© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Πέμπτη 25 Ιουνίου 2009

Μοντέλα… ζακυνθινής βίας

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

Η Ζάκυνθος κατάφερε «πετυχημένη διαφήμιση» από τα μοντέλα που την επισκέφτηκαν, αλλά και τα μοντέλα βίας που ενδημούν στη νοσηρή μας κοινωνία. Πετυχημένη θεωρούν οι ειδικοί τη διαφήμιση που καταφέρνει να εντυπωθεί στο νου μας και είναι εξίσου πετυχημένες οι καλές και οι κακές. Συνηθίσαμε, αλίμονο, στην αρνητική διαφήμιση! Χρήμα να μπαίνει, ανεξάρτητα του πώς και από ποιους, έλεγε ξένος επιχειρηματίας από τους «δολοφόνους» του Λαγανά.
Μοντέλα σε ρόλο κινούμενης γλάστρας παραβρέθηκαν σ' εγκαίνια πεντάστερου ξενοδοχείου που χτίστηκε στην ορεινή Ζάκυνθο. Προηγήθηκε παλιότερα προγραμματισμένος πύρινος βιασμός της πευκόφυτης περιοχής με σκοπό την οικοπεδοποίηση.
-Δεν ήρθες μαζί μας, μου είπε φίλος που ήταν προσκεκλημένος,
να έβλεπες πώς λικνιζόταν το αραχνοϋφαντο φουστανάκι με αποκαλυπτική σχισμή στο πλάι!
- Και τι ωραία μάτια, αφοπλιστικά σε γυμνασμένα κορμιά,
συμπλήρωσε η σύζυγός του, αναφερόμενη στους άντρες μοντέλα…
Δυστυχώς, η επίσκεψή τους στο νησί μας είχε τραγική κατάληξη. Φρόντισαν για τη διασκέδαση και τη φιλοξενία τους τα ζακυνθινά μοντέλα βίας και τρομοκρατίας, που θέλουν να επιβάλουν εδώ και λίγα χρόνια ορισμένοι επιθετικοί νέοι. Τους έστειλαν στο νοσοκομείο κι ευτυχώς που δε χρειάστηκε κάποια σοβαρή επέμβαση. Τότε θα είχαμε και μια άλλη διαφήμιση, εκείνη της ανεπάρκειάς μας στη νοσοκομειακή περίθαλψη.
Είναι οι ίδιοι νέοι που εισβάλλουν στα σχολεία, απειλούν καθηγητές και χαστουκίζουν μαθήτριες. Κάποτε εθεωρείτο ανανδρία να χτυπήσεις γυναίκα…. Είναι οι ίδιοι, που θέλουν να σπέρνουν τον τρόμο στη νεολαία κυρίως της Ζακύνθου αλλά και στους επισκέπτες. Δημιουργούν επεισόδια στις σχολικές εκδρομές, προκαλούν και τραυματίζουν χωρίς λόγο κι αιτία οποιαδήποτε στιγμή του εικοσιτετραώρου, οδηγούν επικίνδυνα κι ο καθένας εύχεται να μη βρεθεί μπροστά τους. Είναι εφοδιασμένοι με σιδηρογροθιές, πιστόλια κι άλλα αιχμηρά κι επικίνδυνα εξαρτήματα για να ικανοποιήσουν τη βουλιμία τους που δεν είναι άλλη από εκείνη της ιδιότυπης επιβολής τους.
Η τάση για επιβολή είναι ανθρώπινο χαρακτηριστικό στον κοινωνικό βίο. Ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τις κλίσεις, την παιδεία, τις ικανότητες ο καθένας επιλέγει το δικό του τρόπο επιβολής. Επιβάλλεται για παράδειγμα ο καλός μαθητής στο σχολείο με την επιμέλειά του, με τις γνώσεις του, με την ευφυΐα του, με την καλή του διαγωγή. Ο κακός μαθητής (που γίνεται τέτοιος, γιατί πιθανόν το εκπαιδευτικό σύστημα δεν του καλλιεργεί τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του) πολλές φορές επιλέγει την άσχημη συμπεριφορά, την επιθετικότητα, τη βία κι έτσι βγαίνει από την αφάνεια, γίνεται σημαντική αρνητική παρουσία.
Στη δεύτερη περίπτωση ανήκουν άτομα με συναισθηματική στέρηση, με έμφυτη νευρικότητα κι έλλειψη ενδιαφέροντος για την πολιτισμένη ζωή. Οι περισσότεροι αδυνατούν να προσαρμοστούν στο υπάρχον σχολικό περιβάλλον και αποχωρούν ή το κακοποιούν. Δυστυχώς, η πολιτεία αδιαφορεί εκεί που θα έπρεπε να σκύψει με αγάπη και να διοχετεύσει την επιθετικότητα και την αίσθηση του ανικανοποίητου, με ειδική διαπαιδαγώγηση, στην ανάδειξη κρυφών ικανοτήτων και τη δημιουργική απασχόληση.
Αυτές τις ημέρες θ' ακολουθήσουν πολλά γιορταστικά δείπνα από εκείνους που τα παιδιά τους πέτυχαν στις πανελλήνιες εξετάσεις. Θα παραβρεθούμε με τις ευχές μας και τα δώρα μας χωρίς καμιά τύψη για εκείνους που το εκπαιδευτικό σύστημα δεν τους έδωσε την ευκαιρία κάποιας επιτυχίας στα εφηβικά τους χρόνια. Αυτοί γίνονται οι απορριπτέοι της κοινωνίας και τότε φουντώνουν τα συμπλέγματα κατωτερότητας, που οδηγούν στην απομόνωση ή στην επιθετικότητα και τη βία.
Μοντέλα βίας απαντάμε κατά κόρον και στον κόσμο των μεγάλων, εκεί που ο εγωισμός, η φιλαυτία, η απληστία και η δίψα για επιβεβαίωση κι επιβολή κορυφώνεται. Οι πολιτικοί βιάζουν τη δημοκρατία με την αδιαφορία και τα αλλεπάλληλα οικονομικά σκάνδαλα, οι επιχειρηματίες τους εργαζόμενους και τη φύση, οι δημόσιοι λειτουργοί τον κρατικό μηχανισμό, οι κληρικοί την εκκλησία. Κι όλοι μαζί εμείς οι βολεμένοι, τους φτωχούς κι ανήμπορους με την απάθεια, την αδιαφορία και την εκμετάλλευσή τους.
Τέτοια πρότυπα, αλλά με άλλου είδους σιδηρογροθιές, μιμούνται τα νεανικά ζακυνθινά μοντέλα βίας. Η ζακυνθινή κοινωνία, τόσο ανεκτική με την πολιτική, οικονομική και πολιτιστική παραλυσία ζητά αυτές της ημέρες της δημοσιότητας «την κεφαλήν τους επί πίνακι», εκεί που θα έπρεπε πρώτα να αναζητηθεί η θεσμική παρέμβαση του κράτους και της εκκλησίας για μια θεραπευτική προσέγγισή τους.
Η δημοκρατία είναι πολύτιμο-ακριβό πολίτευμα. Στηρίζεται στην ισονομία, την ισότητα, την ανοχή, το σεβασμό και όχι στο φόβο και τη σκληρότητα του νόμου. Μοιάζει με την αντιαυταρχική εκπαίδευση και διαφέρει από την αυταρχική εκπαίδευση και το δικτατορικό πολίτευμα που θεσπίζει σκληρούς κι αυθαίρετους απαγορευτικούς νόμους. Η δημοκρατία αγκαλιάζει τους ιδιόρρυθμους για να τους ενσωματώσει στους ρυθμούς της ομαλής κοινωνική ζωής, αλλ' αυτό απαιτεί κατάθεση ψυχής, φαντασία και χρήματα. Η δημοκρατία απαιτεί την επιβολή των νόμων χωρίς εξαιρέσεις και το κοινωνικό συμφέρον πρέπει να μπαίνει πάντα πιο πάνω από το ατομικό και το οικογενειακό.
Η δημοκρατία που βιώνουμε είναι μία ξεπεσμένη μορφή λαβωμένη, πληγωμένη και καταποντισμένη στο κατώτερο βάθρο της ασέβειας και της αναισχυντίας. Σε ένα τέτοιο πολιτικό κλίμα είναι πολύ επικίνδυνο τα μοντέλα βίας να χρησιμοποιηθούν από ακραίες «πολιτικές» ή τρομοκρατικές οργανώσεις για τη διάλυση της κοινωνίας. Επιβάλλεται να δοθεί άμεσα λύση στο κλίμα βίας και τρομοκρατίας που παρουσιάζεται στη Ζάκυνθο.
Έτσι θα μπορούν και στο μέλλον να έρχονται με ασφάλεια και να λικνίζονται και τα άλλα μοντέλα, (οι star της εξωτερικής επίπλαστης ομορφιάς) για την τέρψη του λάγνου βλέμματός μας, μιας κι ελάχιστα δείγματα πολιτισμένης ζωής καλλιεργούμε σε σχέση με εκείνη των πρωτόγονων ενστίκτων κι ορμών μας.
25-6-2009

Δημήτρη Γ. Μαγριπλή, ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ (διήγημα)


Σαν μακριά γαϊδούρα σε διάταξη που άλλο ο πρώτος δεν μπορεί να σταθεί. Απέναντι από την στεριά. Ανάμεσα στα ρεύματα που έρχονται από τον βορρά και μόνο δίχως ζωές και δίχως κανέναν να νοιάζεται για την τύχη του. Ένα έρημο νησί καταμεσής της ιστορίας που μοιάζει τόσο παλιά. Εγώ το πρόλαβα με ανάσες. Το πρόλαβα την εποχή που λίγο κοντά να καλάριζες ένοιωθες τις κραυγές και τα αναφιλητά να μπερδεύονται με τη φωνή των κυμάτων. Και κείνα ακατάπαυστα χτύπαγαν το μόνο ορμίσκο που επέτρεπε την αποβίβαση. Ένας βράχος ξερός και άγονος. Δίχως νερό και δίχως έλεος. Τόπος μαρτυρίου λοιπόν και όχι νήσος. Έτσι όπως σας λέγω. Το μακρύ νησί – έτσι το έλεγαν - δεν ήταν γεωγραφία αλλά τρόπος σπαρμένος στην θάλασσα. Ήταν ένας εφιάλτης που καθένας που έμπαινε μέσα του άφηνε πίσω τον άνθρωπο και την λογική. Ακόμη και η εκκλησία στο βράχο ήτανε ξέσκεπη και μέσα στο ιερό βόσκαγε τράγος κατάμαυρος και αγριεμένος. Τα δύο τρία κτίρια αφημένα στην γροθιά του ανέμου έδειχναν πέτρες πελεκημένες με δάκρυα και ενωμένες με τον πόνο που μόνο η βία γεννά. Από τη μία έλεγες να κλείσω τα μάτια και τις αισθήσεις όλες, να δεθώ στο ιστίο με σκοινιά και κόμπους άλυτους και να φύγω. Και από την άλλη κάτι σε τραβούσε κοντύτερα να δεις και να ακούσεις, να είσαι μάρτυρας μιας ακόμη αλλόκοτης εξιστόρησης. Όταν ξυπνήσω, έλεγα, θα μπορώ να περιγράψω τον κάματο του ύπνου. Από την άλλη γιατί; Δεν ήταν δική μου δουλειά να εμπλακώ με τις ζωές των παράλογων. Έτσι τους έλεγαν τους κατοίκους αφού μικρόνοοι τσακωμοί δύο αδελφιών οδήγησαν σε τούτο το έκτρωμα. Και ενώ έχω ταξιδέψει στα πέρατα της οικουμένης και έχω δει παράξενα, πρώτη φορά τόσο αποκαρδιωτικά αντίκρισα την ανθρώπινη ματαιότητα, αφού τίποτα μα τίποτα δεν συναινούσε σε όποια θετική δημιουργία. Εδώ ήταν η πλήρης αποδόμηση. Σαν να είχαν βαλθεί να χτίσουν το χάος σε τούτο το έρημο μακρύ νησί. Ακόμη και ο Θεός, παρότι Χριστός, δεν έμοιαζε με τον γλυκό και ερωτικό που ήξερα από τον κόσμο μου. Όλα αμφισβητούσαν εκείνα που ξέραμε.

- Καπετάνιε, σταμάτα να ονειρεύεσαι και ξεφόρτωνε. Μου φώναξε ένας ένστολος ραβδούχος με μάτια ξερά από συναίσθημα.

- Τελειώνω, του είπα και έκανα με κλεφτές ματιές να ικανοποιήσω την σκέψη μου. Τι ήταν εκεί; Φυλακή, άσυλο, νοσοκομείο ανιάτων καταστάσεων, λεπροκομείο, ψυχιατρείο, ή απλά σχολείο αναμόρφωσης και ανάπλασης συνειδήσεων, όπως έγραφε μια μικρή ταμπελίτσα που δέσποζε στο μπλοκ των αποδείξεων, που μου ετοίμαζε ο ένστολος. Όπως και να είχε, εμένα η δουλειά μου ήταν να ξεφορτώσω ανθρώπινες προμήθειες, να κάτσω μια νύχτα και την επομένη το πρωί να φύγω για την απέναντι ακτή.

Δεν πρόλαβα να αποτυπώσω την ρότα της σχέσης μου με κείνη την πνιγηρή ατμόσφαιρα και η ματιά μου εστίασε σε κάποιες σκηνές από όπου πρόβαλαν κάτι φιγούρες αδύνατες και ταλαιπωρημένες. Φορούσαν και αυτοί ρούχα φαντάρου αλλά παλιά και σκισμένα. Ένας άλλος ραβδούχος τούς έσπρωξε με μίσος και κείνοι έφτασαν τρέχοντας στην προβλήτα. Κάποιος με κοίταξε με απόγνωση και το χαμόγελο της απελπισίας, αν όχι της τρέλας, πρόβαλε στο άνοιγμα των χειλιών του.

- Υπάρχει ακόμη κόσμος; Μου ψιθύρισε σκύβοντας να φορτωθεί το σακί με το αλεύρι.

- Ζει και βασιλεύει, του απάντησα και τότε πρόσεξα μια σταγόνα κόκκινη που έπεσε από το μανίκι του πάνω στο καλογυαλισμένο κατάστρωμα. Έμεινα άλαλος. Ο άνθρωπος τούτος αιμορραγούσε και όμως αντίδραση δεν εκδηλωνόταν από κανένα. Έπιασα το σακί και του έγνεψα να κάτσει. Τι το ήθελα. Η ραβδιά λίγο έλειψε να με κάνει και μένα κόκκινο.

- Σήκω το, ρε κάθαρμα, φώναξε ο κατά πώς φαινόταν υπεύθυνος, και παράλληλα με κοίταξε με κείνο το βλέμμα που είχε ο Τάσος ο κρεοπώλης την ώρα πριν σφάξει την Κανέλα τη γελάδα του και την περάσει στο τσιγκέλι προς πώληση. Κατάλαβα και συμμορφώθηκα προς τας υποδείξεις. Είχα να κάνω με τους δύστυχους και τους ελεεινούς. Δυο ομάδες, που όπως εκ των υστέρων ενημερώθηκα, αποτελούσαν δύο στρατούς που μετά από χρόνια κοινού πολέμου, αποφάσισαν να συνεχίσουν την εξαφάνιση κάθε τι ζωντανού. Με την ακρίβεια ήταν νικητές και ηττημένοι ενός εμφύλιου πολέμου μεταξύ δύο αδελφιών, του Πλούτωνα και του Ζώη που μαλλιοτραβήχτηκαν κάποια φορά γιατί ο ένας λέει κοιτούσε τη δύση και ο άλλος περίμενε από την ανατολή την καλύτερη μέρα. Ο νικητής ήταν ο Πλούτωνας και χωρίς να μάθουμε ποτέ πώς θα ήταν το μέλλον με τη νίκη του Ζώη, το σήμερα που ζούσαν όλοι μα όλοι ανεξαιρέτως στη νήσο τούτη έμοιαζε με κολαστήριο.

Μετά την αποβίβαση των εφοδίων και σκηνές απείρου κάλλους, που έβλεπες τον εκπρόσωπο της αναμόρφωσης -έτσι καλείτο η προσπάθεια μετανόησης των αντιπάλων- να βαράει αλύπητα τούς ασθμαίνοντες αχθοφόρους, πάτησα πόδι στην ακτή. Έλαβα την απόδειξη και έκανα να ανεβαίνω μια μεγάλη ανηφόρα για να σφραγίσω στο διοικητήριο – έτσι έλεγαν το κεντρικό κτίριο - το αποδεικτικό της δικής μου δουλειάς. Ήταν ένα πέτρινο μονοπάτι με εμφανή τα σημάδια από ανθρώπινη κακομεταχείριση. Αίματα ξεραμένα, εμετοί, κόπρανα, μύριζε ούρα και μαρτυρούσε κραυγές που κρύβονταν στον απόηχό τους όταν η ανθρώπινη λαλιά αδυνατούσε να μεταφέρει στο άπειρο τον πόνο της. Εκεί λέει γινόταν η πρώτη αναμόρφωση. Αποβιβάζονταν ο εξόριστος και έπρεπε να διαβεί την ανηφόρα μέχρι το διοικητήριο, ανάμεσα σε μια ατελείωτη αψίδα από όρθια ραβδιά που οι κάτοχοί τους τα λίκνιζαν ρυθμικά και θριαμβικά σε ήχους απίστευτης φαντασίας βρισιών. Σε αυτές δέσποζε η απούσα μάννα και όλο το σόι των άτυχων. Οι ηττημένοι, όσο και παλικάρια να ήταν, δεν κατάφερναν να φτάσουν στο τέλος του δρόμου και ανάλογα με το πού έπεφταν κατατάσσονταν και σε αντίστοιχο τάγμα ανεπιθυμήτων. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις πήγαιναν στο σύρμα. Μια κατάξερη κορυφή του βράχου με συρματόπλεγμα γύρω από εγκαταλελειμμένες φιγούρες που σε τίποτα δεν θύμιζαν πια τα λίγα τους χρόνια. Σε όλο το απίστευτο μέρος έβλεπες μικρές ηλικίες μέχρι τριάντα χρονών ανθρώπους που σίγουρα θα ήταν καλοί οικογενειάρχες, καλοί μαστόροι, καλοί επιστήμονες, καλοί άνθρωποι, αν άφηνες τον χρόνο να σημάνει μια περασμένη για αυτούς εποχή. Μα τώρα ήταν ερείπια. Όπως και δίπλα στο μοναδικό κτήριο. Ερείπια μιας ανθρώπινης ανάμνησης. Πεταμένα σκουπίδια πάσης φύσεως. Πηλήκια, στολές, μπότες, κάπου κάπου και κάποιο κόκαλο σπασμένο και παραμορφωμένο, μεγάλο και ίσως από ζώο στο μέγεθος του ανθρώπου. Δεν είμαι σίγουρος, γιατί είδα μετά στην χαράδρα πολλά ανθρώπινα και η σύγκριση μεταξύ τους δεν μου άφησε βεβαιότητες. Μα τι γινόταν επιτέλους εκεί; Δεν τόλμησα να ρωτήσω, άρχισα όμως να νοιώθω την απάντηση. Μια μαζική εκδίκηση κάποιων σε κάποιους άλλους που πίστευαν διαφορετικές εκδοχές της συλλογικής ζωής. Και πάλι δεν ήμουν βέβαιος, γιατί είχα συνηθίσει στα μέρη μου να διαφωνούμε για τα περισσότερα αλλά ποτέ κανείς δεν διανοήθηκε να σκοτώσει τον άλλο επειδή έλεγε τα πράγματα με τον δικό του τρόπο. Εμείς είχαμε μάθει να ψηφίζουμε και ανάλογα με το πού έκλινε η γνώμη των πολλών, εκεί καταλήγαμε. Ήταν ο δικός μας τρόπος να λύνουμε τις διαφορές μας. Εδώ μιλούσαν για πλειοψηφία αλλά κάποιοι θεωρούσαν ότι είχαν διπλό και τριπλό δικαίωμα. Έτσι οι λίγοι αναμόρφωναν τους περισσότερους για το τι είναι σωστό και το τι είναι λάθος. Τους μάζευαν στο θέατρο των βράχων και εκεί με περισσή βλακεία μίλαγαν για την αξία της δημοκρατίας, την αξία των παραδόσεων, τους έβγαζαν λόγους για την ηθική, για τον πολιτισμό, για την πατρίδα, για την αλύτρωτη πλάνη τους. Και όσοι δεν αναγνώριζαν εμπράκτως το ατόπημά τους τούς πήγαιναν άλλοτε με συντροφιά μια γάτα για μπάνιο, μέσα σε ένα τσουβάλι στη θάλασσα και άλλοτε με περισσή φροντίδα για πτήση στο πίσω μέρος του βράχου που όλα γίνονται ένα με την κραυγή. Κάποτε τους επέβαλαν μια ατελείωτη ορθοστασία, και μετά τους χτύπαγαν για ώρα στις πατούσες μέχρι το αίμα να γίνει πηχτό και το δέρμα να κολλήσει με το υλικό των υποδημάτων. Κάθε πρωί, όπως φαίνεται, τους μάζευαν όλους σε μια αλάνα και εκεί, μετά από ένα θριαμβικό προσκλητήριο, διάβαζαν τα ονόματα ένα - ένα των εναπομεινάντων στην ζωή. Γιατί, όπως μου εκμυστηρεύτηκε κάποιος ραβδούχος, είχαν φυσικές απώλειες, μιας και το σχέδιο της ανάπλασης είχε τις δυσκολίες του. Με το που άκουγες το όνομά σου έπρεπε να πεις παρών και να απαντήσεις με όλη την δύναμή σου στο ερώτημα: υπογράφεις δήλωση μετανοίας; Αν έλεγες ναι, τότε ξεχώριζες από το σύνολο. Αμέσως σε υποδέχονταν η πατρική αγκαλιά των επικεφαλής ραβδούχων. Σε πήγαινε στο διοικητήριο όπου υπέγραφες και το επίσημο έγγραφο μετανοίας. Μετά σε έντυναν με την στολή του ραβδούχου και το απόγευμα με ιδιαίτερα πομπώδες ύφος όφειλες να εξηγήσεις και στους υπόλοιπους αμετανόητους την απόφασή σου. Κατόπιν συμμετείχες στο σχέδιο αναμόρφωσης εμπράκτως. Με το δικό σου πλέον ραβδί χτύπαγες τους φίλους σου και σιγά - σιγά μάθαινες να βλαστημάς και να υποχρεώνεις στις ορέξεις σου και τους άλλους. Μετά από μια περίοδο προσαρμογής ήσουν έτοιμος για την επιστροφή στην απέναντι ακτή και την συμμετοχή σου στην εθνική παλιγγενεσία.

- Μα τότε γιατί δεν υπογράφουν όλοι; Ρώτησα κάποιον από τους μετανοήσαντες και άρα ελεύθερους που μετέφερα την επόμενη με το καραβάκι μου.

- Κοίτα, καπετάνιο, εγώ δεν άντεξα, μού είπε. Άλλοι όμως έχουν περισσότερη δύναμη και βαρύτερο φιλότιμο. Εγώ αναγκάστηκα και ξυλοφόρτωσα τον αδελφό μου. Ήμασταν δύο χρόνια στην ίδια σκηνή. Το έκανα για να ζήσω. Αν έμενα εκεί ή θα τρελαινόμουνα ή θα είχα αυτοκτονήσει ή θα με είχαν σκοτώσει. Ήθελα να ζήσω.

- Μα ακόμη και αυτοί που επιμένουν θέλουν να ζήσουν, τού είπα.

- Ίσως, μου απάντησε. Μα σίγουρα με τον δικό τους τρόπο.

- Και ποιος είναι αυτός;

Αντί όμως να μου απαντήσει κοίταζε το μακρύ νησί που ξεμάκραινε στον ορίζοντα. Τα μάτια του έγιναν κόκκινα και το αναφιλητό σκέπασε την όποια απάντηση. Τον άφησα να κλάψει ήσυχα. Ξεδίπλωσα το πανί και ένας ούριος άνεμος μάς έφερε κοντά στην ακτή.

-Από πού έρχεσαι; μου φώναξε ένα παιδί του λιμανιού.

- Από απέναντι, του απάντησα.

- Από την κόλαση! έσκουξε και ένα γέλιο τρέλας γέμισε τον αέρα.

Δεν είχε και άδικο. Πώς να ξεχάσω τη συνάντηση με τον ξυρισμένο παπά, που με τα ίδια μου τα μάτια τον είδα στο σύρμα να κάθεται σε στάση οκλαδόν μετρώντας με το χέρι του τους κόμπους από ένα κορδόνι; Πόσες και πόσες φορές είχε αρνηθεί να κάνει δήλωση αν και όλοι ξέρανε ότι κατά τύχη πικρή ήταν εκεί. Με αυτόν είχα πει μια κουβέντα όταν κατέβηκε για αγγαρεία στην προβλήτα.

- Γιατί είσαι εδώ; Τον είχα ρωτήσει.

- Εδώ είναι το ποίμνιό μου, μού είχε πει ξερά.

Από τότε δεν ξαναπήγα αγώγι απέναντι. Το απέφευγα συνειδητά αν και είχα ανάγκη από λεφτά. Δεν το μπορούσα. Ακόμη και από το κατάλυμά μου στο λιμάνι, όποτε έβλεπα φώτα προς τα εκεί, νόμιζα ότι άκουγα φωνές και μύριζα καμένη σάρκα. Κόντεψε να μου γίνει εμμονή αλλά ευτυχώς γρήγορα έφυγα για τόπους άλλους που τέτοιες ιστορίες φαντάζουν πολύ μακρινές και εξωπραγματικές.


----------------------------------------------
Ο Δημήτρης Γ. Μαγριπλής γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα και από το 2000 κατοικεί στην όμορφη Κυπαρισσία του Νότου. Είναι Διδάκτορας της Κοινωνιολογίας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία με το ψευδώνυμο Φώτης Αδάμης και τη συλλογή διηγημάτων: "Μαθήματα Κηπουρικής" από τις εκδόσεις Σοκόλη – Κουλεδάκη το 2007. "Το νησί του Μυστηρίου" εντάσσεται στη νέα, ανέκδοτη προς το παρόν, συλλογή διηγημάτων του, "Κρυφές Ενοχές".

Τετάρτη 24 Ιουνίου 2009

Ιωάννου Δ. Καπανδρίτη, ΠΕΡΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΖΑΚΥΝΘΙΟΥ ΥΦΟΥΣ


[Πρώτη δημοσίευση του πολύτιμου αυτού μελετήματος στο ιστορικό περιοδικό του Λεωνίδα Χ. Ζώη, Αι Μούσαι. Δημοσιεύτηκε τότε σε συνέχειες των τευχών, αρχής γενομένης από τον αριθμ. 480 / 15.3.1913.
Το δυσεύρετο αυτό κείμενο μετέγραψε προ ετών ο Ζακυνθινός Μουσικός Αντώνιος Κλάδης από την κλειστή πλέον Δημόσια Βιβλιοθήκη Ζακύνθου και μάς το παρεχώρησε πολύ ευγενικά γι' αναδημοσίευση μετά από 100 περίπου χρόνια της α΄ εκείνης δημοσίευσης.]


Α΄ Ορισμός, σκοπός και διαιρέσεις της Μουσικής.

Η Μουσική είνε τέχνη, η οποία διά των διαφόρων συνδυασμών των ήχων, διεγείρει εν ημίν διάφορα συναισθήματα. χαράν, λύπην, αγάπην, μίσος, σέβας, λατρείαν και άλλα, εκφράζει δε ταύτα εμμέσως και πλαγίως. Ο ορισμός ούτος είνε του Ροδοθεάτου και εξετάζει την Μουσικήν από αποτελεσματικής απόψεως. Επιστημονικώτερος ορισμός της Μουσικής είνε επιστήμη μέλους και των περί το μέλος συμβαινόντων. Τάσσομεν όμως τον ορισμόν του Ροδοθεάτου εν πρώτη μοίρα. διότι δεν προτιθέμεθα να πραγματευθώμεν ενταύθα επιστημονικώς περί Μουσικής, αλλά μόνον σκοπούμεν να ποιήσωμεν απλήν και συνοπτικωτάτην επισκόπησιν εις ό,τι αφορά γενικώς την Μουσικήν και ιδίως την Εκκλησιαστικήν όπως εξετάσωμεν ιστορικώς το Ζακύνθιον Ύφος.

Αφού λοιπόν διά της Μουσικής εκφράζονται και διεγείρονται τοιαύτα συναισθήματα και πάθη, ως λέγει ο προεκτεθείς ορισμός, κατάδηλον, ότι σκοπόν αυτής είνε αφ’ ενός μεν, ο Ύμνος προς τον Θεόν, αφ’ ετέρου δε, η τέρψις του ανθρώπου και η εξωτερίκευσις διαφόρων αυτού ψυχικών παθών.

Τοιαύτη ούσα εν συνόψει η Μουσική και τοιούτος ο σκοπός αυτής, διαιρείται εις οργανικήν και φωνητικήν. Η οργανική Μουσική εκφέρουσα φθόγγους ανάρθρους, δι’ απλού ήχου εκπεμπομένους, άνευ μιμήσεως, άνευ πάθους, τέρπει μεν τους ακροατάς, δεν συγκινεί όμως όσον η φωνητική. Η φωνητική Μουσική εξαγγέλλουσα φθόγγους ενάρθρους και ομιλούσα διά λέξεων καταληπτών, εκτίθησιν όλα τα πάθη ζωγραφίζει όλας τα εικόνας και ενσταλάζει εις την καρδίαν αισθήματα ταράττοντα την ψυχήν.

Της φωνητικής Μουσικής διακρίνομεν πολλούς κλάδους, εκ των οποίων εις είνε και η Εκκλησιαστική φωνητική Μουσική, της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Ταύτης δε διακρίνομεν τρία ύφη το Βυζαντιακόν, το Ζακύνθιον και το Ευρωπαϊκόν ή άλλως τετράφωνον αρμονικόν, λεγόμενον και το του Χαβιαρά.

Το Βυζαντιακόν ύφος διακρίνεται εις αρχαίον και νέον. και το μεν αρχαίον, έλκον την καταγωγήν του εκ της αρχαίας Ελληνικής Μουσικής χρονολογείται από της εποχής των δώδεκα Αποστόλων και εψάλλετο το πάλαι υπό πολλών ψαλτών, εν σχετική αρμονία. πρώτος δε ύμνος, ο οποίος εμελοποιήθη εις αυτό, είνε το «Σιγησάτω πάσα σαρξ» ο οποίος ψάλλεται αντί Χερουβικού εις την λειτουργίαν του Αγίου Ιακώβου και εις την του Μεγ. Σαββάτου. Το δε νέον παρήχθη εξ αυτού και ψάλλεται μελωδικώς παρ’ ενός ψάλτου και ενός ή δύο ισοκρατών. τούτο είνε το μάλλον διαδεδομένον, καθότι τούτου γίνεται χρήσις εις απάσας τας Χριστιανικάς, Ελληνικάς Εκκλησίας.

Το Ζακύνθιον Ύφος παρήχθη εκ του αρχαίου Βυζαντιακού και ψάλλεται εν αρμονική τετραφωνία υπό τεσσάρων ψαλτών. (Περί τούτου θα πραγματευθώμεν εν εκτάσει κατωτέρω.)

Το δε Ευρωπαϊκόν είνε νεώτατον, παρήχθη εκ του νέου Βυζαντιακού και ψάλλεται εν αρμονική τετραφωνία εν ετεροτονία υπό πολλών ψαλτών. Τούτου πρώτος εφευρέτης φέρεται ο Χαβιαράς, εξ ου και η επωνυμία αυτού.


Β΄ Αρχαιολογία και σημειογραφία της Μουσικής.

Η Μουσική χρονολογουμένη κατά μεν την Αγίαν Γραφήν από της εποχής του Ιουβάλ (προ του κατακλυσμού) όστις επενόησε ψαλτήριον και κιθάραν. κατά δε την Ελληνικήν μυθολογίαν, από τους χρόνους του Απόλλωνος και των Μουσών, αίτινες δεν είχον άλλην ασχολίαν εις τον Ελικώνα, ειμή να ψάλλωσι και να χορεύωσι, τη συνοδεία της λύρας του Μουσηγέτου Απόλλωνος, από τους αρχαίους χρόνους μέχρι της εποχής Ιωάννου του Δαμασκηνού (736 μ.Χ.) εγράφετο δι’ αυτών των γραμμάτων του Ελληνικού Αλφαβήτου (ως και οι αριθμοί) τιθεμένων κατά διαφόρους τρόπους και συνδυαζομένων πολλαχώς, όπως δεικνύωσι τα διάφορα ποσά της τε αναβάσεως και καταβάσεως.

Από δε της εποχής Ιωάννου του Δαμασκηνού και του διδασκάλου και συνεργάτου αυτού Κοσμά του Μοναχού, επενοήθη ο τρόπος του γράφειν την Μουσικήν διά συμβολικών χαρακτήρων. Οι χαρακτήρες ούτοι ομοιάζοντες προς τα ιερογλυφικά σύμβολα των Αιγυπτίων, ήσαν δεκαπέντε. διηρούντο δε εις εννέα ανιόντας, τους εξής: Ίσον, Ολίγον, Οξεία, Πεταστή, Πελαστόν, Κούφισμα, Κεντήματα, Κέντημα και Υψηλή. και εις εξ κατιόντας, τους εξής: Απόστροφος, Σύνδεσμος, Κρατημοϋπόρροον, Υπορροή, Ελαφρόν και Χαμηλή. (Επειδή ελλείπουσι στοιχεία μουσικής εν τοις ενταύθα τυπογραφείοις, παραθέτων σημείων αυτών). Πλην των ειρημένων χαρακτήρων, οίτινες εδείκνυον ποσότητα, εφεύρον και έτερα σημεία δεικνύοντα ποιότητα, χειρονομίαν και πλατυσμόν των μελών, ων τα ονόματα εισί ταύτα: Παρακλητική, Σταυρός, Επέγερμα, Σύναγμα, Έσω Θεματισμός, Έξω Θεματισμός, Χόρευμα, Ουράνισμα, Σείσμα, Θες και Απόθες, Θέμα απλούν, Τρομικόν, Εκστρεπτόν, Τρομικοσύναγμα, Ψηφιστοσύναγμα, Ημίφωνον, Ημίφθορον, Έναρξις, Κράτημα, Κύλισμα, Αντικινωκύλισμα, Λύγισμα, Κλάσμα, Ξηρόν κλάσμα, Αργοσύνθετον, Γοργοσύνθετον, Πίεσμα, Βαρεία, Διπλή, Γοργόν, Αργόν, Ομαλόν, Ψηφιστόν και Απόδομα. εν όλω τα δεύτερα ταύτα τριάκοντα επτά σημεία.

Τα σημεία του Πενταγράμμου διά των οποίων γράφεται η Ευρωπαϊκή Μουσική ευρέθησαν ολίγον μετά ταύτα. τους δε φθόγγους do, re, mi, fa, sol κ.λ. εφεύρεν ο Γουί κατά το 1024 μ.Χ.

Αλλ’ οι χαρακτήρες ούτοι ήσαν δυσκατάληπτοι, όπως τους μετεχειρίζοντο οι μουσικοί της εποχής εκείνης με τους πολυσυλλάβους αυτών φθόγγους. διότι άλλοτε μεν παρίστανον ένα φθόγγον έκαστος άλλοτε δε πολλούς. Και εφ’ όσον μεν τα Εκκλησιαστικά μέλη ήσαν ολίγα, εμανθάνοντο ευκόλως υπό των μαθητών, αλλ’ ότε συν τω χρόνω ηυξήθησαν ταύτα, παρέστη ανάγκη απλοποιήσεως και των χαρακτήρων και των συλλαβών των φθόγγων, προς ευχερεστέραν και ολιγοχρονιωτέραν διδασκαλίαν και εκμάθησιν αυτών.

Ούτω λοιπόν κατά τους χρόνους Γρηγορίου του Πρωτοψάλτου της Μεγάλης Εκκλησίας και ιδίως κατά το έτος 1819, ηπλοποιήθησαν οι χαρακτήρες ούτοι και αι συλλαβαί των φθόγγων. και εκ μεν των χαρακτήρων της ποσότητος, εκρατήθησαν δέκα, οι εξής: Ίσον, Ολίγον, Πεταστή, Κεντήματα, Κέντημα, Υψηλή, Απόστροφος, Υπορροή, Ελαφρόν και Χαμηλή. εκ δε των της ποιότητος ένδεκα οι εξής: Γοργόν, Αργόν, Κλάσμα, Απλή, Βαρεία, Ομαλόν, Αντικένωμα, Ψηφιστόν, Έτερον, Σταυρός και Ενδόφωνον. αντί δε των πολλυσυλλάβων φθόγγων, νεανές, νεχεανές, ανανές, νενανώ κλ. εχρησιμοποιήθησαν οι μονοσύλλαβοι, Νη, Πα, Βου, Γα, Δι, Κε, Ζω, αντιστοιχούντες προς τους φθόγγους της Ευρωπαϊκής Μουσικής, do, re, mi, fa, sol, la, si.

Διά των ειρημένων δέκα χαρακτήρων της ποσότητας, των ένδεκα της ποιότητας, της Υφέσεως, της Διέσεως και των φθορών, γράφεται έκτοτε πάσα μελωδία τούτε Βυζαντιακού και του Ζακυνθίου Ύφους, μέχρι σήμερον.

Εφευρέται της νέας ταύτης μεθόδου, υπήρξαν οι τρεις μεγάλοι μουσικοδιδάσκαλοι και μελοποιοί, Χρύσανθος ο Μητροπολίτης Προύσης, Γρηγόριος ο Πρωτοψάλτης της Μεγάλης Εκκλησίας και Χουρμούζιος ο Χαρτοφύλαξ. Ούτοι συν ταις προεκτεθείσιν απλοποιήσεσιν, εφήρμοσαν εις την Μουσικήν την τακτικήν καταμέτρησιν του χρόνου, καθορίσαντες τας γνωστάς χρονικάς αγωγάς και εξέθεσαν ακριβέστερον και σαφέστερον τας ενεργείας των φθορών και τας ιδιότητας των ήχων, των γενών και των συστημάτων.


Γ΄ Περί Εκκλησιαστικής Μουσικής και ιδίως περί του Ζακυνθίου Ύφους.
Το Ζακύνθιον Ύφος.
Καταγωγή και επωνυμίαι αυτού.


Η Εκκλησιαστική ημών Μουσική κατ’ αρχάς ήτο Ελληνική, ως μαρτυρούσι διάφοροι συγγραφείς της Εκκλησιαστικής ημών ιστορίας και ως φαίνεται τούτο εκ των ήχων, των γενεών και των συστημάτων, άτινα πάντα παρέλαβεν εκ της Μουσικής των προγόνων ημών. Αλλά συν τω χρόνω υπέστη αλλοιώσεις τινάς και ξενικάς επιδράσεις, παρακολουθήσασα και αύτη την τύχην του Έθνους ημών. Διότι καταλυθείσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Εκκλησιαστική Μουσική περιεσώθη εις τας ενετοκρατουμένας Ελληνικάς χώρας, Πελοπόννησον, Κρήτην και Επτάνησον, εις τας οποίας συνανεμίχθη Ενετικοίς (Ιταλικοίς) ιδιώμασιν. Μετά δε την αποκατάστασιν των της Εκκλησίας εις τας Τουρκοκρατουμένας χώρας Κωνσταντινούπολιν κ.λ. η Εκκλ. Μουσική συνανεμίχθη εις ταύτας Ασιατικοίς και Αραβικοίς ιδιώμασιν. Εκ των επιδράσεων τούτων προέκυψαν δύο διάφορα Ύφη. Το μεν Ύφος των Ενετοκρατουμένων πόλεων ωνομάσθη «Κρητικόν», το δε των Τουρκοκρατουμένων «Βυζαντιακόν ή «Κωνσταντινουπολίτικον». Το Κρητικόν Ύφος ολίγον κατ’ ολίγον, προϊόντος του χρόνου και, αφού κατελύθη η Ενετική κυριαρχία, εφυγαδεύθη και εξέλιπεν εκ τε της Πελοποννήσου, της Κρήτης και των λοιπών νήσων του Ιονίου και περιεσώθη μόνον εν Ζακύνθω, ένθα καλλιεργήθη υπό ειδημόνων εκκλησιαστικών μουσικών και μετωνομάσθη «Ζακύνθιον Ύφος».



Δ΄ Ποία διαφορά υπάρχει μεταξύ των δύο Υφών.

Εν γενικαίς γραμμαίς εξεταζομένου και παραβαλλομένου του Ζακυνθίου Ύφους προς το Βυζαντιακόν, βλέπομεν ότι δεν υπάρχει ουδεμία ουσιώδης διαφορά διαχωρίζουσα το εν από του άλλου. Οι αυτοί ήχοι, τα αυτά γένη, τα αυτά συστήματα, αι αυταί βάσεις, αι αυταί υποδιαιρέσεις των διαφόρων κλιμάκων, αι αυταί ενέργειαι των φθορών, αι αυταί εντελείς, ατελείς και τελικοί καταλήξεις εις έκαστον ήχον και εις έκαστον των μελών αυτών, (στιχηραρικόν, ειρμολογικόν, παπαδικόν) οι αυτοί δεσπόζοντες φθόγγοι παντού. Η μόνη διαφορά, ήτις υπάρχει μεταξύ των δύο Υφών, είνε ο τρόπος της εξαγωγής των φθόγγων, η εξαγγελία. ημείς εκφέρομεν τους φθόγγους διά του λάρυγγος με ανοικτόν το στόμα, οι Βυζαντινίζοντες εκφέρουσι τούτους διά της ρινός και με το στόμα ημίκλειστον. ιδού η κυριωτέρα και μόνη διαφορά. Αλλά μήπως η διαφορά αύτη δεν υφίσταται και εις τον προφορικόν λόγον; (ομιλία). Δι’ άλλου τρόπου προφέρειο Επτανήσιος το λ, μ, ν, κ.λ. και δι’ άλλου ο Πελοποννήσιος, ο Στερεοελλαδίτης, ο Ανατολίτης.

Όσον δ’ αφορά, την εν αρμονική τετραφωνία εν ετεροπονία εκτέλεσιν του Ζακυνθίου ύφους, λέγομεν, ότι και εις αυτό ευρισκόμεθα πολύ πλησιέστερον ημείς προς το αρχαίον Ελληνικόν ύφος της Εκκλησίας, η οι Βυζαντινίζοντες. Διότι, αν δεν εψάλλετο αρμονικώς το αρχαίον Ύφος της Ελληνικής Ανατολικής Εκκλησίας, προς τι η πληθύς εκείνη των ιεροψαλτών εν τω ναώ της Αγίας Σοφίας κατά τους προ της αλώσεως χρόνους; ή μήπως έψαλλον οι πολυμελείς εκείνοι χοροί μονοτόνως; το τοιούτον είνε απαράδεκτον. το μόνον, όπερ δύναταί τις να παραδεχθή περί τούτων είνε, ότι διαφέρει η αρμονία του Ζακυνθίου Ύφους, της του αρχαίου Βυζαντινού, καθότι του μεν Ζ. Ύφους η αρμονία είνε Ιταλική (Ευρωπαϊκή), του δε αρχαίου Βυζαντιακού, ήτο καθαρώς Ελληνική, της οποίας σήμερον δεν έχομεν ακριβή ιδέαν.

Δεν πρέπει δε να παραλειφθή και τούτο. ότι αν παραβάλωμεν διάφορα μέλη του Ζ. Ύφους, ως τα Κεκραγάρια και Δοξαστικά του Θ. Κοθρή, προς τ Κεκραγάρια Ιωάννου του Δαμασκηνού και τα Δοξαστικά Ιακώβου του Πρωτοψάλτου, θα ίδωμεν ότι ταύτα κείνται πολύ πλησίον αλλήλων και η διαφορά είνε ελαχίστη. ενώ παραβάλλοντες τα Κεκραγάρια των νεωτέρων Βυζαντινών μουσικοδιδασκάλων, προς τα Κεκραγάρια Ιω. του Δαμασκηνού και τα Δοξαστικά Πέτρου του Πελοποννησίου, προς τα Δοξαστικά Ιακώβου του Πρωτοψάλτου, θα ίδωμεν ότι απέχουσι πολύ αλλήλων και η μεταξύ των διαφορά είνε μεγίστη. Ψάλλομεν όθεν το Ζακύνθιον Ύφος μονοτόνως, είνε αυτό τούτο το αρχαίον Ύφος της Ανατολικής Εκκλησίας, μεν μικράς αλλοιώσεις.


Ε΄ Μελοποιοί, Μουσικοδιδάσκαλοι και διαπρεπείς ιεροψάλται Ζακύνθιοι.

Οι Ζακύνθιοι αείποτε φημιζόμενοι ως καλλίφωνοι και λάτρεις των Μουσών, διέπρεψαν εις την Εκκλησιαστικήν Μουσικήν και ανεδείχθησαν δοκιμώτατοι συνθέται και άριστοι ιεροψάλται, εκ των οποίων ουκ ολίγοι εκληροδότησαν ημίν αθάνατα μεγαλοφυίας μουσουργήματα και πολλοί διέπρεψαν ως ιεροψάλται εν τε τη πατρίδι αυτών και αλλαχού, ιδίως δε εις τας Εκκλησίας των εν Ευρωπαϊκαίς χώραις Ελληνικών κοινοτήτων.

Εφεξής θα ποιήσωμεν μνείαν των ονομάτων εκείνων, όσοι διέπρεψαν ως συνθέται, μουσικοδιδάσκαλοι και ιεροψάλται εν Ζακύνθω και αλλαχού, καθώς και των έργων ενός εκάστου, αρχόμενοι εκ των επιφανεστέρων.

1) Θεόδωρος Κουρκουμέλης ή Κοθρής. Ούτος εγεννήθη κατά το 1800, εμαθήτευσε παρά τω Δημ. Κακλιώ, μουσικοδιδασκάλω της παλαιάς μεθόδου. κατόπιν εδιδάχθη την νέαν μέθοδον υπό τινων Κεφαλλήνων, ελθόντων εις Ζάκυνθον περί το 1825-1830, αποφοίτων της Πατριαρχικής Εκκλ. Μουσικής Σχολής, Κωνσταντινουπόλεως, παρά των οποίων εδιδάχθη και την μέθοδον του μεταφράζειν εκ της παλαιάς μουσικής μεθόδου, εις την νέαν. Εκ φύσεως ων κακόφωνος, δεν ηδύνατο να ψάλλη επ’ Εκκλησίας, επεδόθη όθεν εις την μελοποιίαν και διδασκαλίαν μετά παραδειγματικού ζήλου και αξιοθαυμάστου υπομονής. Μετέφρασεν εκ της παλαιάς μεθόδου εις την νέαν, άπαντα τα εκκλησιαστικά μέλη, άτινα καθωράισε δι’ ιδίας τέχνης και εμέλισε πολλά εν πρωτοτύπω, διακρινόμενα διά την ποικιλίαν αυτών, την πλοκήν, την μίμησιν, την αρμονίαν κ.λ. Έργα αυτού εισί τα εξής: Αναστασιματάριον, Ειρμολόγιον των Καταβασιών των Δεσποτικών και Θεομητορικών Εορτών, Χερουβικά σύντομα και αργά, Κοινωνικά των Κυριακών «Αινείτε», Κοινωνικά των Εορτών του ενιαυτού, Μεγαλυνάρια, Πολυέλαιοι, Δοξαστικά, Εξαποστειλάρια, Εωθινά και διάφορα άλλα μαθήματα, άπαντα καλλιεπώς, αρμονικώς και ρυθμικώς συντεταγμένα. Εδίδαξε τους εξόχους ιεροψάλτας Γρητσάνην, Θεριανόν, Αργύρην, Παππά Καισάριον, Παππά Νινηρίδην, Παππά Ρουσελάτον και άλλους πολλούς οίτινες διά της ακριβούς και επιστημονικής εκτελέσεως των έργων του, εδόξασαν και ετίμησαν αυτόν και την Ζάκυνθον.

Ούτος ηδύνατο να τονίζη παν ό,τι ήκουεν αδόμενον, είτε εκκλησιαστικόν μέλος ήτο τούτο, είτε θεατρικόν, είτε δημώδες. Περί της μεγάλης αυτού ταύτης δεινότητος και οξυτάτης αντιλήψεως, μοι διηγήθη ποτέ εις εκ των μαθητών αυτού το εξής ανέκδοτον: Διέτριβέ ποτε ενταύθα μουσικός τις ξένος, ο οποίος ακούσας τα περί του Κοθρή θρυλλούμενα, επεσκέφθη αυτόν και τον παρεκάλεσε, να τονίση ένα άσμα, όπερ αυτός θα έψαλλεν. Ο Κοθρής κατά πρώτον ηρνήθη, αλλ’ αφού είδεν, ότι ο επισκέπτης του επέμενε παρακαλών αυτόν, ενέδωκε και λαβών την γραφίδα και φύλλον χάρτου, τω λέγει: «αφού επιμένετε, κύριε, είμαι εις τας διαταγάς σας και αρχίσατε». Ο ξένος ήρχισεν άδων εν άσμα Ευρωπαϊκόν και ο Κοθρής έγραφεν. όταν ετελείωσε, παρεκάλεσεν αυτόν ο Κοθρής να το επαναλάβη διά να τοποθετήση τας συλλαβάς των λέξεων του μέλους. Ήρχισε και πάλιν ο ξένος να άδη, αλλά μόλις επροχώρησεν ολίγον, ήλλαξε το μέλος του άσματος. ο Κοθρής αμέσως τον διακόπτει και τω παρατηρεί, ότι δεν το ψάλλει όπως την πρώτην φοράν. Τότε ο ξένος λαβών τον γέροντα Κοθρήν εις τας αγκάλας του, τον εφίλησε και τω είπε: «κρίμα να μη γεννηθής, γέροντά μου, εις μίαν από τας μεγαλοπόλεις της Ευρώπης.»

2) Αντώνιος ιερεύς Πυλαρινός ή Παππά-Νινηρίδης. Ούτος εγενήθη περί το 1849, εκ μικράς ηλικίας αφιερώθη εις την εκκλησίαν. εμαθήτευσε παρά τω Κοθρή. έψαλλεν επί τεσσαρακονταετίαν εις διαφόρους Ναούς, διαπρέψας εις το στάδιον του ιεροψάλτου, ου μόνον διά την επιστημονικήν εκτέλεσιν των εκκλησιασμάτων, αλλά και διά το γλυκύ και εύστροφον της φωνής αυτού. Διεκρίθη και ως άριστος μουσικοδιδάσκαλος, εις αυτόν δε οφείλομεν και ημείς τας μικράς ημών μουσικάς γνώσεις. Εμέλισε. α΄) Αναστασιματάριον πλήρες, (έχων βοήθημα το του Κοθρή) εν τω οποίω συμπεριέλαβεν άπαντα τα του Εσπερινού και του Όρθρου, από των Κεκραγαρίων και της στιχολογίας αυτών, των ιδιομέλων και των στίχων αυτών, των Θεοτοκίων Δοξαστικών, των «Θεός Κύριος» των Απολυτικίων, των Θεοτοκίων, των Προκειμένων, των Καθισμάτων, των Υπακοών, των Αναβαθμών, των Ειρμών της Οκτωήχου, των Αίνων και των στιχηρών ιδιομέλων αυτών μέχρι των Εξαποστειλαρίων, των Εωθινών και των Μακαρισμών. β΄) Ειρμολόγιον των Καταβασιών των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών. γ΄) Στάσιν Χερουβικών. δ΄) Στάσιν Κοινωνικών «Αικείτε». ε΄) Κοινωνικά των εορτών του Ενιαυτού. ς΄) Μεγαλυνάρια των Εορτών του όλου Ενιαυτού. ζ΄) Πολυελαίους τρεις. η΄) «Τη υπερμάχω», «Χαίρε νύμφη», «Αλληλούια», «Σήμερον κρεμάται», «Ίνα τι εφρύαξαν» και άλλα πολλά μαθήματα, διακρινόμενα διά την καλλιέπειαν, την γλαφυρότητα, την αρμονίαν, την μίμησιν, το έρρυθμον κ.λ. υπερακοντίσας εις τας συνθέσεις και αυτόν τον διδάσκαλον του Κοθρήν εν πολλοίς.

Παραβάλλων τα έργα των δύο τούτων μεγάλων μουσικοδιδασκάλων, ευρίσκω εν πολλοίς τελειότερα και επιστημονικώτερα τα του Νινηρίδη. και τούτο ήτο φυσικόν να συμβή, διότι έχων ούτος βρήθημα τα έργα του Κοθρή και επ’ αυτών ερειδόμενος, ετακτοποίησε και διώρθωσε τας δυσκόλους και ανωμάλους αυτών γραμμάς, επί το αναλυτικώτερον, ευκολώτερον και αρμονικότερον, ως φαίνεται εις τους Πολυελαίους του εις το «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» και εις τα «χαίρε νύμφη».

Και επειδή ο λόγος περί του «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» και των λοιπών στίχων των ψαλλομένων κατ’ αρχαίον έθιμον εν Ζακύνθω, κατά την περιφοράν του Εσταυρωμένου εντός του ναού, το εσπέρας της Μεγ. Πέμπτης και εις την λιτανείαν του Εσταυρωμένου την Μεγ. Παρασκευήν, επιτραπήτω μοι μία παρέκβασις.

Και ήδη επανερχόμεθα εις τον σκοπόν ημών.

3) Γεώργιος ιερεύς Πετρόχειλος. ήκμασε περί το 1790. ήτο βαθύς γνώστης της τε Εκκλησιαστικής μουσικής και της Ευρωπαϊκής. τούτου σώζεται μόνον εν έργον αλλά πολλού λόγου άξιον. είνε δε τούτο, το Εξαποστειλάριον «Απόστολοι εκ περάτων» το ψαλλόμενον εις ήχον πλ. δ΄ δίχορον, το λεγόμενον «Joba parte».

4) Ευστάθιος ιερεύς Θεριανός ήκμασε περί το 1840. Εμαθήτευσε παρά τω Κοθρή. κατόπιν δ’ εσπούδασε και Ευρωπαϊκήν μουσικήν. Αρχιδιάκονος ων και ψάλτης της Μητροπόλεως επί Αρχιεπισκόπου Ζακύνθου Δε-Λάζαρη, τα μέλη τα οποία έψαλλε, τα εδοκίμαζε πρώτον επί του κλειδοκυμβάλου. Προχειρισθείς εις ιερέα προσελήφθη εφημέριος της εν Τεργέστη Ελλ. κοινότητος, ένθα απεβίωσε το 1879. Συνέθεσε το εις ήχον πλ. δ΄ σωζώμενον «Νυν αι δυνάμεις».

5) Ιάκωβος Βίκτωρ Κομούτος. Ήκμασε περί το έτος 1740, δεν ήτο ιεροψάλτης αλλ’ ερασιτέχνης μουσικός. τούτου περιέσωσεν ημίν, η αθάνατος γραφίς του Θ. Κοθρή, τα εξής έργα: «Άγιος, Άγιος» εις ήχον Α΄ και «Σε υμνούμεν» εις ήχον πλ. δ΄ διά την λειτουργίαν του Μεγ. Βασιλείου, έτι δε, το εξαποστειλάριον «Απόστολοι εκ περάτων» εις ήχον πλ. β΄ δίχορον, το λεγόμενον «Kando».

6) Ιωάννης Πλανήτερος. Ήκμασε περί το 1760. ερασιτέχνης μουσικός, όχι ιεροψάλτης. τούτου περιεσώθη ημίν διά του Κοθρή το «Ίνα τι εφρύαξαν» κλ. ως είπομεν ανωτέρω.

Μετά λύπης μας λέγομεν ότι δεν έχομεν ν’ αναφέρωμεν ουδένα άλλον, εργασθέντα επί του Ζακ. Ύφους και καταλιπόντα έργον τι άξιον λόγου, και λέγομεν - μετά λύπης μας - διότι, ει και διεκρίθησαν πολλοί Ζακύνθιοι ως επιστήμονες εκκλησιαστικοί μουσικοί και καλλίφωνοι ιεροψάλται, εκ των οποίων ουκ ολίγοι προσελήφθησαν ψάλται, εις τας Εκκλησίας των εν Ευρώπη και αλλαχού Ελληνικών κοινοτήτων, ουδείς εξ αυτών κατέλιπεν ημίν έργον του.

Εκ καθήκοντος ήδη αναφέρομεν μόνον τα ονόματα, των διαπρεψάντων ως δοκιμωτάτων και καλλιφώνων ιεροψαλτών κατά τον λήξαντα αιώνα, εις το Ζακ. Ύφος. είνε δε ούτοι οι εξής: Καισάριος ιερομόναχος Κακολύρης, Βαρθάλης Διονύσιος, Βορρές Παναγιώτης, Γρυτσάνης Παναγιώτης, Νικόλαος ιερεύς Κεφαλληνός, Ιωάννης ιερ. Βισβάρδης, Χαραλάμπης ιερ. Ρουσελάτος, Πίσκοπος Κύριλλος Μοναχ., Ιωάννης Καμβανέλης, Γεώργιος ιερ. Ρουμελιώτης, Ιωάννης ιερ. Τριζάμπελος, Νικόλαος ιερ. Τριζάμπελος, Διονύσιος Αργύρης Λεων. Γράβαρης, Ανδρέας Δεληγιαννόπουλος, Σπυρίδων Παππαγεωργόπουλος.


Ε΄ Εκκλησιαστικαί Μουσικαί Σχολαί εν Ζακύνθω.

Μετά την εκ Ζακύνθου αποδημίαν του Ευσταθίου ιερ. Θεριανού και του Παναγιώτου Γρητσάνη, και τον θάνατον των Διον. Αργύρη και Χαραλ. ιερ. Ρουσελάοτυ, δοκιμωτάτων και καλλιφώνων ιεροψαλτών, παρετηρήθη εν Ζακύνθω έλλειψις επιστημονικώς μορφωμένων Εκκλησιαστικών Μουσικών. Η έλλειψις αύτη δεν προσήλθεν εξ απροθυμίας των Ζακυνθίων περί την Μουσικήν η περί τα Εκκλησιαστικά, διότι οι Ζακύνθιοι ανέκαθεν διεκρίθησαν και ως φιλόμουσοι και ως φιλόθρησκοι. η έλλειψιν προήλθεν εκ του ότι, το επάγγελμα του ιεροψάλτου εν Ζακύνθω δεν είνε προσοδοφόρον και ως εκ τούτου οι άνθρωποι τρέπονται εις έτερα επικερδή επαγγέλματα.

Προς τον σκοπόν όθεν επιστημονικής μορφώσεως ιεροψαλτών, ιδρύθη ενταύθα πρωτοβουλία του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Ζακύνθου Δ. Λάτα, κατά το έτος 1885, Εκκλησιαστική Μουσική Σχολή, της οποίας ωρίσθησαν διάφοροι συνδρομαί των Ναών της Ζακύνθου και φιλομούσων τινών. Εν ταύτη διωρίσθη όπως διδάσκη θεωρητικώς και πρακτικώς, το τε Βυζαντιακόν και το Ζακύνθιον Ύφος, ο Μουσικοδιδάσκαλος Αντώνιος ιερ. Πλαρινός ή Παππά-Νινηρίδης. Μαθηταί ενεγράφησαν εν αυτή υπέρ τους εβδομήκοντα, εις τους οποίους όχι μόνον η διδασκαλία παρείχετο δωρεάν, αλλά και βιβλία εχορηγήθησαν ωσαύτως δωρεάν. Παραδόξως όμως μετά τινας μήνας, επαύθη ο ικανώτατος και ακούραστος μουσικοδιδάσκαλος Παππά-Νινηρίδης και διωρίσθη αντ’ αυτού ο Λ. Γράβαρης, καλός ιεροψάλτης, όχι όμως και μουσικοδιδάσκαλος. εκ τούτου επήλθε χαλάρωσις εις την λειτουργίαν της Σχολής και μετά έξ μήνας από της ιδρύσεως αυτής διελύθη.

Δευτέρα Εκκλ. Μουσική Σχολή ιδρύθη κατά το 1895, πρωτοβουλία του νυν Σεβ. Αρχιεπισκόπου Ζακύνθου Διον. Πλέσσα, διά των αυτών πόρων, εν τη οποία διωρίσθη Μουσικοδιδάσκαλος ο κ. Χαρ. Κοντονής δοκιμώτατος και καλλίφωνος ιεροψάλτης, αλλά και αύτη μετ’ ολίγον διελύθη, μη προφθάσασα ν’ αριθμήση πλέον των εξ μηνών βίον.

Περί το έτος 1907, τη ενεργεία του αυτού Σ. Αρχιεπισκόπου, του φιλοπόλιδος Δημάρχου ημών κ. Α. Μακρή και των φιλομούσων κ. κ. Γερ. Βανδώρου, Ιω. Λεονταράκη, Ιω. Χαροκόπου, Γ. Μάνεση, Γ. Σαρακίνη και Σ. Στουπάθη, ιδρύθη η μέχρι σήμερον λειτουργούσα Εκκλ. Μουσική Σχολή, ης πόροι ωρίσθησαν αι συνδρομαί των Δήμων Ζακύνθου, των ιερών Ναών και των φιλομούσων. Εν ταύτη διωρίσθη μουσικοδιδάσκαλος, όπως παραδίδη θεωρητικώς και πρακτικώς το Βυζ. Ύφος, ο ιεροδιάκονος Δαμασκηνός Ξένος, απόφοιτος της Σχολής Α. Τσικνοπούλου. εν αυτή εδιδάξαμεν και ημείς επί διετίαν και πλέον θεωρητικώς και πρακτικώς Ζακ. Ύφος παραδώσαντες το Αναστασιματάριον παππά-Νινηρίδη και διάφορα άλλα μαθήματα. Διά της Σχολής ταύτης, εμυήθησαν πολλοί τα της επιστήμης του ιεροψάλτου και ίσως συν τω χρόνω αναδειχθώσι και διαπρέψωσι τινές εξ αυτών, διότι η μόρφωσις του ιεροψάλτου δεν απαιτεί μόνον σχολικήν εκπαίδευσιν, αλλά και πολυχρόνιον σπουδήν και μελέτην και πρακτικήν εκπαίδευσιν περισσοτέραν από θεωρητικήν.


ΣΤ΄ Ποίον εκ των τριών υφών προτιμητέον.

Είπομεν εν αρχή της παρούσης πραγματείας ότι, σκοπός της Μουσικής είνε, αφ’ ενός μεν, ο ύμνος προς τον Θεόν, αφ’ ετέρου δε, η τέρψις του ανθρώπου. Η Εκκλ. Μουσική, έχει μεν σκοπόν κύριον, το υμνείν, δοξολογείν και ευχαριστείν τον Θεόν, αλλ’ εν ταυτώ πρέπει να ευχαριστή και να τέρπη τους ακροωμένους. τουτέστι, τα Εκκλ. άσματα, πρέπει να συνδυάζωσιν αμφοτέρους τους προεκτεθέντας όρους, διότι είτε ο εις εκλείψει είτε ο έτερος, αποτυγχάνουσι του σκοπού των και αποβαίνουσιν άκαρπα. Όθεν πρέπει να μη έχωσι ταύτα το ήθος, ούτε πολύ διεσταλμένον, ούτε και εις το έπακρον συνεσταλμένον, διότι εις μεν την πρώτην περίπτωσιν υπολανθάνει ασέβεια, εις δε την δευτέραν ασθένεια χαρακτήρος. να είνε καλλιεπή, τουτέστι, να έχωσιν εύμορφον τρόπον εις την έκφρασιν και να είνε ρυθμικώς και δι’ ευαρέστων τόνων συντεταγμένα, ώστε να ενεργώσιν αμέσως επί το συναίσθημα. επί πάσι δε να βασιλεύη και να κυριαρχή η σεμνότης.

Εξετάσωμεν ήδη μετά τα προεκτεθέντα, εις ποίον εκ των τριών εν χρήσει υφών, (Βυζαντιακόν, Ζακύνθιον, Ευρωπαϊκόν) συνυπάρχουσιν οι διά την Εκκλ. Μουσικήν απαιτούμενοι όροι και τα τούτοις παρεπόμενα, όπως εκλεχθή τούτο και καθιερωθή, ως Εκκλησιαστικόν Ελληνικόν μέλος και εκλείψη το παρατηρούμενον άτοπον, της διαφοροτρόπου ψαλμωδίας εν τη Ορθοδόξω Ελληνική Ανατολική Εκκλησία, αφού είνε μία και αδιαίρετος.

Το Βυζαντιακόν Ύφος είνε άριστον προς υμνωδίαν και δοξολογίαν και ευχαριστίαν του Υψίστου (χωρίς εννοείται των τερερισμών, των νενανισμών και της ερρίνου προφοράς) και μέχρι τινός κατέθελγε και ηυχαρίστει τους ακροωμένους, διότι και ήθος αρμόζον διά την Εκκλησίαν κέκτηται και καλλιεπείας ου στερείται και σεμνότητος ουκ αμοιρεί. αφ’ ότου όμως εξηπλώθη το θέατρον και ηκούσθησαν αι συνθέσεις του Βάγνερ, του Βέρδη, του Ροσίνη κ.λ. έπαυσε να τέρπη και να ευχαριστή η υπόρρινος μονωδία αυτού. και απόδειξις, ότι, εισήχθη εις πολλάς Εκκλησίας και εντός και εκτός της Ελλάδος το Ευρωπαϊκόν Ύφος και, αι απόπειραι προς εναρμόνισιν τινών εκ των μελών αυτού. Αλλά και το Ευρωπαϊκόν Ύφος (το του Χαβιαρά) εκπληροί τους διά την Εκκλ. Μουσικήν απαιτουμένους όρους; αρμόζει το ήθος του, δι’ υμνωδίαν και δοξολογίαν και ευχαριστίαν, του εν φωναίς αισίαις υμνουμένου και εν συντριβή καρδίας δοξολογουμένου Υψίστου Θεού; κέκτηται σεμνότητά τινα; Όχι. Όχι. Όχι.

Το ήθος αυτού είνε υπερδιεσταλμένον, αρμόζον μάλλον διά Τραγωδίαν. Αι βάσεις τας οποίας μεταχειρίζεται υψηλόταται. Ουδεμία ομοιώτης προς την μουσικήν των προγόνων ημών. Η καθόλου μουσική αυτού, Γερμανική όχι Ελληνική. και βεβαίως, αφού συνθέται του Ύφους τούτου δεν ήσαν έλληνες, αλλά γερμανοί. Δεν ήτο ο Χαβιαράς, ούτε ο Νικολαΐδης, ήσαν ο Ρονδχάρδιγγερ και ο Βράυερ, καλοί μουσικοί αλλ’ όχι και γνώσται της Εκκλησιαστικής ημών Μουσικής και της ιστορίας αυτής. ο Χαβιαράς και ο Νικολαΐδης δεν ήταν τίποτε άλλο, εις την εργασίαν ταύτην της συνθέσεως ειμή υποβολείς.

Παντού μεταχειρίζεται τους υψηλοτάτους τόνους της ανθρωπίνης φωνής, τους τόνους εκείνους, τους οποίους οι Εκκλησιαστικοί ημών Μουσικοί, τους απέρριψαν και τους απέβαλον καθολοκληρίαν από τα εκκλησιαστικά ημών άσματα, διότι ορθώς σκεπτόμενοι είπον ότι, «ου καλόν εστί τους εν τη Εκκλησία ψάλλειν τα ιερά λόγια, ατάκτοις φωναίς χρήσθαι».

Απόδειξις δε, ότι απέβαλον οι πατέρες ημών, εκ της Εκκλησιαστικής μουσικής τους υψηλούς τόνους, είνε η εξής: Ενώ παρέλαβον από την Μουσικήν των προγόνων ημών, και τα τρία γένη, Διατονικόν, Χρωματικόν, Εναρμόνιον. και τα τέσσαρα συστήματα, Οκτάχορδον ή Διαπασών, Πεντάχορδον ή Τροχόν, Τετράχορδον ή τριφωνίαν, Τρίχορδον ή Διφωνίαν, τας φθοράς κλ. εκ των τρόπων (ήχον) παρέλαβον τους τέσσαρας κυρίους, Δώριον, Λύδιον, Φρύγειον, Μιξολύδιον, τους κατέχοντας τον μεσαίον τόπον της φωνής. και τους τέσσαρας πλαγίους, Υποδώριον, Υπολύδιον κλ. τους κατέχοντας τον χαμηλόν τόπον της φωνής. τους δε κατέχοντας την Νήτην (υψηλόν τόπον της φωνής) Υπερδώριον, Υπερλύδιον κλ. εγκατέλειψαν, διότι αι βάσεις αυτών ήσαν πολύ υψηλαί και εθεωρήθησαν ανάρμοστοι δι’ Εκκλησιαστικόν μέλος.

Ερχόμεθα ήδη εις τον Ζακ. Ύφος, το οποίον τινές των Βυζαντινιζόντων αποκαλούσι «Καντάδαν χωρίς ποτέ να μελετήσωσι και παραβάλωσι τούτο προς τα αρχαία Εκκλ. μέλη. Και παρατηρούμεν ότι, το Ζακύνθιον Ύφος είνε αυτό το αρχαίον ύφος της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, το Κρητικόν, όπερ συν τω χρόνω ενηρμωνίσθη. ότι είνε ύφος σεμνότατον, καλλιεπέστατον και αρμονικώτατον, συνδυάζον αμφοτέρους τους διά τα Εκκλ. άσματα απαιτουμένους όρους. ότι η ακριβής εκτέλεσις αυτού είνε αυτή αύτη η έκφρασις του καλού, ότι είνε πραγματικώς Ελληνική Εκκλ. Μουσική και ουδέν το παρείσακτον ευρίσκεται εν αυτώ.

Πλην δε της καλολογικής και καλαισθητικής αυτού υπεροχής, τυγχάνει προτιμητέον το Ζακ. Ύφος και από οικονομικής απόψεως, διότι πάντες γινώσκομεν, ότι ολίγιστοι Ναοί εκ των εντός της Ελλάδος ευρισκομένων, δύνανται να διατηρήσωσι τους πολυμελείς χορούς, τους απαιτουμένους διά την εκτέλεσιν της πάντη αβασανίστως εισαχθείσης εν τη Ελλ. Εκκλησία Γερμανικής τραγωδίας. Το Ζακ. ύφος δεν απαιτεί, ειμή τέσσαρας μόνον ψάλτας (primo, secondo, terza, basso) όπως αποτελεσθή η αρμονία αυτού, αλλά και όπου ναός τις δεν δύναται να μισθοδοτή τους απαιτουμένους τέσσαρας δι’ έκαστον χορόν, ψάλλεται τούτο και υπό μόνου του πρώτου, άνευ της βοηθείας των λοιπών, χωρίς να μειωθή επαισθήτως η καλολογική αυτού αξία.

Αλλά και δι’ άλλον λόγον, θεωρούμεν υπέρτερον το Ζακ. Ύφος του Ευρωπαϊκού. διότι τούτο δύναται ν’ ανταποκριθή πλήρως, εις απάσας τας Εκκλ. ακολουθίας και τελετάς; μελοποιημένης ούσης απάσης της Εκκλησιαστικής ενιαυσίου ακολουθίας εις αυτό. ως Στιχηρά. Ιδιόμελα, Δοξαστικά, Προσόμοια, Ειρμοί, Αναβαθμοί, Πολυέλαιοι, Δοξολογίαι, Χερουβικά, Κοινωνικά κλ. και δεν παρίσταται ανάγκη μικτής ψαλμωδίας, ως γίνεται εις τας εκκλησίας εκείνας, τας εισαγαγούσας το οθνείον κατασκεύασμα του διαμαρτυρομένου Ροδχάρδιγγερ, εις τας οποίας αναγκάζονται εις μεν τας ακολουθίας του εσπερινού και του Όρθρου να ψάλλωσιν εις το Βυζαντιακόν ύφος (πολλάκις δε και υπό ιδιαιτέρων ψαλτών) εις δε την λειτουργίαν εις το ευρωπαϊκόν διά των χορών τετραφώνως.

Καθ’ ον τρόπον ψάλλεται σήμερον το Ζακ. Ύφος, το γνωρίζομεν και το ομολογούμεν, ότι ψάλλεται κακώς και ατέχνως. ή μάλλον, εκτελείται ατέχνως η αρμονία αυτού διότι, πώς είνε δυνατόν να εκτελεσθή επιστημονικώς αρμονία, αφού μόνον η πρώτη (prima) φωνή, τυγχάνει μελοποιημένη, αι δε λοιπαί τρεις (seconda, terza, basso) εκτελούνται ατέχνως και κατά βούλησιν, πολλάκις δε και υπό αμούσων και αγραμμάτων; Η κακή φήμη ης τυγχάνει το Ζακ. Ύφος παρά τοις έλλησι εκκλησιαστικοί μουσικοίς, προήλθε πρώτον εκ της ανωτέρω ελλείψεως και δεύτερον εκ των εξής: Το Ύφος τούτο, περιωρισμένον μόνον εν Ζακύνθω, ευρίσκεται χειρόγραφον δεν εξεδόθη δια του τύπου, όπως καταστή εύκολος και εύωνος η απόκτησις αυτού εις πάντας και ούτω καταδειχθώσι τα καλολογικά πλεονεκτήματα αυτού.

Δια ταύτα προτείνομεν να μεταφερθή το ύφος τούτο εκ της Βυζαντιακής σημειογραφίας, εις το πεντάγραμμον, να ρυθμισθή κατά τους κανόνας της νέας επιστήμης και να μελοποιηθώσιν αι έτεραι τρεις φωναί (seconda, terzza, basso). Η εναρμόνισις δε να γίνη, ουχί κατά τους Γερμανικούς επιστημονικούς τύπους, αλλά κατά το Ζακύνθιον ιδίωμα, όπερ είνε σεμνότατον. Συν τούτοις κατά την ως ανωτέρω, επεξεργασίαν, να γίνωσιν αι δέουσαι συντμήσεις εις τα χρήζοντα τοιούτων, ως εκ του μακροσκελούς αυτών. Μετά ταύτα να εξετασθή να μελετηθή επισταμένως, υπό ειδημόνων ελλήνων εκκλ. Μουσικών και αν θεωρηθή - όπως ελπίζομεν, ότι θα θεωρηθή και θα κριθή - κατάλληλον διά την εκκλησίαν, να καθιερωθή ως εκκλησιαστικόν ελληνικόν μέλος και ούτως εκλείψη η πολύτροπος εκτέλεσις των εκκλησιαστικών ημών ασμάτων, κατά τα διάφορα ύφη.

Έγραφον εν Ζακύνθω κατά Φεβρουάριον 1913
Ι. Δ. Καπανδρίτης

Τρίτη 23 Ιουνίου 2009

Για τον Προσκυνηματικό Τουρισμό στη σύγχρονη εποχή

Xαιρετισμός του Μητροπολίτη Ζακύνθου κ. Χρυσοστόμου
στο Β΄ Ελληνορωσικό Φόρουμ, με Θέμα: Ο ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
(Αγία Πετρούπολη, 15-19 Ιουνίου 2009)

Εκπρόσωπε του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Μόσχας και Πάσης Ρωσίας κ. ΚΥΡΙΛΛΟΥ,
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα της Θεοσώστου Επαρχίας της Αγ. Πετρουπόλεως κ. κ. ΒΛΑΔΙΜΗΡΕ,
Θεοφιλέστατοι και λοιποί Κληρικοί -Εκπρόσωποι των κατά τόπους Αγίων Ορθοδόξων Εκκλησιών και λοιπών Χριστιανικών Ομολογιών,
Ερίτιμε κ. ΤΟΝΙΑ ΚΑΤΖΟΥΡΟΥ Γεν. Πρόξενε της Ελλάδος,
Αξιότιμε κ. SERGEY GOLOYIN, Γενικέ Διευθυντά του POMMEL HOLDINGS INC.

Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι,
Επιτρέψτε μου, με την ευκαιρία της συγκλήσεως του Β΄αυτού Ελληνο-Ρωσικού Συνεδρίου εδώ στην πανέμορφη πόλη της Αγ. Πετρουπόλεως, να Σας απευθύνω, ως ο Εκπρόσωπος της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος και του Σεπτού Προκαθημένου Αυτής, Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ.κ. Ιερωνύμου, στην αγάπη Σας, την χαρά μας και την εν Κυρίω εγκαύχηση, τα θερμά συγχαρητήρια και τους επαίνους μας, για την συνέχιση των πρωτοβουλιών σας, όπως η πραγματοποίηση του Συνεδρίου αυτού, σαν η φυσική συνέχεια του Α' Ελληνο -Ρωσικού Φόρουμ που με πολύ επιτυχία πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από τις 7 μέχρι τις 11 του μηνός Οκτωβρίου του παρελθόντος έτους 2008.
Συνέδρια αυτού του τύπου και αυτού του υψηλού επιπέδου με την παρουσία πολλών και διακεκριμένων προσωπικοτήτων της κοινωνίας μας, στα οποία είναι προσκεκλημένη και η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία μας έχουν τη δυνατότητα να δείχνουν συνεχώς την ποιμαντική μέριμνά Αυτής, πάνω σε προβλήματα και τάσεις του σύγχρονου ανθρώπου όπως αυτά αντιμετωπίζονται στον σύγχρονο μεταμοντέρνο ανήσυχο κόσμο μας και στις προσκυνηματικές περιηγήσεις.

Η ευλογία του Κυρίου προς τον Νώε και τους υιούς του, προς όλους εμάς δηλαδή, «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γην» (Γεν. 9,7), οδηγεί τον άνθρωπο σε μια κίνηση που τον ωθεί σε όλη τη γη και πέραν αυτής.

Ειδικότερα η Ευρώπη, από τα χρόνια της προϊστορίας ήδη, είναι πεδίο συνεχών μετακινήσεων λαών, και βεβαίως και των συγκρούσεων που συχνά επιφέρει η μετακίνηση. Πολύ συχνά, το ποθούμενο ήταν μια εύφορη γη, ένας χώρος όπου ο άνθρωπος θα πότιζε με τον ιδρώτα του για να προκόψει. Αλλά υπήρχαν και πολλοί, που το μόνο που ήθελαν ήταν η λεηλασία. Κι έτσι, η μετακίνηση για άλλους ήταν προσδοκία, και για άλλους μάστιγα του Θεού.

Από τα αρχαία χρόνια πάντως, από τα χρόνια τα θαμμένα στην άμμο της προϊστορίας, το ζητούμενο για πολλούς ανθρώπους ήταν όχι μόνον ο πηγαιμός αλλά και η επιστροφή. Το ταξίδι αυτό υπηρετούσε το εμπόριο. Στόχος του ήταν το κέρδος. Μόνο στην ελληνική αρχαιότητα, βλέπουμε για πρώτη φορά να ταξιδεύει και κάποιος ακόμα: αυτός που ήθελε να δει τις χώρες και τη ζωή των άλλων λαών (π.χ. ο ιστορικός Ηρόδοτος).

Από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, κάνουν την εμφάνισή τους και αυτοί που ταξιδεύουν όχι για οικονομικούς λόγους, αλλά για ιεραποστολή, ή προς ωφέλειαν ψυχής. Αυτοί που πηγαίνουν να δώσουν τη μαρτυρία τους. Να βρούνε θησαυρούς πνευματικούς. Αυτοί που δεν θέλουν να αποκτήσουν, αλλά να δώσουν και η μόνη τους επιθυμία ήταν να προσκυνήσουν.

Είναι μάλλον περιττό να υπενθυμίσουμε, ότι αιώνες τώρα στην γεωγραφική περιοχή όπου μας έταξε ο Θεός να ζούμε, δηλαδή την Ευρώπη, την χαράζουν οι δρόμοι των προσκυνητών, φυτεύοντας τη γη της με την πίστη. Πρώτοι δίδαξαν οι Άγιοι Απόστολοι της Εκκλησίας μας με την δική τους περιοδεία ανά τον κόσμο.

Στην συνέχεια οι χριστιανοί προσκυνητές, με το σεβασμό τους στους χώρους όπου έζησαν οι άγιοι και όπου φανερώθηκε θαυματουργικά η δύναμη και η αγάπη του Κυρίου, με τις παρακλήσεις τους στην Παναγία και τους Αγίους, με τη μετάνοια στους ασκητές και την ταπείνωση προς τα λείψανα, έγιναν διδάσκαλοι μιας κοινωνικότητας, που θεμελιώνεται στην πίστη και την πνευματικότητα, την οποία αυτή καλλιεργεί και φανερώνει.

Οι ιερές αποδημίες τους έχτισαν τη χριστιανική συνείδηση της Ευρώπης, διδάσκοντας όλους τους λαούς της Ηπείρου μας, ότι πέρα και πάνω από τις αντιθέσεις τους, έχουν ταυτότητα θεμελιωμένη στην κοινή πίστη τους.

Όμως, αν άλλοτε το ταξίδι ήταν περιπέτεια, στο σημερινό κόσμο ο λεγόμενος τουρισμός είναι διασκέδαση και ξεκούραση, γνώση και θεραπεία, αναψυχή και ευλογία.

Η Χριστιανική Εκκλησία εισηγουμένη την προσκυνηματική περιήγηση και την συστηματική από κάθε άποψη ανάπτυξή της, αλλά και την συνεργασία με όλους τους φορείς και θεσμούς της σύγχρονης κοινωνίας μας, θέλει να προτείνει στον άνθρωπο έναν τουρισμό-ένα προσκύνημα που θα πηγαίνει πολύ πιο πέρα από την απόλαυση και την διασκέδαση των εξωτερικών στοιχείων του κόσμου τούτου: Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία μας, προτείνει σήμερα στον άνθρωπο, είτε θρησκεύει πολύ, είτε λίγο, τον θρησκευόμενο ή λιγότερα θρησκευόμενο, να επισκεφθεί χώρους που έχουν καθαγιάσει οι άγιοι, χώρους στους οποίους φανερώθηκε θαυμαστά η δύναμη και η αγάπη του Κυρίου. Του προτείνει να αξιοποιήσει και πνευματικά το ταξίδι και έτσι τελικά να το κάνει αληθινά ένα ταξίδι μία πορεία αναψυχής και ξεκούρασης.

Η προσκυνηματική περιήγηση, οφείλει και πρέπει να είναι το βάλσαμο της γεμάτης από τα άγχη και την πολύμορφη κούραση ψυχής μας, οφείλει και πρέπει να είναι η ενίσχυση του πνεύματος, οφείλει και πρέπει να είναι μία πολύπλευρη και ουσιαστική ψυχοσωματική θεραπευτική παρέμβαση στην ψυχική απαξίωση του ασθενούντος όλου ανθρώπου.

Και η Εκκλησία της Ελλάδος, με την ποιμαντική ευθύνη Της και στον ευαίσθητο αυτό ποιμαντικό τομέα, μέσα και από το Συνοδικό Γραφείο της αναπτύξεως των Προσκυνηματικών Περιηγήσεων και των πολλών, επικαίρων και επιτυχημένων δραστηριοτήτων και εισηγήσεων αυτού τα τελευταία χρόνια, θέλει να αποδώσει στον σύγχρονο χριστιανό άνθρωπο αυτό που του ανήκει: να τού δώσει δηλαδή τη χαρά των διακοπών, χωρίς να τον αφήσει να ξεπέσει σε έναν διαλυτικό καταναλωτισμό.

Να τον βοηθήσει να συνειδητοποιήσει ότι άλλο τουρισμός άλλο προσκύνημα. Να τον βοηθήσει να συνειδητοποιήσει επίσης ότι το ζητούμενο στις διακοπές του είναι να βρει τον εαυτό του κι όχι να προσπαθεί να ξεφύγει από αυτόν. Να βρει τον εαυτό του που τον αλλοτριώνει η τύρβη της καθημερινότητας, να τον βρει με την χάρη των αγίων, με τις μεσιτείες των. Να βρει τον εαυτό του και να τα βρει με τον εαυτό του ανασαίνοντας τον καθαρό πνευματικό αέρα των κορυφαίων θαυμάτων και προσκυνημάτων. Να βρει τον εαυτό του περπατώντας στα ιερά χώματα, όπου η Χάρις του Κυρίου έλαμψε.

Έτσι μόνο μπορούν οι προσκυνηματικές περιηγήσεις να αποτελέσουν ένα στοιχείο ενότητας. Και η Εκκλησία της Ελλάδος, όπως και όλες οι Χριστιανικές Εκκλησίες της Ευρώπης ζώντας καθημερινά τα νέα προβλήματα στην Ευρωπαϊκή κοινωνία προσπαθεί και δημιουργεί τις προϋποθέσεις προσέγγισης των χριστιανών στους Ιερούς τόπους της. Δημιουργεί δηλαδή και δια του τρόπου αυτού ήθος και σεβασμό ανάμεσα στον άνθρωπο και στον Θεό, στον άνθρωπο και στη φύση, στον άνθρωπο με το συνάνθρωπο του.

Με τον τρόπο αυτό αγωνίζεται να δημιουργήσει συμπεριφορές όχι εξουσιαστικές αλλά αγαπητικές. Όχι προβληματικούς εθνικισμούς ή θρησκευτικούς φονταμεταλισμούς αλλά ανοικτές και βιώσιμες χριστιανικές κοινωνίες. Οι χριστιανοί οφείλουμε να δίνουμε «λόγον περί της εν ημίν ελπίδος». Η Εκκλησία βλέπει τον κόσμο μας να περιέρχεται σε κατάσταση πτώσης με κύριο τον άνθρωπο. Βλέπει όμως τον άνθρωπο, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο λουσμένο στην Ανάσταση του Χριστού. Προέκταση αυτής της Ανάστασης Του, είναι η Ανάσταση του Ανθρώπου που οφείλουν να αποτελέσουν οι ιερο-αποδημίες και τα προσκυνήματα στην τρίτη χιλιετία μας στον κόσμο μας γενικότερα.

Χαιρόμεθα ιδιαιτέρως, λοιπόν διότι και το Ελληνο-Ρωσικό Φόρουμ σε συνεργασία με την Πεφιλημένη Αδελφή Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας συμμερίζεται αυτές αλλά και παρόμοιες σκέψεις της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας μας και της συγχρόνου ποιμαντικής της και μπορούμε να συμβαδίζουμε στο κοινό καλό έργο.

Χαιρόμεθα και με την αρξαμένη συστηματική συνεργασία μας και σε αυτόν το σημαντικό τομέα της ποιμαντικής ευθύνης και δράσεως μας στον άνθρωπο του 21ου αιώνα, πράγμα το οποίο δηλώνεται μεταξύ των άλλων και με την παρουσία μας σήμερα εν μέσω υμών.

Αγαπητοί μου,

Μεταφέροντες τις πατρικές ευχές και ευλογίες του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου, αλλά και των Αγίων Αδελφών μου Αρχιερέων, των συγκροτούντων την Ιεράν Σύνοδον της Εκκλησίας της Ελλάδος, σας ευχόμαστε εκ μέσης ψυχής και καρδίας, κάθε επιτυχία στο Συνέδριό μας, θα το παρακολουθήσουμε μαζί με την τιμία συνοδεία μας, τον Πανοσιολογιώτατο Αρχιμ. π. Σπυρίδωνα Κατραμάδο, Γραμματέα του Συνοδικού Γραφείου της Αναπτύξεως των Προσκυνηματικών Περιηγήσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος και ευελπιστούμε ότι, πάντα από κοινού και δι' αυτού του τρόπου, θα διακονείται ο Ορθόδοξος και Χριστιανικός Λαός του Θεού, αλλά και γενικότερα ο άνθρωπος και θα οδηγείται σε νομές σωτηρίους.

Σάς ευχαριστώ.

Παρασκευή 19 Ιουνίου 2009

الرفيق" يانيس ريتسوس عمره مئة عام" / Γιάννης Ρίτσος: Σύντροφος ηλικίας 100 χρονών

روني بو سابا
Γράφει ο Roni Bou Saba
[από την εφημερίδα Αλ Αχμπάρ (Τα Νέα) του Λιβάνου, εδώ]

Εκατό χρόνια πέρασαν από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, και αν δεν μου είχε ζητηθεί στην Πάτρα να μεταφράσω απόσπασμα από τον Επιτάφιο του Ρίτσου, δεν θα είχα ψάξει και μάθει τυχαία ότι έφτασε και επηρέασε τη μοντέρνα αραβική ποίηση. Δεν θα είχα μάθει ότι η ποίηση του μεταφέρθηκε στα αραβικά από ξένες γλώσσες από Άραβες ποιητές! Ίσως, ανάμεσα στους Έλληνες ποιητές να είχε την τύχη να έχει τη μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα από τον Άραβα αναγνώστη (ή μήπως η τύχη αυτή να ανήκει στον Καβάφη;).
Αναμφίβολα, η προσωπική επαφή με κάποιους ποιητές, κυρίως, τον Νταρουίς έπαιξε ρόλο σ’ αυτό. Τον βοήθησε να εισχωρήσει στον αραβικό κόσμο ο κομμουνιστικός αγώνας που τον χαρακτήρησε, και ο οποίος του κόστισε τις εξορίες και ό,τι συνακολουθεί από βάσανα και απειλές, μη εξαιρουμένου του κατ’ οίκον περιορισμού. Αυτό τον αγώνα τον μοιράστηκε με μεγάλο μερίδιο της αραβικής νεολαίας, χάρη στη διάδοση της αριστεράς ιδεολογίας στις αραβικές χώρες. Όμως, η προσέγγιση αυτή δεν είχε αίσια συνέχεια καθώς οι Άραβες γενικώς δεν διαβάζουν τη γλώσσα του Ρίτσου, και όποιος την ξέρει, για κάποιο λόγο δεν άφησε μεταφρασμένο μνημείο ποιητικό ή πεζό να το μαρτυρήσει.


Τα υπόλοιπα είναι γνωστά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, στοιχεία για τη συγγραφή και τη μετέπειτα εξέλιξη του Επιταφίου.

مئة عام مرّت على ولادة يانّيس ريتسوس. ولو لَم يُطلَب منّي أن أُترجم مقتطَفاً من «مرثيّة»، لما عرفتُ أنّه وصل إلى الشعر العربيّ الحديث وأثّر فيه. ولم أكن لأعلم أنّ شعره نُقِل إلى العربيّة من لغات غير الأصل اليوناني على أيدي شعراء عرب! لعلّه من بين الشعراء اليونانيّين الأوفر حظّاً في الوصول إلى القارئ العربيّ (أم كان الحظّ لكفافيس؟). علاقته الشخصيّة ببعض الشعراء العرب، وخصوصاً محمود درويش، ساعدته على دخول العالم العربيّ. كما أنّ نضاله الشيوعيّ الذي دفع ثمنه النفي والتهديدات، شاركه فيه عدد كبير من الشباب العربيّ، بسبب انتشار الفكر اليساريّ، فسهّلت وحدة الحال في النضال عمليّة التقارب.ريتسوس المولود في أوّل أيّار (مايو) 1909 ارتبط بالطبقة العاملة حاملاً نضالها في شعره حتى وفاته في 11 تشرين الثاني (نوفمبر) من عام 1990. أعماله الأدبيّة كثيرة بين الشعر (60 ديواناً)، والمسرح (4)، وأدب الرحلة (2)، إضافة إلى الترجمات. والمتابعون يعرفون أنّ قصائد كثيرة لُحِّنَت وصارت خبزاً يوميّاً للشعب اليونانيّ الذي لجأ إليها، وخصوصاً أيّام الديكتاتوريّة في الستينيّات. ومن أشهر القصائد الملحّنة «المرثيّة» التي ارتبطت بتظاهرات العمّال وضحايا الحكومات الجائرة. هذه القصيدة ـــــ الديوان كُتبت عام 1936 عندما وقع ريتسوس في 10 أيّار/ مايو على صورة أمّ ترثي ابنها على الصفحة الأولى من الجريدة الرسميّة للحزب الشيوعيّ (ريزوسباستيس). التظاهرة كانت قد بدأت في اليوم السابق واعتُمد لقمعها الشرطة ودبّابات الجيش! هكذا كتب ريتسوس 11 مقطعاً من المرثيّة (أضاف لاحقاً تسعة مقاطع) دفعةً واحدة، وقد أُنهِك بسبب السهر والتأليف. وتُجمع المصادر على أنّه وُجِد صباح 11 أيار وقد بصق دماً (حرفيّاً طبعاً) بسبب التعب. نشرت جريدة «ريزوسباستيس» في عددها الصادر في 12 أيّار/ مايو ثلاثة مقاطع. أمّا ريتسوس فأكمل القصيدة وأصدرها في العام نفسه في كتاب بيع منه عشرة آلاف نسخة! لكن لمّا فرض مِتاكساس الديكتاتوريّة في العامَ نفسه، منعت الرقابة «المرثيّة»، لكنّها كانت قد وصلت متأخّرة، فلم تعثر إلا على 250 نسخة فى إحدى المكتبات فأحرقتها.القصيدة رثاء أمّ لولدها الذي قُتِل وهو يناضل لتحصيل حقوقه، وقد كانت نقطة مفصليّة في مسيرة الشعر اليونانيّ، فقسَمت شعراء الثلاثينيّات إلى كتلتين. وهذا العمل الأدبي جمع الثنائيّ سيفيريس (سفير اليونان في لبنان أوائل الستينيّات) وإيليتيس إلى ريتسوس في ثالوث استثنائي. والأوّلَان حازا لاحقاً «جائزة نوبل»، فيما رُشِّح لها ريتسوس ورحل من دون أن ينالها.

Βαγγέλη Τασιόπουλου, [ΜΙΚΡΟ ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ]


Φεγγαροσυμβάντα

Η σελήνη θα ξαπλώσει το βράδυ
πάνω στην ξανθή αμμουδιά
θα 'χουνε σβηστεί τα αρχικά, οι καρδιές
τα παλάτια

Τα χόρτα
του τοπίου φύλακας
Θα ησυχάσουν
θα χύσουνε το νυχτερινό τους δάκρυ
και ξανά για το τοπίο κόσμημα

Όταν ξαπλώσει το βράδυ η σελήνη
θα κατηφορίσουν οι άνθρωποι
να πάρουν ένα κομμάτι φως
να κάνουν έρωτα
κι ύστερα να δώσουν ένα τέλος στη φωνή που τους ακολουθεί
Δε θέλουμε προστάτες, δε θέλουμε οδηγούς.


Μ' ένα τραγούδι

Μ' ένα παλιό τραγούδι στα δυο χείλια
αραχνιασμένο στο ύψος της ψυχής
σαν την ευχή που αδίκησε και έρπει
Έτσι κι εμείς
αδιάκοπα σερνόμαστε στο χώμα
την τύχη επιθυμώντας των πτηνών.

[Από τη συλλογή Η εποχή της Άνοιξης, 1983]


Οι γάτοι

Οι γάτοι των πόλεων
δεν ψάχνουν ξέρετε στους δρόμους
για νομίσματα
ούτε δηλώνουν νηστικοί ή ευδαίμονες

ιχνηλατούν τα οχήματα
διογκωμένοι εκτελούν τα σπέρματα
του ψύχους
έχουν μιαν έλλειψη αδιαφορίας
που σκορπάει στον καθένα μας.


Το νέον της οδού

στον Γιάννη Τζανετάκη

Σπάσαν κάτι τζάμια τα παιδιά
της Ελπινίκης
κρυφά με τις αρβύλες τού
Βαρνάβα

απόδειπνο τραβούσαν
βιαστικά για τον προφήτη
κλωτσούσαν τις φλέβες
των λασπόνερων
κι υγίαιναν
ώσπου τα διάλεξε
η σκιά των κωνοφόρων

χόρεψαν ζεϊμπέκικο
μια σπιθαμή
απ' τα σύννεφα
και γλίστρησαν
το ρίγος των δεκάξι
ως... την κλαγγή
και το πρησμένο νύχι
του στρατιώτη

- Κλείσε το φως και βγες
προτού να φέξει
η νικοτίνη σου 'χει νίψει
την προβιά
ηρέμησε μικρέ μου αποσπερίτη
κυλούν από το μάτι τού προφήτη
τα παιδιά

Η πόρτα δείχνει δώδεκα
γίνε το μαύρο τώρα
κι αύριο ξανά

*

κι έπειτα
έχυσε τη μέρα στα ερπετά
κάποιος που ορκιζόταν τρέφοντας
τους ίσκιους στα σπουργίτια

κι εκείνα μες στον ίλιγγο
βροχή ξεθύμαναν στο πόδι
της Ευτέρπης
το μεθυσμένο όνειρο

έγινε νύχτα
πληγή ανηφόριζε το ίσιο πέλαγο
ψηλά
δυο παραμύθια νότια
σκόνη στο κλέος του Ευρώτα.


Το κλήμα του παππού

Όταν σβήνει το φως
κρατά έναν θόρυβο το κλήμα του παππού
κι έρχεται η σελήνη πλέκοντας
μες στου κισσού το χάραμα
τις πόρτες.
Ανάβουν τα δάχτυλα και
προσπερνούν οι μέλισσες
σφίγγοντας των βατράχων
τις αμφίβιες εκκλήσεις.
Στου ασβέστη τη γαλήνη
το γιασεμί και ο Ταΰγετος
πυρώνουν τη μοναξιά τού
μαντολίνου.
Σέρνουν χορό ενάντιο
τ' ανθάκια της πορτοκαλιάς
και η σκιά του ανεμοδείχτη.

Φρέσκος καφές αχνίζει
από τις φλέβες μας
ο Τζακ αιμορραγεί
αλυχτώντας στο βαρέλι.

Έξω
η αμμουδιά των ελαιώνων
σπέρνει την ιαχή του τελευταίου
τρένου.
Βαδίζει με του ορεσίβιου
τη σκιά
μια τούφα χαμομήλι.

Έχει κι ο πυρετός την ώρα του
βάλσαμο κι ασήμι.

Όμως ο θόρυβος απλώνει
σαν Κυριακή ανεβαίνει στους φεγγίτες
στις στέγες ύστερα
κρεμιέται από τις χελιδονοφωλιές
και τους εσπερινούς
γέρνει αποσταμένος
κάπου κάπου στα μισάνοιχτα παράθυρα
αδειάζει στη στέρνα τούς αγγέλους του
πηδώντας μ' ένα σύννεφο σπουργίτια
αλαφιασμένα.

Όλη νύχτα περιφέρεται υγρός
και σαν χαράξει
επιμένει
μες στο σακούλι του παπά
ν' αναζητά όρθρους.

Όταν σβήνει το φως
πάντα θυμάμαι...

[Από τη συλλογή Το νέον της οδού, 1987]


Τα δάνεια

οι χαμένες προοπτικές
καλλιεργούν στα όνειρα τις μύχιες επιθυμίες

αυτές που άντεξαν
επίσημες και θορυβώδεις
σαν επελάσεις ιππικού
ή δώρα άχραντα
του κόσμου.


Τα λαθραία όνειρα των βάτων

καραδοκούν με τις μελαχροινές στολές τους
οι αχθοφόροι της γης
τραβώντας το πηλήκιο διορθώνουν την οιμωγή της μέρας
δανείζονται λίγο απ' το φόβο μας
τη συνουσία των αλόγων και
περιστρέφονται αλλοδαποί σε χώραλαιστρυγόνων

όνειρα τρελά
στους κάλυκες των ημερών που θά 'ρθουν
πυκνώνουν την αποφορά και την εκζήτηση

θυμίαμα στην ίδια προσευχή
στον ίδιο πόνο.

[Από τη συλλογή Το δάκρυ του Πολύφημου, 1992]


Νύχτα ικανή

οι άγγελοι με τ' αρτοφόρια
ξυπνούν νωρίς
φροντίζουν τ' άλογα
ετοιμάζοντας να κατεβάσουν
από τις αγρυπνίες
τα ομοιώματα

(απόψε πάλι
η νύχτα δε στάθηκε ικανή)


Κατάλαβα

παρ' όλη την οχλοβοή
κατάλαβα:
τα μάτια σου φυγάδευσαν τους πειρασμούς
κι αρκέστηκες με νόημα
να φύγεις.


Βηματίζουν μοναχοί

Αυτοί που διέθεσαν το νου στα υψηλά
απέλασαν τη σωτηρία τους
και τώρα
βηματίζουν μοναχοί
ασκούμενοι με ιαχές κι επιθυμίες.

[Από τη συλλογή Η μνήμη της σιωπής, 1995]


Μελιγαλάς

Χρόνια
περιφερόταν μ' ένα καλάθι σαρπηδόνες
καθώς κοιτούσε νωχελικά κι αδιάφορα το δρόμο
ύφαινε το μαντίλι με τις δώδεκα λεπρές
που ανηφόριζαν τα μεσημέρια το τετράζι.

κατά δω, ψιθύρισε
ο θηβαίος στρατηγός ενώ γυρνούσε το μαγκάνι
η Μαρία.
πέρασαν γύπες με το γέρο ανάμεσά τους
σαν άλλοτε που φύτευαν ελιές κι ατένιζαν
τον κάμπο.

μίκρυνε η γη κι ο κερασφόρος δεκανεύς
κρατάει ακόμη το σκοινί για τις θυσίες

- έτσι μεγάλωσες εσύ
σε αίματα και φρίκη περπατώντας διάστικτος
από άρπαγες και ευφυείς αλλοδαπούς
γονυπετείς ικέτες και τιτλούχους.

Ακόμη και τώρα
ιεροφάντες παραπέουν στα περάσματα, νυχθημερόν ασκούμενοι
για κάθε ενδεχόμενο.
υπήκοοι της μνήμης:
η απόσβεση
το κρώξιμο των πελαργών που δεν θα επιστρέψουν
τα ερείπια, μια πιθαμή απ' το θάνατο, βήχουν
την ηδυπάθεια της ιστορίας
ώσπου οι κύκλοι του νερού να εκτοπίσουν
την ορφανή μητέρα που σφαδάζει δι' ευχών
τα κόλλυβα του μίσους
και τον ιδρώτα του μακάριου.

-έτσι μεγάλωσες εσύ
σε νουνεχείς που υστέρησαν στα όπλα.
κι όπως τρυπάει η υγρασία το κορμί
αφήνει το εκχύλισμά του στη λυκία:

νύχτα ο βασιλιάς κοίτα πώς λάμπει

οι λάμιες του θολού βυθού
η ασβεστωμένη περιουσία...

λίγος ήταν ο ύπνος εκεί
σαν τη διάρκεια του χθόνιου νότου.

[Από τη συλλογή Οι λάμιες του θολού βυθού, 2000]

Πέμπτη 18 Ιουνίου 2009

Να τ' αλλάζουμε τα συνθήματα

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

Έφυγα από το σπίτι λίγο μετά αφού στάθμευσε το αυτοκίνητο της Ουρανίας έξω από την αυλόπορτα. Είχε εσπερινό στον Άγιο Νικόλα του Μόλου για τους Αγίους Πάντες. Η ομώνυμη εκκλησία γκρεμίστηκε με τους σεισμούς του '53… Πήγα να ψάλω ύμνους σ΄ αυτούς που ξεχώρισε η χριστιανική εκκλησία, ότι στη διάρκεια της ζωής τους έκαναν υπερβάσεις προσέγγισης του καλού, ομοίωσης προς το Θεό. Στην πλατεία είχαν ήδη συγκεντρωθεί για μια ανθρωπιστική αντιρατσιστική εκδήλωση, εκεί έστειλα ένα άρθρο μου, θα πήγαινα αργότερα.

Ποιητική πανδαισία οι ύμνοι, ασυνήθιστο λεξιλόγιο μιας άλλης εποχής που εύκολα αναγνωρίζει κανείς τις δικές μας ρίζες κι ενθουσιάζεται από τον πλούτο και τη μουσική δοξαστική, λατρευτική, ικετευτική αρμονία. Λιβάνια, δοξολογίες, πεντάρτοι, φωνητικές κορόνες, ευχές… Το μυαλό μου όμως είχε κολλήσει στους μετανάστες. Στο σπίτι καθάριζε μια γυναίκα από χρόνια μετανάστης και στο «Φώσκολο» γινόταν συζήτηση για το ρατσισμό και την ξενοφοβία.

Θυμήθηκα την ιστορία της Ουρανίας. Πέρασε μέσα από ποτάμι χειμώνα καιρό με το κοριτσάκι της ενός χρόνου υψωμένο στα δυο της χέρια για να μη βραχεί, σαν τον παπά που κρατάει τ' Άγια στη Μεγάλη Είσοδο και με τη δέησή του χαρίζει την ελπίδα της ζωής. Μόλις πέρασε τα σύνορα την έπιασαν οι φρουροί και την επαναπροώθησαν στην Αλβανία. Επέμεινε και το ίδιο βράδυ επιχείρησε με επιτυχία το τρίτο πέρασμα στο ποτάμι, το αντάμωμα με τον άντρα της που είχε προηγηθεί και αργότερα τη μόνιμη εγκατάστασή της στη Ζάκυνθο. Το κοριτσάκι είναι τώρα φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο. Μια άλλη Αλβανίδα μαθήτριά μου μόλις πήρε το πτυχίο της ελληνικής φιλολογίας!

Πάντα προσπαθώ να φεύγω από το σπίτι όταν έρχεται η Ουρανία να καθαρίσει. Δεν είναι μόνο ότι χάνω τη βολή μου κι αναστατώνομαι, είναι κυρίως γιατί λυπάμαι να τη βλέπω τόσο κουρασμένη. Έρχεται μετά το ξενοδοχείο με τα χέρια τραυματισμένα από τα τοξικά απορρυπαντικά και καθημερινά επαναλαμβάνει τα ίδια, ταγμένη στην οικογένεια, στην καθαριότητα της απίστευτης ζακυνθινής βρωμιάς μας, στην ανοχή της παραξενιάς μας κι ενός κρυφού ή και φανερού ρατσισμού μας.

Το καφενείο Κόκκινος Βράχος κλειστό, σημάδι και αυτό σκανδάλων και παρακμής της τοπικής Αυτοδιοίκησης κι ο Σολωμός μένει τώρα περισσότερες ώρες μονάχος και μαντρωμένος ν' αντιμετωπίζει περίεργους, θερινούς, νυκτερινούς επισκέπτες. Έξω από την εκκλησία οι φιτούρες και τα παστέλια γλυκαίνουν τους περαστικούς. Μέσα στο σινεμά Φώσκολος ανθεί η σύγχρονη ζακυνθινή τέχνη και στη μισογεμάτη αίθουσα οι εισηγήσεις έχουν δώσει τη θέση τους στις διευκρινήσεις και τις τοποθετήσεις. Σοβαρές μελέτες ανακοινώνουν, ότι η Ευρώπη θα χρειαστεί στο μέλλον εκατομμύρια μετανάστες για να λύσουν το δημογραφικό της πρόβλημα.

Ο Αλβανός, που πριν λίγες μέρες έκοψε τα χόρτα του κήπου, δάκρυσε όταν θυμήθηκε τα τέσσερα χρόνια που ήταν παράνομος στην Καρδίτσα και κοιμόταν στους τράφους και τους αγρούς για να μην τον πιάσουν, κι όμως ήταν τόσο απαραίτητος εργάτης! Ήθελε να σπουδάσει, αλλά ήρθε η φτώχια κι έγινε μετανάστης. Πόσα χρόνια θ' αντέξω να κάνω τόσο βαριές δουλειές, μου έλεγε, σκέψου πόσο τυχερός είσαι που σπούδασες .

Μια ομάδα ευαισθητοποιημένων συμπολιτών μας γυρίζει και σβήνει τα ρατσιστικά συνθήματα από τους τοίχους και τις μάντρες, γραμμένα με μπλε και θαλασσιά γράμματα…
- Να τ΄ αλλάζουμε να μη τα σβήνουμε τα συνθήματα, πρότεινε ο Θανάσης.
- Να τ΄ αλλάζουμε τα συνθήματα και με τη βοήθεια της τέχνης, συμπλήρωσα ψιθυριστά, σαν αυτή την υπέροχη εικαστική στο φουαγιέ από το Διονύση, τη Λένα, τη Μίκα, τη Θάλεια, την Αθηνά, τη Μελίνα , τον Κώστα και τους άλλους που δε συγκράτησα στη φτωχή μου μνήμη…

Σκέφτηκα μερικές αλλαγές την ώρα που η ορχήστρα των νέων απ΄ έξω στην πλατεία με πολυπληθές νεανικό ακροατήριο έστελνε την αγάπη της στους μετανάστες.
«Έξω οι μετανάστες από την Ελλάδα» προτείνω την αλλαγή:
«Πεινούν οι μετανάστες στην Ελλάδα»
«Φωτιά στους μετανάστες»
προτείνω την αλλαγή:
«Δουλειά στους μετανάστες»
«Η Ελλάδα ανήκει μόνο στους Έλληνες»
αλλαγή: «Η Ελλάδα είναι οικουμενική»

Αλήθεια, τι προοπτική έχει η δημογραφικώς φθίνουσα Ελλαδίτσα μας να παραμείνει στο χάρτη των ιστορικών λαών αν δεν υπάρξει στην οικουμενική εκδοχή της; Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ως οικουμενικός δοξάζεται. Αξίες του πανανθρώπινες κόσμησαν την πορεία Ανατολής και Δύσης, εξανθρώπισαν μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Κούφιοι σύγχρονοι μεγαλοϊδεατισμοί που τελματώνουν στον επιθετικό ρατσισμό απλώς στρουθοκαμηλίζουν στο σημερινό μας ξεπεσμό.

Πρέπει ν' αλλάξουμε τα συνθήματα και στην Ε.Ε. ώστε ν' αλλάξει τη μεταναστευτική πολιτική της. Πόσο ακόμα, χωρίς να κοκκινίζουμε, θα φιλοξενούμε εξαθλιωμένους τους λαθρομετανάστες και πόσο θα προδίδουμε τους προγόνους μας που πίστευαν στον Ξένιο Δία και θεωρούσαν ύψιστη αξία εκείνη της φιλοξενίας. Μοιάζουμε σήμερα μ' εκείνους τους κυνηγούς που περιμένουν τ' αποδημητικά πουλιά στα Στροφάδια, στο Βασιλικό, στο Κερί να τα σκοτώσουν στην ώρα της φιλοξενίας, στην ώρα της εξάντλησης, της απόλυτης αδυναμίας τους. Στα μεγάλα αστικά κέντρα γκετοποιήθηκαν ολόκληρες περιοχές με μετανάστες και εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία τους, τους εκπορνεύουμε και τους μεταλλάσσουμε σε κακοποιούς του οργανωμένου εγκλήματος.

Ν' αλλάζουμε τα συνθήματα πρώτα μέσα μας, ύστερα στον άμεσο περίγυρό μας για να βρούμε τον ανθρώπινο ελληνικό εαυτό μας. Δεν μπορούμε να τους σβήσουμε τους άλλους, τους ρατσιστές, υπάρχουν. Να τους αλλάξουμε πρέπει με τη ζωή μας, με τους αγώνες μας, με το παράδειγμά μας κυρίως όμως με την παιδεία. Από τους νέους τους αμούστακους κι ευαίσθητους αρχίζει η αλλαγή. Ευτυχώς ήταν ηχηρή η παρουσία τους στην πλατεία το περασμένο Σάββατο, ευαίσθητοι κι ευαισθητοποιημένοι με αγνά αισθήματα, οράματα και προσδοκίες από το καινούργιο, το ελπιδοφόρο που εμφανίζεται και παραγκωνίζει το παλιό και προβληματικό . Το καινούργιο να είναι πάντα ο συγκερασμός του καλού στο συνταίριασμα των πολιτισμών.
16-6-2009

Κυριακή 14 Ιουνίου 2009

Άρια Κομιανού: "Θέλω η δουλειά μου να είναι σαν μια σφραγίδα..."

[Συνέντευξη στον Σταμάτη Μαυροειδή, Εφημερίδα Αυγή, 3.6.2009]

Χαράκτρια από συνειδητή επιλογή η Αρια Κομιανού, πασχίζει εδώ και πενήντα χρόνια να αναδείξει την ποιητική διάσταση των πραγμάτων, να εκφράσει την εσωτερική τους δυναμική, να διατυπώσει τη δική της αλήθεια. Οσοι γνωρίζουν τον εικαστικό της κόσμο κάνουν λόγο για μια αυθεντική καλλιτεχνική φωνή η οποία υπηρετεί με πάθος και αφοσίωση την τέχνη της ξυλογραφίας. Αφορμή για τη σημερινή συνομιλία είναι η έκθεση που εγκαινιάζεται την Παρασκευή στη γαλλική πόλη Λουνέλ, μια πόλη που πριν από δυο χρόνια απένειμε στην Ελληνίδα χαράκτρια το πρώτο βραβείο για το ex libris που σχεδίασε (αφορά τη συλλογή του Louis Medard) και τώρα την ξανακαλεί εγκαινιάζοντας προς τιμήν της έκθεση που περιλαμβάνει μεγάλες συνθέσεις, πορτρέτα και φυσικά ex Libris της Ελληνίδας δημιουργού.


* Είναι πολλοί αυτοί που αναγνωρίζουν σε σας αφοσίωση, επίμονη αναζήτηση και γνησιότητα στο έργο σας. Συμφωνείτε μαζί τους;

Είμαι πράγματι προσηλωμένη στη δουλειά μου, διότι θέλω να έχουν θεμέλια αυτά που κάνω. Έμαθα τη χαρακτική και στη συνέχεια την προσάρμοσα στα δικά μου δεδομένα, στη δική μου λιτότητα, τη δική μου αλήθεια. Μια αλήθεια που ψάχνω πάντοτε με μανία μέσα από τις κουβέντες με τον «άλλον», από τα βιβλία, απ' οπουδήποτε, καθώς η γνώση δεν σταματάει ποτέ, έτσι δεν είναι; Δεν κάνω επίδειξη γνώσεων, σίγουρα άλλοι θα ξέρουν περισσότερα από μένα. Θέλω απλώς η δουλειά μου να είναι σαν μια σφραγίδα, αλλά να λέει πολλά, να μη είναι χωρίς λόγο φτιαγμένη. Ούτε φτιάχνω κάτι για να το πουλήσω, δεν είναι ο στόχος μου αυτός. Άλλωστε δεν είναι εύκολες προς πώληση αυτές οι μαυρίλες...

* Ποια θέματα σας αγγίζουν, κ. Κομιανού;

Κοιτάξτε, είναι απλά πράγματα, η καθημερινότητα δεν έχει χίλια θέματα; Ίσως να είναι οι πίκρες μου. Η ζωή μου δεν ήτανε με τριαντάφυλλα σπαρμένη, ήταν δύσκολη και σκληρή κι ίσως να βρίσκεται εκεί η αφετηρία, σ' αυτά που με πονάνε και με πληγώνουν. Πάντα όμως όσο και μαύρα να είναι τα πράγματα έχω κάποια ελπίδα. Όποιος καταλαβαίνει λίγο το έργο μου τη βλέπει αυτή την ελπίδα. Δεν την επιδιώκω, μου βγαίνει χωρίς να το θέλω, την ανακαλύπτω κι εγώ μετά, όταν δηλαδή τελειώνει το έργο. Τώρα το πώς εκφράζω τα θέματά μου; Στην αρχή επηρεασμένη από το δάσκαλό μου όλα ήταν αφαιρετικά. Σιγά - σιγά όμως έρχεσαι στο δικό σου κόσμο, φεύγεις από τη διδασκαλία, φτάνεις στον προσωπικό τρόπο έκφρασης, δεν σε ενδιαφέρει πια η φλυαρία, θέλεις την απλότητα. Προσωπικά θεωρώ ότι η χαρακτική είναι μια σφραγίδα, αλλά αυτή η σφραγίδα πρέπει κάτι να λέει, να έχει έναν στόχο.

* Η καθημερινότητα σάς πληγώνει;

Αλίμονο! Θά 'πρεπε να μην έχω μάτια... Ξέρω φυσικά ότι μόνη μου δεν μπορώ να κάνω κάτι, ο στόχος μου όταν δουλεύω δεν είναι να διαμαρτυρηθώ ή οτιδήποτε άλλο, απλώς αποτυπώνω με τον δικό μου τρόπο το παράπονό μου. Έχω γεμίσει, ωριμάζει η πίκρα -ή και η χαρά, αν θέλετε- και βγαίνουν από μόνες τους στο έργο. Είμαι πενήντα χρόνια σ' αυτή τη δουλειά. Τώρα παίρνω το ξύλο και το μαχαίρι και χαράσσω κατευθείαν αυθόρμητα και με σιγουριά για το τι θα βγει.

* Μπορεί ο θεατής να αντιληφθεί την αντιστοιχία ανάμεσα στο αρχικό θέμα και στο τελικό εικαστικό αντικείμενο;

Μπορεί να μην μπορέσει να το δει, μπορεί να μην τον ενδιαφέρει καν η ιδέα από την οποία βγήκε. Μπορεί πιθανόν να του αρέσει ο τρόπος που το έφτιαξα ή οτιδήποτε άλλο ή και να μην του αρέσει καθόλου και να αντιδρά. Όλα είναι πιθανά. Όταν κάνουμε ένα έργο δεν σημαίνει ότι είναι πετυχημένο και ότι όλοι το αναγνωρίζουν ότι μπορούν να πιάσουν τις σκέψεις σου. Και στα καθημερινά μας μήπως μας καταλαβαίνουν όλοι;

* Σας ενδιαφέρει πιο πολύ να συγκινήσετε ή να προβληματίσετε το κοινό;

Είναι μεγάλη τιμή για μένα να μπορεί ο άλλος να δει και να καταλάβει τον κόσμο μου. Ο μεγάλος πόνος είναι να περάσει κανείς αδιάφορος από μπροστά του, να μη δώσει καμιά σημασία. Για μένα, και θυμό να προκαλέσει το έργο, έχει κάτι πετύχει. Τώρα, αν όλοι πιάνουν αυτό που εγώ σκέφτομαι ή αντιλαμβάνονται τα νοήματα και τους συμβολισμούς, θα ήταν εγωισμός να το πω. Υπάρχει κοινό που σε βλέπει απλώς, κοινό που αδιαφορεί και κοινό που προβληματίζεται.

* Είστε ευάλωτη στις αντιδράσεις του;

Ε, βέβαια! Πώς να το κάνουμε; Θέλεις να «περάσεις» ένα μήνυμα στον άλλον, δεν είναι όμως πάντα εφικτό, έτσι δεν είναι; Είναι μεγάλη ικανοποίηση ακόμα κι έναν - δύο ανθρώπους αν αγγίξεις με τη δουλειά σου.

* Και η ματιά των ομοτέχνων σας;

Κοιτάξτε: ο καθένας έχει τη δική του όραση, βλέπει με τον δικό του τρόπο. Πρέπει και εσύ να μάθεις να κρίνεις βλέποντας και με τα μάτια του άλλου, όχι μόνο με τα δικά σου. Βέβαια υπάρχουν νόμοι και κανόνες σταθεροί στην τέχνη. Αλλά, ακόμα και αν έχει πέσει κάποιος έξω, ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να κάνει αύριο. Η εύκολη κατηγορία -συγγνώμη γι' αυτό- είναι αδυναμία. Δεν απορρίπτω κανέναν συνάδελφό μου.

Σάββατο 13 Ιουνίου 2009

Λευτέρη Παπαδόπουλου, ΔΩΔΕΚΑ ΠΟΝΤΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΣΟ (εκδ. Καστανιώτη)

[Απόσπασμα από το νέο βιβλίο του Λευτέρη Παπαδόπουλου, Δώδεκα πόντους και μισό, που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες (Ιούνιο 2009) από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Πηγή: Ιδιωτική Οδός. Την έκδοση επιμελήθηκε ο Δημήτρης Καραδήμας. Σύνθεση εξωφύλλου: egreen / E. Πάγκαλου.]

ΠΟΡΝΕΙΑ Η ΣΧΕΣΗ ΕΚΤΟΣ ΓΑΜΟΥ

Oι άγιοι πατέρες της Εκκλησίας, ώρες ώρες, δείχνουν με κάποιες αποφάσεις τους ότι δεν ζουν στον 21ο αιώνα και δεν βλέπουν τι γίνεται γύρω τους... Πριν από μερικά χρόνια, πέρασαν από δικαστήριο τον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο, ο οποίος, σε μια συνέντευξή του, είχε ταχθεί εμμέσως υπέρ των προγαμιαίων σχέσεων. Τι να έκανε ο άνθρωπος; Να έκλεινε τα μάτια του μπρος στην πραγματικότητα; Την παρακολούθησα από κοντά όλην αυτή την ιστορία. Και πήγα και κατέθεσα υπέρ του Χρυσόστομου. Αλλά οι «δικαστές» του τον καταδίκασαν.

Τότε, αρχιεπίσκοπος ήταν ο Χριστόδουλος, των λαβάρων και της «υποχρεωτικής αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες». Τώρα, αρχιεπίσκοπος είναι ο Ιερώνυμος. Ένας ιεράρχης, που μόνο καλά λόγια ακούγονται για το πρόσωπό του. Και το πόσο «εντάξει» είναι το αποδεικνύει ο ίδιος, κάθε μέρα, με τις πράξεις του. Ένας άλλος άνεμος πνέει, πλέον, στην Εκκλησία.

Παρ’ όλ’ αυτά, ο Ιερώνυμος ηττήθηκε στην Ιερά Σύνοδο από εννέα μητροπολίτες, που έκριναν ότι το νομοσχέδιο για το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, που διαμορφώνει ο υπουργός Δικαιοσύνης, υποθάλπει και νομιμοποιεί βαρύτατα ηθικά παραπτώματα! Για την ιστορία: με το μέρος του Αρχιεπισκόπου ήταν μόνον οι Μητροπολίτες Ζακύνθου, Ιωαννίνων και Τρίκκης.

Κι εδώ οφείλω να πω ότι και τα πέντε κόμματα της Βουλής συμφωνούν με το σχέδιο νόμου για την ελεύθερη συμβίωση. Και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έφερε την παραμικρή αντίρρηση στις νομοθετικές αυτές πρωτοβουλίες. Αντιθέτως. Στην Ελλάδα, όμως, πολλές φορές, το κουμάντο σε θέματα για τα οποία λόγο πρέπει να έχει μονάχα η Πολιτεία το διεκδικούν οι παπάδες! Και πρώτος απ’ όλους, ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, που δήλωσε: «Η Εκκλησία δέχεται και ευλογεί την παραδεδομένη τέλεση του γάμου κατά το ορθόδοξο τυπικό, ενώ θεωρεί πορνεία κάθε άλλη συζυγική σχέση εκτός αυτού»!

Χιλιάδες νέοι και νέες, τα τελευταία χρόνια, μένουν μακριά από το πατρικό τους. Χιλιάδες ζευγάρια συζούν, κάνουν έρωτα, αποκτούν παιδιά, χωρίς να έχουν παντρευτεί. Και ακόμη πιο πολλά ζευγάρια έχουν τελέσει γάμο με μια υπογραφή και ένα «ναι» ενώπιον δημάρχων. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, κατά τους ιεράρχες που αντιτάσσονται στην ελεύθερη συμβίωση, είναι... πόρνοι; Το Οικογενειακό Δίκαιο, που όριζε ότι οικία της συζύγου είναι υποχρεωτικώς η οικία του συζύγου και άλλα τέτοια φαλλοκρατικά και απεχθή, έχει αλλάξει από την πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Η καθιέρωση του πολιτικού γάμου ήταν μια κατάκτηση. Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά, θα γυρίσουμε πίσω;

Πέμπτη 11 Ιουνίου 2009

Τα θαλάσσια βαλανεία και η αγωνία για την παιδεία

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

Βαλανευτικά έλαια και βαλανείς στο ρυθμό του τριημέρου έδωσαν για άλλη μια φορά το στίγμα του νεοέλληνα, που έχει μάθει να υιοθετεί και να μιμείται ό,τι ξενόφερτο τον βολεύει και τον καθιστά απαθή και οκνηρό στη νιρβάνα της ήσσονος προσπάθειας. Το περιβόητο κόμμα της αποχής, γνωστό στην Ευρώπη από προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, έστησε τις κάλπες του στα σύγχρονα βαλανεία, τις ελκυστικές παραλίες μας και τα βαλανευτικά έλαια σκόρπισαν τη μυρωδιά της πολιτικής αντίδρασης και της απάθειας. Βαλανεία ονόμαζαν τα λουτρά στην αρχαιότητα, η λέξη μπάνιο προέρχεται από τη λατινική που μετέτρεψε το βαλανείον σε balneum κι εμείς σε μπάνιο. Στα δημόσια αρχαία λουτρά κατέφευγαν οι πολίτες και για θεραπευτικούς σκοπούς και έκαναν χρήση βαλανευτικών ελαίων με τη βοήθεια των βαλανέων.

Οι σύγχρονες οργανωμένες παραλίες μας βοήθησαν άραγε και στη θεραπεία του νοσηρού πολιτικού μας βίου; Τα μηνύματα που πήραν οι πολιτικοί μας προς ποία κατεύθυνση κινούνται; Αδύνατοι κι εγκλωβισμένοι στα αξιώματά τους μήπως με την αποχή αισθάνονται δυνατότεροι υπηρέτες της εγωπάθειάς τους και απολαμβάνουν ήρεμοι την ευκαιριακή αναρρίχησή τους στην εξουσία; Πού θα αναζητηθούν οι ευθύνες και οι περιπόθητες λύσεις;

Υπαίτιοι για το σημερινό ξεπεσμό είμαστε όλοι, αλλά τη μεγαλύτερη ευθύνη δε φέρουν οι πολιτικοί, ούτε οι ξένοι, ούτε η άρχουσα τάξη. Τη μεγάλη ευθύνη φέρει η λεγόμενη πνευματική ηγεσία της χώρας από το 1930 μέχρι σήμερα. Αλληθωρίζοντας μόνιμα και άκριτα προς τη Δύση, λειτουργώντας ως κοινός μεταπράτης εμφιαλωμένης ξένης γνώσης και συναλλασσόμενη με τους εκάστοτε κρατούντες, οκνηρή και πολλές φορές στείρα πολιτισμού, στάθηκε ανίκανη, ανήμπορη να μεταφέρει το μεγάλο βάρος της κληρονομιάς και πολύ περισσότερο ν΄ απαντήσει στην πρόκλησή της.

Η ευρωπαϊκή πνευματική ηγεσία του μεσοπολέμου αδυνατούσε μέσα στην ιδεολογική της σύγχυση να βρει τ΄ αντίδοτα της κρίσης κι Ευρώπη οδηγήθηκε σχεδόν μονολιθικά στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ελληνική πνευματική ηγεσία παραδόθηκε αμαχητί στο φανατισμό του εμφυλίου, μπόλιασε τον ελληνισμό κι επέβαλε την αντίληψη ότι ο οικονομικός παράγοντας και μόνο καθορίζει την ιστορία και τη ζωή σε βάρος της πνευματικής παράδοσης χιλιετιών. Το νόημα της ζωής ως δημιουργίας και προσφοράς κλονίσθηκε συνθέμελα κι αισίως οδηγηθήκαμε στη σημερινή υλική και ηθική κατάρρευση. Το καταστροφικό μετεμφυλιακό έργο ολοκλήρωσε η λάβα του λαϊκόφρονος «πολιτισμού» των μέσων μαζικής πληροφόρησης.

Η αρχή της οικονομίας εδέσποζε και στην περί παιδείας αντίληψη. Αυξήθηκαν τα κονδύλια για την παιδεία αλλά δημιουργήθηκαν ισοπεδωτικές συνθήκες, παρέχοντας εξακολουθητικά όλο και μεγαλύτερες ευκολίες απονομής βεβαιώσεων τυπικών προσόντων επαγγελματικής αποκατάστασης. Σ΄ ένα τέτοιο κλίμα η ιστορική μνήμη βλάπτει, ο πλούτος της έκφρασης δε χρειάζεται, η αποδοτική διανοητική εξάσκηση ενοχλεί. Απεναντίας θεριεύει ο άκρατος παπαγαλισμός και η πέψη της αναμασημένης τροφής των επικερδών φροντιστηριακών επιχειρήσεων στο ανούσιο κι εφηβοκτόνο εξετασιοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ο αλλοτριωμένος δάσκαλος ανεξαρτήτως βαθμίδας δυσκολεύεται να γίνει το ζωντανό πρότυπο της αγάπης, της εργασίας και της ευθύνης γιατί το σύστημα τον θέλει ιδιοτελή, φροντιστή κι αδιάφορο. Ο καθηγητής πανεπιστημίου ήταν ανεπαρκής ερευνητής, επρόκειτο μάλλον για μεταπράτη ξένων επιτευγμάτων, σήμερα δεν είναι ούτε αυτό. Βεβαίως αυτό είναι το γενικό κλίμα και δεν αφορά, αλίμονον, το σύνολο των δασκάλων και των καθηγητών.

Είναι αναγκαίο να γνωρίσουμε την αιτιολογία του εκπαιδευτικού μας αδιεξόδου και να σκεφτούμε τη ζωτική σημασία της παιδείας για τη σύγχρονη εποχή της κρίσης και της παρακμής. Είναι μια μοναδική ιστορική ευκαιρία που επιτρέπει να ελπίσουμε σ΄ένα ελληνικό μέλλον πλατύ και πειστικό. Η φρενήρης τεχνολογική ανάπτυξη επιτάσσει ισόρροπη ανάπτυξη της παιδείας ως πνευματικής ωριμότητας που θα δίνει τη δυνατότητα επιλογών ποιότητας ζωής. Η τεχνική εξασφαλίζει την ικανότητα υλικής πραγμάτωσης, είναι όμως αναγκαίος ο ηθικός έλεγχος για να μη γίνεται επικίνδυνη, καθώς βεβαιώνει η οικολογική καταστροφή. Το πνευματικό στοιχείο μετριάζει την ανάπτυξη των υλικών δυνάμεων και δεν επιτρέπει ούτε να γιγαντωθούν ούτε να ελαχιστοποιηθούν, πράγμα εξίσου επικίνδυνο.

Το ζητούμενο είναι να μείνουμε ανθρώπινοι με την τεχνική και πνευματικοί με την ιστορία, να ενώσουμε σε υψηλότερο επίπεδο τη Δύση με την Ανατολή, τη γνώση με τη σημασία. Με τη γνώση ο άνθρωπος της Δύσης προσλαμβάνει εξωτερικά το αντικείμενο (π.χ ένα φυτό), σπουδάζει τη μορφή, τη δομή, τη φυσιολογία του, για να καταλήξει στην καλύτερη δυνατή αξιοποίησή του. Με τη σημασία ως πίστη ο άνθρωπος της Ανατολής αναγνωρίζει στο φυτό το μυστήριο και τον κύκλο της ζωής και αφήνεται λατρευτικά στην ιερότητά του. Η Δύση θρέφεται από τα πράγματα και δίνει το παν για την τεχνική ακρίβεια, η Ανατολή αδιαφορεί για την ακρίβεια και αφήνεται στο αίσθημα της πίστης που θρέφεται από σύμβολα. Ο συμβιβασμός μπορεί να γίνει στο επίπεδο του νοήματος. Η σύνθεση αυτή αποτέλεσε ελληνική συνεισφορά στο ιστορικό γίγνεσθαι, μια παράδοση που οφείλουμε να καλλιεργήσουμε και να την προσφέρουμε στον ευρωπαϊκό-παγκόσμιο πολιτισμό.

Φαίνεται ότι για άλλη μια φορά σήμερα, οι πολιτικοί αδυνατούν να αποτιμήσουν σωστά τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών, καθώς και να οραματιστούν έναν διαφορετικό ρόλο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε τέτοιες δύσκολες ώρες πρέπει να κορυφώνεται η αγωνία των πνευματικών ανθρώπων οι οποίοι οφείλουν να προτείνουν πειστικά μέτρα με δημιουργικές επιλογές που τα αποτελέσματά τους θα φανούν σε βάθος χρόνου, αλλά θα είναι συνταρακτικά και αναζωογονητικά. Ο στόχος πρέπει να είναι η διαμόρφωση ενός ελληνισμού προσφοράς που ανοίγει στους άλλους, έναν πολιτισμό προσφοράς για τον οποίο το μυστικό της ζωής είναι να δίνεις περισσότερα όσων έχεις.

Το ευλαβικό δημιουργικό σκύψιμο στα διαμάντια του άλλοτε ακμάζοντος ελληνικού πολιτισμού μας είναι προφανές ότι πρέπει να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η αναθεώρηση των αναλυτικών προγραμμάτων και του προσανατολισμού τους σε λίγα και ουσιώδη μαθήματα, το πολλαπλό σχολικό βιβλίο, η επιμόρφωση, η αξιολόγηση καθώς και η υλική πνευματική και ηθική στήριξη των διδασκόντων και των σχολείων, η επαναφορά του ασυμβίβαστου των ιδιοτήτων πολιτευομένου και παν/κού καθηγητή θα μπορούσαν να είναι μερικά-λίγα μέτρα. Η εξειδίκευση των μέτρων δεν είναι στις παρούσες προθέσεις, μόνο η κατεύθυνση προς έναν ελληνοκεντρικό προσανατολισμό, που περισσότερο αφομοιώνει συνθέτει και δημιουργεί παρά μεταπράττει.

Τώρα που οι συζητήσεις για τις αλλαγές στην παιδεία κορυφώνονται το μήνυμα των ευρωεκλογών πρέπει να είναι ενοχλητικό καμπανάκι στα ώτα των αρχών. Σε διαφορετική περίπτωση τα απολαυστικά βαλανεία των λουομένων κινδυνεύουν άμεσα από το τσουνάμι της απαιδευσίας των απορριπτέων πολιτικών και το ναυαγοσωστικό θα πλεύσει αδειανό σε πιο ήρεμα νερά με ισχυρά αγκυροβόλια.


Βιβλιογραφία
1. Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, των Henry G.Liddel-Robert Scott,
2. Xρονικό ενός καινούργιου χρόνου, του Στέλιου Ράμφου.


Ζάκυνθος, 11-6-2009

Πέμπτη 4 Ιουνίου 2009

Παύλου Φουρνογεράκη, ΠΑΡΑΒΑΝ (ποίημα)


Στατικοί σταυροί
Του ανήκειν
Στο παραβάν των ψήφων

Ξεθωριασμένο το αίμα
Στις κουρτίνες
Της Δημοκρατίας

Ζωηρεύει οσμές
Αντιηλιακών
Σε παραλίες απελπισίας

Μολυσμένα λόγια
Βαυκαλίζουν
Τη γη των ρύπων

Κι ο πιστός
Δέεται γονυπετώς
Επιφοίτηση Πνεύματος Αγίου


Ζάκυνθος 4-6-2009
Related Posts with Thumbnails