιώτες, που συνόδευαν τον Άγιο Χαράλαμπο, τον
χλεύαζαν, το ζώο μίλησε και είπε: «Τρισκατάρατου
υπηρέτες του διαβόλου, δεν βλέπετε πως είναι ο Θεός με αυτόν τον άνθρωπο; Λύστε
τον, λύστε τον, για να λυθείτε και εσείς από τα αόρατα δεσμά». Αυτοί τότε
φοβήθηκαν «σφόδρα» και έλυσαν τον πολύπαθο ιερέα και τον κατέβασαν από το ζώο.
Από τότε αυτός απέκτησε τη χάρη να λύνει τα ορατά και τα αόρατα κακά και να
θεραπεύει τα άλογα, μια και ένα από αυτά χρησιμοποίησε ο Θεός για να τον σώσει
και να αποκαλύψει την αλήθειά του.
Για τον λόγο αυτό ο λαοφιλής Μάρτυρας ξεπέρασε την ιδιότητα των άλλων,
έφιππων, συναθλητών του (Γεωργίου, Δημητρίου, Θεοδώρων, Μηνά, Ευσταθίου, Ευστρατίου
κ. ά.) και είναι ο γιατρός και σωτήρας των αγαπημένων στον άνθρωπο τετράποδων,
των απαραίτητων κάποτε και σε περίοδο ειρήνης, αλλά και σε εποχές πολέμων.
Το θαύμα αυτό του Αγίου απαθανατίζεται και σε πολλές εικόνες του, οι
οποίες περιτριγυρίζονται από σκηνές του βίου του. Αρκετές παρόμοιες υπάρχουν
και στο νησί μας. Ενδεικτικά αναφέρουμε το έργο του σημαντικού αγιογράφου
Νικολάου Καλ(λ)έργη, το οποίο παριστάνει στο κέντρο τον Ιερομάρτυρα ένθρονο και
περιμετρικά ιστορεί δέκα σκηνές από τη ζωή και το πολύπλευρο μαρτύριό του. Η
μια από αυτές, η οποία βρίσκεται στο πάνω αριστερό μέρος της εικόνας, θυμίζει
στους πιστούς το γεγονός στο οποίο αναφερόμαστε. Μπροστά προηγείται ημίγυμνος
και πάνω σε άλογο ο Άγιος και πίσω του ακολουθούν αρκετοί στρατιώτες, ντυμένοι
με τις χαρακτηριστικές ρωμαϊκές στολές, με τα ακόντιά τους προτεταμένα. Η
εικόνα, η οποία είναι ενυπόγραφο έργο του καλλιτέχνη και φτιάχτηκε το 1728, εκτίθεται
σήμερα στο Μουσείο Ζακύνθου και προέρχεται από την εκκλησία της παναγίας της
Βλαχέραινας στο Αργάσι, που κάποτε ανήκε στην συντεχνία των παντοπωλών.
Τέλος πρέπει να σημειώσουμε πως με την γιορτή του Αγίου Χαράλαμπου
κλείνει ένας μεγάλος και πλούσιος σε λαογραφία εορταστικός κύκλος, αυτός του
Χειμώνα, οποίος άρχισε, κυρίως, με την γιορτή του Αγίου Δημητρίου, στις 26
Οκτωβρίου και πως οδηγούμαστε πια στην Άνοιξη και την ανανέωση της φύσης, με
την πρώτη επόμενη μεγάλη γιορτή των Αγίων Σαράντων, στις 9 Μαρτίου.