[Ομιλία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια κατά την τελετή αναγόρευσής του σε Επίτιμο Διδάκτορα του Κρατικού Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Σπουδών Μαριούπολης
Ουκρανία, 16 Απριλίου 2008]
Αγαπητοί φοιτητές,
Κυρίες και Kύριοι,
Με μεγάλη χαρά και συγκίνηση βρίσκομαι σήμερα στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών της Μαριούπολης και σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνετε να με ανακηρύξετε Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου. Για μένα αυτή είναι μια τιμή που δείχνει την βαθιά αγάπη του ελληνισμού της Αζοφικής για την πατρίδα. Μια τιμή που δημιουργεί σε μας την υποχρέωση για όσο το δυνατόν πιο ουσιαστική συμπαράσταση στις ανάγκες σας, έμπρακτη αναγνώριση της πορείας σας και συνεργασία στους πολλούς τομείς που υπάρχουν δυνατότητες.
Θα ήθελα κατ’ αρχήν να κάνω μια αναφορά στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών Μαριούπολης.
Το Πανεπιστήμιό σας έχει διαδραματίσει έναν πραγματικά πρωταγωνιστικό ρόλο στη δυναμική προσπάθεια των Ελλήνων της Αζοφικής για αναγέννηση του εδώ ελληνισμού. Και είμαι ιδιαίτερα υπερήφανος καθώς, ως Υπουργός Εξωτερικών, επόπτευα το Εθνικό Ίδρυμα Παλιννοστούντων και παρακολούθησα την ουσιαστική στήριξη που έδωσε ως πρώτος επίσημος ελληνικός φορέας στο τότε Ινστιτούτο Ελληνικών Σπουδών. Σε μια πορεία 17 ετών εξελίχθηκε από ένα άγνωστο αρχικά κολλέγιο σε έγκυρο Κρατικό Πανεπιστήμιο. Και δεν μπορώ να μην υπογραμμίσω την συμβολή του Πρύτανη κ. Κωνσταντίνου Μπαλαμπάνωφ στην υποδειγματική ανάπτυξή του. Είναι ένα Ίδρυμα που γεννήθηκε από το όραμα του Ελληνικού Συλλόγου Μαριούπολης, του Δημοτικού Συμβουλίου της Μαριούπολης και του Εθνικού Πανεπιστημίου του Ντονιέτσκ.
Το Πανεπιστήμιό σας προετοιμάζει ειδικευμένους εκπροσώπους της διανόησης και έχει καταστεί κέντρο ανθρωπιστικής παιδείας σε μια σημαντική βιομηχανική περιοχή. Αναπτύσσει και προβάλλει την ελληνική γλωσσική παράδοση και πολιτισμό των Ελλήνων της Ουκρανίας. Έχετε δημιουργήσει γέφυρα επαφής με την Ελλάδα, γέφυρα που τόσο έχει ανάγκη όχι μόνο ο αζοφικός ελληνισμός, αλλά και ο ελλαδίτικος. Είστε το μόνο Πανεπιστήμιο στην Ευρώπη, εκτός Ελλάδας και Κύπρου, που η ελληνική γλώσσα, ο πολιτισμός και η ιστορία της Ελλάδας και των Ελλήνων της Ουκρανίας, διδάσκονται σε πάνω από 700 φοιτητές ως πρώτη ή δεύτερη ειδικότητα. Και είμαι πράγματι περήφανος γιατί στη Σχολή της Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου σας φοιτούν 300 περίπου φοιτητές. Φοιτητές που είμαι βέβαιος ότι αύριο θα συμμετέχουν στην πνευματική και πολιτική ηγεσία της περιοχής.
Συγκρατώ ιδιαίτερα τη διεθνή απήχηση του εκπαιδευτικού σας Ιδρύματος καθώς τα τελευταία 14 χρόνια υποδεχθήκατε πάνω από 400 ξένες αποστολές στις οποίες συμμετείχαν πάνω από 1450 άτομα, ηγέτες ξένων κρατών, υπουργοί, πολιτικοί, νομάρχες, δήμαρχοι, ενώ πάνω από 600 φοιτητές και καθηγητές του Πανεπιστημίου σας έλαβαν μέρος σε επιστημονικά, επιμορφωτικά και πολιτιστικά προγράμματα σε πολλές χώρες του κόσμου.
Με βάση τα παραπάνω εύχομαι σύντομα να καταστεί δυνατή η αναβάθμισή σας σε Εθνικό Πανεπιστήμιο, το πρώτο στην Ουκρανία Εθνικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών.
Κυρίες και Κύριοι,
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνισμού του Βόρειου Εύξεινου Πόντου είναι η αντοχή του ώστε να υπάρχει η ανελλιπής παρουσία του από αρχαιοτάτων χρόνων. Η ιστορική πορεία σας πέρασε από εξαιρετικά δύσκολες διαδρομές, ταραγμένες ιστορικές περιόδους, βίωσε σκληρές μετακινήσεις και είχε τις μεγαλύτερες δυσκολίες επαφής με την Πατρίδα από όλους τους απόδημους Έλληνες.
Ιδιαίτερα ηρωϊκή αλλά και δύσβατη υπήρξε η πορεία των προγόνων σας μετά την πτώση του Βυζαντίου. Η ταταρική επικράτηση και η οθωμανική κατοχή ανέδειξαν τις κατ΄εξοχήν αξίες των Ελλήνων. Την αντοχή, την δύναμη και την προσήλωση στην ιστορία, την θρησκεία και τη γλώσσα μας.
Η μετεγκατάστασή σας από την Αικατερίνη τη Μεγάλη, από την Κριμαία στην Αζοφική του ελληνισμού, καθώς τότε η Κριμαία τελούσε υπό ταταρική κατοχή, εγκαινίασε μια νέα φάση στη μακρόχρονη πορεία σας. Μια φάση με ιδιαίτερα δύσκολο ξεκίνημα αφού έπρεπε να επιβιώσετε σε ένα εντελώς αφιλόξενο τότε τοπίο. «Όλη αυτή η γη γύρω από τη Μαριούπολη ήταν χέρσα, άγρια και ακατοίκητη και ο τόπος όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη ήταν έρημος. Υπήρχαν μόνο ελάχιστες καλύβες όπου κατοικούσαν Κοζάκοι Ζαπορόζοι, ψαράδες του ποταμού Κάλμιους», γράφει ο αφηγητής του 19ου αιώνα.
Η παρουσία σας εδώ ενίσχυσε με ορθόδοξους πληθυσμούς περιοχές αραιοκατοικημένες δημιουργώντας στρατηγικό προγεφύρωμα απέναντι σε Τατάρους και Οθωμανούς και ενισχύοντας τα νότια ρωσικά σύνορα.
Η συμβολή των Ελλήνων της Αζοφικής στις νέες τους πατρίδες υπήρξε αξιοθαύμαστη. Μαριουπολίτης ήταν ο μηχανικός Κωνσταντίνος Τσελπάν από το Τσερντακλί, ο κατασκευαστής του θρυλικού τανκ Τ-34 που συνέβαλε καθοριστικά στην απόκρουση της ναζιστικής εισβολής. Μαριουπολίτης ο ζωγράφος Κουΐντζι, ο ιστορικός Χαρταχάϊ, ο ποιητής Κοστοπράβ. Είναι μερικοί μόνον από τους επιφανείς Έλληνες της περιοχής, η ζωή και το έργο των οποίων επιβεβαιώνει την ιδιαίτερη έφεση των Ελλήνων απανταχού της γης στις τέχνες, τα γράμματα, την πολιτιστική και πνευματική δημιουργία.
Ιδιαίτερη αναφορά θα ήθελα να κάνω στο σημείο αυτό στην σημασία των ρουμέϊκων, της ελληνικής διαλέκτου της περιοχής.
Η γλώσσα στηρίζει βέβαια τόσο τον πολιτισμό όσο και την ιστορική ταυτότητα. Παράλληλα αποτελεί και η ίδια από τα σημαντικότερα στοιχεία του πολιτισμού. Τα ρουμέϊκα, είναι η ελληνική διάλεκτος μιας ιστορικής διασποράς, μιας διασποράς δηλαδή χιλιετιών για εμάς τους Έλληνες. Στην μακρά της διαδρομή εξελίχθηκαν από τα δωρικά ελληνικά των Μιλησίων στα ελληνιστικά, κατόπιν στα βυζαντινά ελληνικά και τέλος στη σημερινή μαριουπολίτικη διάλεκτο. Με τις μεταναστεύσεις από όλες τις περιοχές του σημερινού ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα εμπλουτίσθηκαν ακόμη περισσότερο. Έτσι, καθώς στην περιοχή του Βόρειου Ευξείνου Πόντου υπήρχε μια συνεχής ροή ελληνικής μετανάστευσης από την Μικρά Ασία, την Μακεδονία, την Πελοπόννησο, ακόμη και τα νησιά του Ιονίου, τα ρουμέϊκα προσφέρουν μια μοναδική διαστρωμάτωση διάφορων περιόδων και περιοχών της ελληνικής γλώσσας. Στα ρουμέϊκα των χωριών της Μαριούπολης βρίσκουμε μορφές της βαθιάς ιστορίας της ελληνικής γλώσσας, όχι σαν γλωσσικό μουσείο, αλλά σαν ζωντανή πραγματικότητα.
Την εποχή της εθνικής αναγέννησης της Μαριούπολης 1926-37 πραγματοποιήθηκε εποικοδόμηση της διαλέκτου των ρουμέϊκων. Επιχειρήθηκε δηλαδή η κωδικοποίηση μιας περιφερειακής διαλέκτου σε εξωγλωσσικό περιβάλλον με βάση την νέα ελληνική ώστε να αποτελεί εργαλείο για όλες τις κοινωνικές γλωσσικές ανάγκες: πέρα από την προφορική επαφή, έντυπο λόγο, διδάξιμο λόγο, φιλολογική δημιουργία. Τα σχολεία, τα τυπογραφεία, οι εφημερίδες και η καλλιτεχνική δημιουργία της εποχής εκείνης έφθασαν σε υψηλό επίπεδο. Μετά τις διώξεις του ‘37-38, την λαίλαπα της ναζιστικής εισβολής και τις δεκαετίες επούλωσης των πληγών η ανεξαρτησία της Ουκρανίας δημιουργεί σήμερα νέα δεδομένα.
Πιστεύω στην δύναμη των ρουμέϊκων. Πιστεύω στην δυνατότητα της γλωσσικής διατήρησης. Και με συγκινεί ιδιαίτερα η στήριξη που δίνει στην ελληνική αυτή διάλεκτο το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών.
Είναι πάντως επιτακτική ανάγκη να συνεχισθεί πιο εντατικά και συστηματικά η μελέτη των γλωσσικών ιδιωμάτων των Ελλήνων της περιοχής, περιλαμβανομένων και των ταταρόφωνων Ελλήνων, τους οποίους επίσης αγκαλιάζουμε ως παιδιά μας, στο πλαίσιο των προγραμμάτων που έχουν ήδη αρχίσει οι Σχολές Ιστορίας του Πανεπιστημίου σας με την γενναιόδωρη χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού.
Είμαι ιδιαίτερα υπερήφανος γιατί στην συνεργασία αυτή πρωταγωνίστησε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με προγράμματα επιμόρφωσης Ελλήνων δασκάλων.
Εύχομαι μετά τα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων, Αθηνών και Πατρών να επιδιώξουν και άλλα να συνεργασθούν μαζί σας ώστε να υπάρξει πλήρης καταγραφή όχι μόνο της γλώσσας αλλά και όλων των άλλων πολιτιστικών στοιχείων του Ελληνισμού της Αζοφικής και της Κριμαίας.
Η δύναμη που έχει δείξει ο ελληνισμός της Μαύρης Θάλασσας, δύναμη μοναδική, αποτελεί ασφαλώς εγγύηση για την πορεία του στο μέλλον. Ήδη η παγκόσμια σημερινή ιστορική πραγματικότητα, από την οποία βέβαια δεν λείπουν μαύρες σελίδες, δημιουργεί νέες πρωτόγνωρες προοπτικές συνεργασίας στην περιοχή μας.
Η ηθική συμπαράσταση της Ελλάδας στην προσπάθειά σας αυτή για ένα μέλλον που θα γίνεται όλο και καλύτερο είναι δεδομένη. Και έχει την σημασία της. Θα ήθελα όμως να εξετάσουμε και πιο συγκεκριμένα βήματα που θα μπορούσαν κάπως να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της περιοχής.
Η δυνατότητα παρουσίας ελληνικών τραπεζών είναι ένας τομέας που είμαι βέβαιος ότι εξετάζουν οι αρμόδιοι τραπεζικοί φορείς. Ένας τομέας του οποίου ο δυναμισμός των εδώ Ελλήνων εγγυάται την προοπτική και ο οποίος μπορεί και με την μεταφορά τεχνογνωσίας να βοηθήσει την ανοδική πορεία της οικονομίας.
Η ελληνική παιδεία θα συνεχίσει ασφαλώς να αποτελεί τον πρώτιστο τομέα συνεργασίας και η στήριξη που δίδεται σήμερα θα εξακολουθήσει αυξανόμενη.
Θέλω να καλέσω επίσης όλα τα Ιδρύματα που προσφέρουν στον ελληνισμό της διασποράς και τις ελληνικές σπουδές να δώσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προσοχή σ’εσάς.
Οι σχέσεις των Ελλήνων της Αζοφικής με την Ουκρανία ήταν πάντα αδελφικές. Και στην περιοχή αυτή οι ρίζες σας είναι γερές. Είναι χαρακτηριστικό ότι απ’όλη την ομογένεια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης από την περιοχή της Μαριούπολης υπάρχει η μικρότερη μετανάστευση στην Ελλάδα. Η παρουσία μου εδώ μου δίνει την ευκαιρία να βρεθώ κοντά σ’έναν ιστορικό ελληνισμό. Θα μεταφέρω στην Ελλάδα τη ζωντάνια σας, την πίστη σας στο μέλλον, την πεποίθησή ότι ο 21ος αιώνας θα είναι για όλο τον ελληνισμό της ευρύτερης περιοχής αιώνας μιας νέας αναγέννησης.
Έχω υπάρξει και εγώ έλληνας της διασποράς και γνωρίζω από πρώτο χέρι τις αγωνίες, αλλά και την αστείρευτη ενέργειά σας.
Θα ήθελα από εδώ, από την Μαριούπολη, να ανακοινώσω ότι σκοπεύω να αφιερώσω τη φετινή γιορτή της Δημοκρατίας, στις 24 Ιουλίου, στον Ελληνισμό της διασποράς. Και θα είναι τιμή μου να έχω δίπλα μου στη γιορτή αυτή και τον Ελληνισμό της Αζοφικής.-