© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Πέμπτη 11 Οκτωβρίου 2012

Η Γυναίκα Θάνατος και ο θάνατος της Γυναίκας

Γράφει ο ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΣΤΟΥΦΗΣ

Είναι λίγο παράξενο να αναζητήσουμε την Γυναίκα στον θάνατο, αφού είναι συνδεδεμένη με τη ζωή, δηλαδή τη γέννηση και την ανατροφή της ανθρωπότητας, αλλά και με τον έρωτα. Παλαιότερα είχα αναζητήσει τον θάνατο στη φωτιά και πιο πρόσφατα στη θάλασσα. Τώρα η παροιμία Πυρ, γυνή και θάλασσα θα κλείσει την από πλευράς μου θανατολογική προσέγγιση. Η Γυναίκα δεν παρομοιάζεται άδικα με τη φωτιά και τη θάλασσα, αφού έχει τα «καλά και κακά» χαρακτηριστικά τους. Η σχέση αυτής της τριάδας με τον φόβο υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες της γης και συνδέεται απόλυτα με τον φόβο του θανάτου και τα τρία αυτά στοιχεία μπορούν να μετατραπούν σε στοιχειά και να προκαλέσουν το απόλυτο κακό, στέλνοντας ανθρώπους και πράγματα, από την ύπαρξη στην ανυπαρξία.
            Στις λατινογενείς γλώσσες όπου ο θάνατος είναι γένους θηλυκού και όχι αρσενικό, όπως συμβαίνει στην ελληνική γλώσσα, πολλοί καλλιτέχνες τον παρομοίωσαν ή τον ταυτοποίησαν με τη Γυναίκα, και μάλιστα με την ωραία Γυναίκα. Αν δούμε τη Γυναίκα στην αυτοκτονία -Η αυτοκτονία, προνόμιο πια στα θηλυκά, έλεγε ο Ν. Καββαδίας- θα δούμε πως οι γυναίκες έχουν την πρωτιά στις αυτοκτονίες, μιας και είναι το αδύνατο φύλο. Αυτό τις κάνει δέκτες της καταπίεσης των ισχυρών αρσενικών. Μόνο ο αφόρητα καταπιεσμένος αυτοκτονεί και οι γυναίκες μέχρι και σήμερα καταπιέζονται σε μόνιμη βάση. Χαρακτηριστικός είναι ο δικός τους (ξεχωριστός από τους άνδρες) τρόπος αυτοκτονίας. Πρόκειται για μεθόδους όπως η δηλητηρίαση, η πτώση από ύψος, η καρτερία, που όλοι μαζί μαρτυρούν τη μετατόπιση της γυναίκας από διαχειριστή του θανάτου σε θύμα του.
            Ας δούμε, όμως, τι σημαίνει διαχειριστής του θανάτου. Η Γυναίκα είναι αυτή που φέρνει τη ζωή αλλά και αυτή που την προετοιμάζει ως εγκυμονούσα (λεχώνα). Ο ρόλος της μαμής, το φάσκιωμα και η τελετουργική φροντίδα μέχρι τα σαράντα, που θα πάρει το νεογέννητο την ευχή από τον παπά, επισφραγίζοντας έτσι την είσοδό του στον κόσμο των ζωντανών, ήταν μια αμιγώς γυναικεία υπόθεση. Επειδή πίστευαν πως ο νεογέννητος, όπως και ο νεκρός, είναι «μολυσμένοι» και υπάρχει κίνδυνος να το «μεταδώσουν» αυτό στους ζωντανούς, γι’ αυτό είχαμε ανάλογες τελετουργικές ετοιμασίες και στους νεκρούς, πάντα από γυναίκες. Σαρανταήμερη απομόνωση της λεχώνας, σαρανταήμερη και της χήρας. Περιποίηση του χώρου που ήταν σε απομόνωση η μάνα και το παιδί μόνο από γυναίκες, περιποίηση και φροντίδα του μνήματος πάλι από γυναίκες.
            Το φάσκιωμα του νεκρού από τη σαβανώτρα (συγυρίστρα στο χωριό μου). Οι διαισθητικές-μαντευτικές αναγνώσεις στην κοιλιά και στο πρόσωπο της εγκύου για το φύλο του παιδιού που θα γεννηθεί και αντίστοιχα οι ανάλογες νεκρομαντίες πάνω στο σώμα του ετοιμοθάνατου και αργότερα, κατά την εκταφή, πάνω στα οστά του, για να δουν την ηθική κατάσταση στην οποία βρίσκεται (κόλαση-παράδεισος), και αυτό το έκαναν μόνο γυναίκες. Όπως και τα προφητικά όνειρα για εγκυμοσύνη ή για θάνατο, πάλι γυναίκες τα έβλεπαν και τα ερμήνευαν. Τα πρώτα τραγούδια που άκουγε ο άνθρωπος ήταν τα νανουρίσματα της μητέρας του, ενώ τα τελευταία του τα «άκουγε» νεκρός από τη γυναίκα ή τις κόρες του που τον μοιρολογούσαν. Τέλος, η διατροφή των νεογέννητων δια του θηλασμού και αντίστοιχα οι χοές στους φρεσκοπεθαμένους, τα κόλλυβα δηλαδή, ήταν και αυτό μια γυναικεία υπόθεση.
            Ποιος έδωσε όμως στη Γυναίκα αυτές τις «ευθύνες» του θανάτου και της τελετουργικής του; Τα του θανάτου έθιμα, ως γνωστόν, χάνονται στα βάθη των αιώνων, άρα η μόνη προσέγγιση μπορεί να είναι «βάσει λογικής», δεδομένου ότι ο άνθρωπος από πάντα, όπως και σήμερα, είχε ολική άγνοια του τι είναι αυτό το χαοτικό και ανεξήγητο  φαινόμενο του θανάτου.
            Πρώτα, ίσως πρέπει να δούμε, ποιος έδωσε στη Γυναίκα την αρμοδιότητα της γέννησης και της ανατροφής του είδους μας. Λογικά θα καταλήξουμε στη φύση, ίσως λοιπόν η ίδια η φύση έχρησε τη γυναίκα μητέρα και αν όντως έτσι είναι, τότε ποιος την ταυτοποίησε με τον θάνατο; Η φύση δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για την τύχη των νεκρών, αυτό είναι θέμα του ανθρώπινου πολιτισμού που ακόμα και σήμερα είναι αντροκρατούμενος. Φαίνεται, λοιπόν, πως ο πολιτισμός που κατασκεύασε το ισχυρό φύλο θεώρησε υπεύθυνες τις γυναίκες για τη διαιώνιση του είδους μέσω της γέννησης «και σωστά θεώρησε», μόνο που φαίνεται να θεώρησε τη γυναίκα αρμόδια για το νεκρό (και από κάθε άποψη άχρηστο) άνθρωπο. Με το σκεπτικό ότι: αφού εσύ Γυναίκα φέρνεις τον άνθρωπο, δουλειά σου είναι και να τον πάρεις, της παραχώρησε το αντρικό φύλο όλη αυτή την μακάβρια εργασία.
            Νομίζω πως αυτή η καταχώρηση δεν προήλθε τόσο από αξιακά κριτήρια, όσο από τη λογική του να απαλλαχτούν οι άντρες από τη «βρομοδουλειά». Εξάλλου, οι γυναίκες δεν υπερασπίστηκαν σθεναρά τον ρόλο τους απέναντι στον θάνατο, όταν πριν από δεκαετίες στη χώρα μας την «βρομοδουλειά» την ανέλαβαν τα γραφεία τελετών που το προσωπικό τους απαρτίζεται κυρίως από άνδρες, οι οποίοι εκτός από «βρομοδουλειά» την αποκαλούν και «σκληρή δουλειά». Οι γυναίκες με ευχαρίστηση εγκατέλειψαν ένα έθιμο χιλιάδων χρόνων, το οποίο στην πραγματικότητα το υφάρπαξαν οι άντρες, προκειμένου να κερδοσκοπήσουν.
Τέλος, η σύγχρονη γυναίκα, με απενεργοποιημένες τις ευθύνες απέναντι στον θάνατο και πολύ περιορισμένες τις ευθύνες της μητρότητας (λόγω εργασίας, νοσοκομείων, παιδιάτρων, μπέιμπι σίτερ κ.λπ.) που επιτάσσει η σύγχρονη κοινωνία, μοιάζει να πεθαίνει μαζί με τους ρόλους της. Μπορεί, πράγματι, η γυναίκα να πέθανε με τη ριζική αλλαγή της κοινωνίας, πέθανε όμως μόνο η γυναίκα που ξέραμε στο πρόσωπο των γιαγιάδων μας. Η σύγχρονη γυναίκα ξαναγεννιέται μέσα σε νέους ρόλους, κυρίως σαν ερωτικό μοντέλο ή πιο συχνά σαν σεξουαλικό αντικείμενο. Μόνο που αυτή η «νέα» γυναίκα χωρίς τον θάνατο στα χέρια της, μοιάζει απενεργοποιημένη και σχεδόν άχρηστη στον Μεσαίωνα που ανατέλλει.

Related Posts with Thumbnails