© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2011

Οι μπομπαρντιέροι, η νηστεία και το λουτρό

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Η Αγία Βαρβάρα, της οποίας τη μνήμη γιορτάζουμε, κάθε χρόνο, στις 4 του Δεκέμβρη, μέσα στη μεγάλη βαρυχειμωνιά και στο προεόρτιο κλίμα των Χριστουγέννων, είναι η μάρτυς εκείνη, που τ’ όνομά της έχει συνδεθεί με την ίαση των λοιμικών ασθενειών και προ πάντων αυτήν της βλογιάς ή ευλογίας, όπως λέγεται από το λαό μας κατ’ ευφημισμό.
Κόρη του ειδωλολάτρη Διόσκουρου, αποκεφαλίσθηκε από τον ίδιο της τον πατέρα, για την πίστη της. Λέγεται μάλιστα πως την στιγμή του μαρτυρίου της ο ασεβής γονιός τιμωρήθηκε, χάνοντας τη ζωή του από έναν κεραυνό, ο οποίος έπεσε από τον ουρανό, εκδικητικά στο κεφάλι του. Για το λόγο αυτό η Μεγαλομάρτυς θεωρείται προστάτης του πυροβολικού.
Στην πρώτη πόλη, στο Κάστρο της Ζακύνθου, υπήρχε εκκλησία της, η οποία ανήκε στο Σώμα των Πυροβολητών (dei Scolari Bombardieri). Όταν καταστράφηκε, στις αρχές του 19ου αιώνα, από ένα σεισμό, η καθέδρα με την εικόνα της Αγίας μεταφέρθηκε στην εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου του Δαμουλάνου, που βρισκόταν παλιότερα πάνω σ’ ένα ψήλωμα, κάτω από το λόφο του Κάστρου και εκεί γιόρταζαν οι Πυροβολητές την προστάτισσά τους.
Γνωστότερος, όμως, ήταν ο ναός της Αγίας, ο οποίος είχε κτισθεί από τον ιερωμένο Κωνσταντίνο Κρόκο, στις αρχές του 18ου αιώνα, στο προάστιο των Κήπων, σε ανταπόδοση της διάσωσης του νησιού από την επιδημία της βλογιάς. Σε ανάμνηση, μάλιστα, της θαυματουργικής αυτής επέμβαση της Αγίας και της λύτρωσης των κατοίκων του νησιού από το θανατικό, γινόταν κάθε χρόνο επίσημη λιτανεία της εικόνας της στην πόλη. Το ίδιο συνέβαινε και σε πολλά χωριά, όπου μετά από την απαλλαγή από την λοιμική νόσο, με τις πρεσβείες της Μάρτυρος ή έκτιζαν εκκλησίες προς τιμήν της ή έφτιαχναν καλλιτεχνικές, ξυλόγλυπτες και επιχρυσωμένες καθέδρες, στις οποίες τοποθετούσαν την εικόνα της.
Χαρακτηριστικό της μέρας της γιορτής της Αγίας είναι η εθιμική νηστεία, η οποία δεν επιβάλλεται από την επίσημη εκκλησία, αλλά τηρείται από το λαό, από φόβο, κυρίως, για την θανατηφόρο λοιμική ασθένεια. Είναι από τις πλέον αυστηρές και οι κάτοικοι του νησιού την σέβονταν πάντα και δεν την ξεχνούσαν. Χαρακτηριστική είναι μια παράδοση, που διασώζεται στο ριζοχώρι Φιολίτης, όπου και εκεί, όπως σε όλα σχεδόν τα χωριά, υπήρχε προσεισμικά σε περίτεχνη καθέδρα η εικόνα της Αγίας, στην εκκλησία της Παναγίας της Φιολίτισσας και γιορταζόταν με επισημότητα.
Λέγεται, λοιπόν, πως κάποιος χωριανός δεν σεβάστηκε τη νηστεία της γιορτής και την παραμονή αγόρασε από το μαγαζί του χωριού κρέας για το γεύμα της επόμενης μέρας. Μάταια όσοι τον είδαν προσπάθησαν να τον μεταπείσουν. Αυτός επέμενε και είπε πως όλα αυτά είναι βλακείες και δεισιδαιμονίες. Έφαγαν οι δικοί του το κρέας την ημέρα της γιορτής της Μάρτυρος και μετά από λίγο όλα τα παιδιά του ασεβή χωρικού πέθαναν από βλογιά. Τα έθαψε μόνο ο ιερέας του χωριού, που διάβασε τη νεκρώσιμη ακολουθία έξω από την εκκλησία. Όλοι οι συγχωριανοί απείχαν από φόβο. Από τότε η νηστεία κρατιέται με αυστηρότητα απ’ όλους τους κατοίκους της περιοχής και μάλιστα πολλοί δεν τρώνε ούτε λάδι.
Υπάρχει όμως και η εξαίρεση σε χωριά που τιμάται επίσημα η Αγία, όπως στα Πηγαδάκια και το Μπανάτο. Εκεί γίνεται, κατά το εκκλησιαστικό τυπικό, κατάλυση ιχθύος και το γιορτινό τραπέζι απαιτεί την πατροπαράδοτη αλιάδα, που συνήθως συνοδεύει τον μπακαλιάρο. Σε μερικά μέρη το παστό αυτό ψάρι μαγειρεύεται με πράσα και αυτό είναι το πατροπαράδοτο φαγητό της γιορτής.
Η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας είναι η πρώτη ενός συνεχόμενου εορταστικού τριήμερου, το οποίο από το λαό μας ονομάστηκε «Νικολοβάρβαρα», μια και στις 5 του Δεκέμβρη τιμάται η μνήμη του Αγίου Σάββα και στις 6 του προστάτη «τση γης και του πελάου» Αγίου Νικολάου.
Ο εορταστικός αυτός προεόρτιος κύκλος έχει δεθεί με την βαρυχειμωνιά, τις ατέλειωτες βροχές και τα μεγάλα κρύα. Απόρροια όλων αυτών και το παρακάτω γνωστό τετράστιχο, που παραλλαγές του έχουμε σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα μας:

«Αγία Βαρβάρα μίλησε
ο Σάββας απεκρίθη
κι ο Άι– Νικόλας έφτασε
στα χιόνια φορτωμένος».

Για τον ίδιο λόγο ο λαός μας συνοψίζει επίσης:

«Νικολίτσα, Βαρβαρίτσα
μπρος οπίσω ειν’ ο χειμώνας».

Μα η γιορτή της Αγίας έχει και προγνωστικά του καιρού στοιχεία. Πιστεύεται πως ότι καιρό κάνει την ημέρα αυτή, θα κάνει και τα Χριστούγεννα.
Κλείνοντας το μικρό αυτό, επίκαιρο κείμενό μας, μια και την επόμενη Κυριακή είναι η γιορτή της Μεγαλομάρτυρος, ας θυμηθούμε και μια καθαρά γεωργική ιδιότητα της Αγίας. Πρόκειται για την εμπλοκή του ονόματός της στην διαδικασία της διατήρησης του σανού, η οποία εποχιακά είναι άσχετη με την χειμερινή γιορτή της και γίνεται μες το κατακαλόκαιρο. Και να πως πραγματοποιείται το τελετουργικό αυτό:
Όταν έμπαζαν οι χωρικοί της Ζακύνθου τον ξερό σανό για φύλαξη στις αποθήκες, ο ένας στεκόταν στην πόρτα και χτυπώντας δύο πέτρες έλεγε σ’ αυτόν που έμπαζε το δεμάτι:
- Τι κάνεις εκεί;
Και ο άλλος του απαντούσε:
- Εγώ βάνω τση Αγίας Βαρβάρας τα κλειδιά και του Αγίου Τρύφωνα τα φιλοκοτόπουλα και να μην πατσάρει τίποτα.
Μετά ο πρώτος έβανε τις πέτρες στο ξερό χόρτο.
Η επίκληση του Αγίου Τρύφωνα είναι φυσική, μια και ο μάρτυς αυτός είναι ο προστάτης των γεωργών και έχει σχέση και με τα πουλερικά («φιλοκοτόπουλα»), τα οποία εξέτρεφε και συχνά ζωγραφίζονται στις εικόνες του. Η αναφορά στο όνομα της Μεγαλομάρτυρος ίσως οφείλεται, μια και αναφέρονται «τα κλειδιά» της, στην γνωστή ιστορία του λουτρού με τα τρία παράθυρα, τα οποία επέβαλε η Αγία, σαν δείγμα της θεϊκής τριαδικότητας και αυτό ήταν η αφορμή του μαρτυρικού της θανάτου.

Related Posts with Thumbnails