© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2009

Ο αυτοπεριορισμός ως θεμέλιο της Δημοκρατίας

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

"Ακόμη και οι μέλισσες έχουν συγκεκριμένες ευθύνες, δουλεύουν πολύ ωραία και αρμονικά μαζί. Δεν έχουν Σύνταγμα, νόμους, αστυνομία, τίποτα, αλλά ωστόσο συνεργάζονται αποτελεσματικά. Αυτό γίνεται εξ αιτίας της φύσης. Η δύναμη της φύσης είναι εντυπωσιακή. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε Σύνταγμα, νόμους, αστυνομία, θρησκεία, έχουμε πολλά πράγματα. Στην πράξη όμως νομίζω ότι βρισκόμαστε πολύ πίσω, σε σχέση με αυτά τα πλάσματα...".
(Δαλάι Λάμα)

Στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ανήκουν σήμερα πάνω από εκατό ενενήντα κυρίαρχα κράτη-μέλη τα οποία έχουν σύνταγμα. Δυστυχώς, σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις θα μπορούσε κανείς να διακρίνει πραγματική δημοκρατική οντότητα. Βεβαίως τα συντάγματα υποτίθεται ότι απαντούν στο πρόβλημα του αυτοπεριορισμού και υπό αυτή την έννοια δεν μπορούμε να τα απορρίψουμε. Τα περισσότερα όμως αποτελούν απάτη που εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα. Τούτο αποδεικνύεται και από την προβληματική «διάκριση των εξουσιών» που στην πράξη ερμηνεύεται ως υπερίσχυση της εκτελεστικής (=κυβερνητικής) εξουσίας, σε βάρος των άλλων, της δικαστικής και της νομοθετικής.

Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο (Η΄-Δ΄ αιώνες π.χ.) δεν υπάρχει «σύνταγμα» με τη στενή έννοια. Η ίδια η δημοκρατική κοινότητα αναγνωρίζεται ως πηγή θέσπισης των νόμων, χωρίς να δέχεται νόρμες που να προέρχονται από εξωτερικά κέντρα αποφάσεων. Με αυτή την έννοια στη δημοκρατία τίθεται το πρόβλημα του αυτοπεριορισμού, διαφορετικά γίνεται ευάλωτη στην «ύβριν» πράγμα που γίνεται ορατό ήδη από τα τέλη του Ε΄ αιώνα πχ. Οι νόμοι των Αθηναίων αρχίζουν πάντα με τη φράση: «έδοξε τη βουλή και τω δήμω…» έτσι η συλλογική πηγή του νόμου μαρτυρείται ως αναμφισβήτητη.

Οι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες είχαν μεγάλη πολιτική σημασία γιατί αποτελούσαν μία διαρκή έκκληση για αυτοπεριορισμό με εμφανή τα αποτελέσματα της «ύβρεως» συνάμα με τη συνύπαρξη αντίθετων λόγων. Στην Αντιγόνη του Σοφοκλή για παράδειγμα, η διαταγή του Κρέοντα να μην ταφεί ο Πολυνείκης αποτέλεσε «ύβριν», προσέκρουσε δηλαδή η κρατική εξουσία και αλαζονεία στα ανθρώπινα συναισθήματα και η Αντιγόνη τόλμησε να αντιταχθεί για να προσφέρει νεκρικές τιμές στον αδελφό της. Ο Κρέοντας πλήρωσε ακριβά την «ύβριν» και ο πολίτης διδάσκεται ότι η συλλογική ζωή χρειάζεται τη γνώμη των πολλών που αντιτάσσονται, συγκρούονται και δε συναινούν (όπως γίνεται στις μέρες μας), όταν βλέπουν τα σφάλματα και την αδικία των ισχυρών.

Στην τραγωδία άλλωστε, συνεχώς υπενθυμίζεται το θνητό στοιχείο κι επομένως ο ριζικός περιορισμός του ανθρώπου. Σε καμιά άλλη γλώσσα του κόσμου εκτός από την ελληνική δε συμβαίνει η λέξη θνητός να σημαίνει άνθρωπος και άνθρωπος να σημαίνει θνητός. Γι αυτό κι επαναλαμβάνεται στα αρχαία κείμενα η εντολή «θνητά φρονείν», να σκέφτεσαι σαν θνητός: θυμήσου πως είσαι ένας θνητός. Το θνητό αυτό στοιχείο όμως κατοικείται από την «ύβριν» που είναι η έλλειψη μέτρου. Όταν ο άνθρωπος δεν ασκείται στον αυτοπεριορισμό που απορρέει από το πεπερασμένο της ύπαρξής του τότε «η θεία δίκη» επεμβαίνει και συντρίβει τον «υβριστή». Χαρακτηριστικό της «ύβρεως» είναι ότι κανείς δεν ξέρει ποια είναι ακριβώς τα όριά της, αλλά ο καθένας τα διαισθάνεται από μόνος του ή ξεφεύγει των ορίων δίχως να του γίνεται αντιληπτό από έλλειψη παιδείας ή υπέρμετρου εγωισμού.

Ο πάμπλουτος Κροίσος της αρχαιότητας παρόλα τα πλούτη του υποφέρει από μεγάλες συμφορές. Το ίδιο μπορεί να παρατηρήσει κανείς στους περισσότερους σημερινούς πλούσιους, αυτούς που η κοινωνία μας τους θεωρεί πρότυπα στα πλαίσια της θεοποίησης της οικονομικής αξίας. Είναι αυτοί που διαπράττουν «ύβριν», γιατί δεν αυτοπεριορίζονται, βασιζόμενοι στην ιδέα της ατέρμονης προόδου, αδικώντας τους φτωχούς και αδύναμους. Αλλά «ύβριν» διαπράττει και ο «Έλληνας» συντοπίτης μας που επιτίθεται και βρίζει γείτονά του, μετανάστη από τη Βόρεια Ήπειρο με ανεπτυγμένη ελληνική συνείδηση, αποκαλώντας τον Αλβανό και μάλιστα για ασήμαντη αιτία. Το αποτέλεσμα είναι ο μετανάστης να πεθαίνει από το βάρος της προσβολής λίγες ώρες αργότερα και ο «ελληνάρας» μας να μεταβαίνει την επομένη στο νοσοκομείο με καρδιακό επεισόδιο.

Ο αυτοπεριορισμός (έννοια που χρησιμοποιείται κυρίως από τον Κορνήλιο Καστοριάδη) απαντάται στο Χριστιανισμό με τη μορφή της εγκράτειας. Ιδιαίτερα στις πράξεις των αποστόλων την συναντάμε πάνω από πέντε φορές. Είναι καρπός Πνέυματος «…Πνεύματι περιπατείτε… ο δε καρπός Πνεύματος εστίν αγάπη, χαρά ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια» (Προς Γαλάτας Επιστολή του Παύλου). Ο ίδιος απόστολος στην προς Πέτρο Β΄ επιστολή τοποθετεί την εγκράτεια πάνω από τη γνώση και κάτω από την υπομονή:
«… επιχορηγήσατε εν τη πίστει υμών την αρετήν, εν δε τη αρετή την γνώσιν, εν δε τη γνώσει την εγκράτειαν, εν δε τη εγκρατεία την υπομονήν, εν δε τη υπομονή την ευσέβειαν, εν δε τη ευσεβεία την φιλαδελφίαν, εν δε τη φιαλαδελφία την αγάπην».

Στις σύγχρονες κοινωνίες έχουμε αναπτύξει μια φαντασίωση αθανασίας που στηρίζεται στην επιστημονική γνώση και στην ορθολογική κυριαρχία, αποκρύπτει επιμελημένα το θάνατο και τοποθετεί την καταναλωτική απόλαυση σε ψηλό βάθρο. Η κοινωνία μας χρειάζεται ένα νέο ήθος που θα στηρίζεται στον αυτοπεριορισμό, απόρροια του θνητού χαρακτήρα του ανθρώπου. Έτσι θα πάψει να υποφέρει από τα αποτελέσματα της «ύβρεως» που διαπράττει προς το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον με την υπέρμετρη εκμετάλλευση και κακοποίησή του. Έτσι ίσως ανακαλύψει και εφαρμόσει φυσικούς νόμους τέτοιους σαν εκείνους πάνω στους οποίους βασίζεται η αρμονική συνύπαρξη των μελισσών.

Ο αυτοπεριορισμός είναι άγραφος νόμος, ίσως είναι φυσικός νόμος που εγγυάται δημοκρατική αρμονική συνύπαρξη. Δεν έχει καμία σχέση με τον «περιορισμό», που επιβάλλεται στα ολοκληρωτικά καθεστώτα και ισοδυναμεί με στέρηση βασικών μορφών ελευθερίας. Απέχει δε πολύ από την επιβολή των μέτρων «λιτότητας-νοικυρέματος» ή άλλο τι, που επιβάλλουν οι κυβερνήσεις και οι ισχυροί οικονομικοί παράγοντες προς τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Τότε ο αυτοπεριορισμός του αγώνα ενάντια στην εφαρμογή τους αποτελεί στάση ανοχής στην αλλοτρίωση και τον εκφυλισμό της δημοκρατίας και σοβαρό πολιτικό αμάρτημα.

Σαρακηνάδο 26-9-2009

Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α:

1. Συνέντευξη Δαλάι Λάμα.
2. Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι κι Εμείς, η επικαιρότητα του αρχαίου κόσμου, εκδ. Αλεξάνδρεια.
3. Καινή Διαθήκη.
Related Posts with Thumbnails