Αν καθίσουμε να αναλύσουμε έναν τύμβο, παρατηρώντας ένα
–ένα και προσεκτικά τα χαρακτηριστικά του, θα κατανοήσουμε τη λειτουργία που
έχει πάνω στον τάφο καθώς και την χρηστότητα που έχει για τους ζωντανούς.
Ένα
τυχαίο γεγονός με έκανε να δω συγκριτικά τον τύμβο σε σχέση με το ψυγείο. Την
εποχή εκείνη κατέγραφα τα σύγχρονα επιτύμβια επιγράμματα της Ζακύνθου και είδα
σε κάποιο φιλικό μου σπίτι, πάνω στο ψυγείο, κολλημένο με μαγνητάκι ένα
τετράστιχο ποιηματάκι που η κόρη του σπιτιού απεύθυνε στη μητέρα της. Δεν θυμάμαι
την στιχοπλοκή του ποιήματος, αλλά θυμάμαι πολύ καλά ότι ορκιζόταν παντοτινή
αγάπη και αφοσίωση στη μητέρα της. Το τετράστιχο αυτό ήταν πανομοιότυπο με αυτά
που κατέγραφα εκείνες τις μέρες μέσα στα νεκροταφεία. Δεν χρειάστηκε να το σκεφτώ
πολύ, και πριν ακόμα αρχίσω να παρατηρώ ψυγεία σε άλλα σπίτια, είδα δίπλα σε
αυτό το τετράστιχο, τέσσερις φωτογραφίες που απεικόνιζαν μέλη της ίδιας
οικογένειας μέσα σε κορνιζάκια από μαγνήτη.
Έτσι συμβαίνει
με όλα τα ψυγεία που βρίσκονται μέσα στα ελληνικά σπίτια˙ είναι γεμάτα με
αγαπημένους ήρωες του καρτούν, διαφημιστικά μαγνητάκια, αυτοκόλλητα κόμικ, ροζ
και κίτρινα αυτοκόλλητα τετράγωνα χαρτάκια σημειώσεων, ποιήματα που απευθύνει
ένα μέλος της οικογένειας σε άλλο, φωτογραφίες και πιο παλιά που τα ψυγεία ήταν
πιο χαμηλά, είχαν διακοσμητικά σεμεδάκια και πάνω ένα βάζο με φυσικά ή πλαστικά
άνθη. Το ψυγείο έχει παρεμβάσεις και στοιχεία από όλα τα μέλη της οικογένειας,
μιας και όλα τα μέλη της οικογένειας το χρησιμοποιούν. Το ψυγείο είναι σημείο
συνάντησης και ταυτόχρονο φέρει την ιερότητα που είχε παλαιότερα η στέρνα, το
πηγάδι, η εστία και οι αποθηκευτικοί χώροι του φαγητού. Απαγορεύεται να φάμε τα
φαγητά των άλλων μελών, να πιούμε με το στόμα, να το βρωμήσουμε ή να του
βγάλουμε την πρίζα. Το ψυγείο είναι ο τύμβος που σηματοδοτεί τη ζωή μέσα στο
σπίτι, όπως ακριβώς το μήνυμα-τύμβος σηματοδοτεί τον θάνατο και το σημείο ταφής
μέσα στο νεκροταφείο.
-
Το
ψυγείο ορθώνεται κατάλευκο, συνήθως, και καμιά φορά ίνοξ ή επενδυμένο με το
ξύλο που είναι φτιαγμένη και η κουζίνα. Το μνήμα, και αυτό, από άσπρο μάρμαρο
είναι συνήθως και καμιά φορά γρανίτης ή επενδυμένο με την τοπική-παραδοσιακή
πέτρα.
-
Μέσα
στο ψυγείο αποθηκεύονται τροφές όλων των μελών της οικογένειας, ενώ μέσα στον
τάφο θα μπουν όλα τα μέλη.
-
Το
εξωτερικό μέρος του ψυγείου διακοσμείται εξίσου από όλα τα μέλη της
οικογένειας, όπως ακριβώς και ο οικογενειακός τάφος όπου το κάθε μέλος μπορεί
να τοποθετήσει τα δικά του άνθη, εικόνες αγίων ή φωτογραφίες.
-
Το
ψυγείο δεν το λερώνουμε αλλά το διατηρούμε καθαρό και ποτέ δεν πειράζουμε τα
τρόφιμα των άλλων μελών. Ούτε τον τάφο λερώνουμε και φροντίζουμε να είναι πάντα
καθαρός, ενώ δεν πειράζουμε ποτέ τα «κτερίσματα» τα οποία τοποθέτησαν εκεί μέλη
της οικογένειάς μας.
-
Όπως
το ψυγείο φέρει την ιερότητα της στέρνας και του πηγαδιού, μιας και αυτό πλέον
βγάζει το νερό, έτσι και το μνήμα φέρει την ιερότητα του θανάτου, μιας και ο
θάνατος είναι η «μεγάλη» συνθήκη της ζωής.
-
Τα
λαϊκά ποιήματα που κοινοποιούνται πάνω στο ψυγείο, κάποια από αυτά είναι που θα
επιλεγούν για να μπούνε με διαφορετική χρήση πάνω στον οικογενειακό τύμβο.
-
Οι
φωτογραφίες που τόσο συχνά εναλλάσσονται στα ψυγεία, ίσως να είναι εκεί το
δοκιμαστήριό τους που κατά κοινή ομολογία η οικογένεια θα αποφανθεί ποια είναι
η ωραιότερη, ώστε μετά από καιρούς, «ασυνείδητα», θα επιλεγεί για τα
τοποθετηθεί στο μνήμα.
-
Χρηστικά
και κοινόχρηστα, τα τρόφιμα του ψυγείου θα μπορούσαμε να τα παραλληλίσουμε με
τα χρηστικά και κοινόχρηστα «κτερίσματα» του τάφου, όπως λάδι, καντηλήθρες,
φυτίλια, αναπτήρες, νερό για λουλούδια, βάζο κ.λπ.
-
Τέλος,
οι μάρκες των τσιγάρων, των μοτοσικλετών και αυτοκινήτων, τα λογότυπα
ποδοσφαιρικών ομάδων θα τα συναντήσουμε ως αυτοκόλλητα ή μαγνητάκια, τόσο σε
οικιακά ψυγεία όσο και σε τάφους.
Με όλη αυτήν τη συγκριτική
προσέγγιση θέλω να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι παρατηρώντας έναν ελληνικό τάφο,
μπορούμε, με σχετική ασφάλεια, να κατανοήσουμε την οικογενειακή κατάσταση της
συγκεκριμένης οικογένειας. Αυτό όμως λειτουργεί και αντίστροφα, δηλαδή
παρατηρώντας ένα ψυγείο μπορούμε αντίστοιχα να κατανοήσουμε την «ταφική»
κατάσταση της οικογένειας.
Όπως το μνήμα είναι σήμα και
σημείο θανάτου, έτσι και το ψυγείο είναι σήμα και σημείο ζωής, αφού από τις
ίδιες αντιλήψεις διέπονται, μιας και οι ίδιοι άνθρωποι, της ίδιας κουλτούρας,
χρησιμοποιούν και τα δύο.