© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Δευτέρα 18 Απριλίου 2016

Για το βιβλίο του Θεοδόση Πυλαρινού «Ο διακινητής της Προσδοκίας. Σκέψεις για την ποίηση του Στέλιου Θ. Μαφρέδα», Οι Εκδόσεις Των Φίλων, 2016

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ο Στέλιος Μαφρέδας είναι ένας ποιητής που τιμά τον τόπο του, τη γενιά του, την ποιητική καταγωγή του, την ιδιότητα που φέρει. Η σεμνότητά και η ποιότητα του στίχου του τον κρατούν ψηλά στο βάθρο και η απόδειξη είναι τα δημοσιεύματα που επιφανείς πανεπιστημιακοί, αλλά και άλλοι, έχουν καταθέσει για το έργο του.

Τώρα, με το ανά χείρας βιβλίο, το οποίο υπογράφει ο Θεοδόσης Πυλαρινός, ο έπαινος συγκεντρώνεται, σε μια πιο εμπεριστατωμένη και ολοκληρωμένη μορφή, δίνοντας συνολικά την εκτίμηση που τρέφει ο διακεκριμένος επιστήμονας και ευαίσθητος στα ποιητικά μας πράγματα καθηγητής για τον ποιητή.

Το βιβλίο φέρει τον τίτλο Ο διακινητής της Προσδοκίας και ο διευκρινιστικός υπότιτλος, «Σκέψεις για την ποίηση του Στέλιου Θ. Μαφρέδα», διακινεί την ποιητική ιδέα που απασχολεί τον μελετητή. Ο Πυλαρινός με τον εύστοχο, πάντα, λόγο του, επιμερίζει τις σκέψεις του σε τέσσερα κεφάλαια, καθένα και μια ειδική μελέτη για κάθε μία από τις τέσσερις ποιητικές συλλογές που έχει μελετήσει. Επομένως τα τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου αντιστοιχούν στις τέσσερις συλλογές. 1. Οι ταριχευμένες μέρες 2. Στροφή γύρω από τον άξονα 3.Υπόκλιση στον αυτουργό και 4. Επιβάτης πορθμείου. 

Παίρνοντας τις «Σκέψεις» από την αρχή, πρώτο κείμενο, «Οι ταριχευμένες μέρες», στεκόμαστε για λίγο στην επισήμανση του μελετητή στο «τόσο εγκαυστικά… αυτοβιογραφικό στοιχείο στο πολύμορφο πλάτος του ποιητικού λόγου» που όμως «σβήνει τόσο ήρεμα, αφομοιούμενο στους στίχους του ποιήματος». Επίσης στεκόμαστε στη σύνδεση και αλληλεξάρτηση του «αυτοβιογραφικού και αυθιστορικού» χαρακτήρα με τον πανανθρώπινο. Η ποίηση του Μαφρέδα διακρίνεται από ένα «βραδυφλεγές υλικό», λέει ο Πυλαρινός, που κάποια στιγμή εκρήγνυται και αποδεσμεύει δυνάμεις πολλές, οι οποίες φέρνουν στην επιφάνεια το βουβό παράπονο, τα ατελέσφορα όνειρα, τη δύναμη να μην συνθηκολογήσει με ό,τι δεν ενέκρινε και την κάπως καθυστερημένη ενασχόλησή του με την Μούσα. Ωστόσο «έτοιμος από καιρό», επισημαίνει, πάντα, ο Πυλαρινός, φέρνει στην επιφάνεια της χαμηλόφωνης ποίησής του την αθωότητά του, τα «πέτρινα» παιδικά χρόνια του, τη «Βιογραφία» του, τη επίδραση του Καρυωτάκη πάνω του, λόγω τόπου, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των δεκαετιών 1950 και 1960. Γενικά ο Πυλαρινός παρατηρεί ότι στη συλλογή αυτή έχουμε «μισό αιώνα μνήμης» και βιωμάτων, γεμάτων από πληγές, δύσκολες ώρες και σύγκρουση με την πραγματικότητα.

Στο δεύτερο κείμενο, «Στροφή γύρω από τον άξονα», ο μελετητής επισημαίνει το μέστωμα του ποιητικού λόγου, την ολοκληρωμένη βιοθεωρία την παγιωμένη πάνω στις θέσεις του για τη ζωή, το διάλογο με άλλους ποιητές. Η ποίηση δεν είναι «το καταφύγιο που φθονούμε» καθώς μας κληροδότησε ο Καρυωτάκης αλλά «ανάχωμα κατά της απαισιοδοξίας». Πολλά από τα ποιήματα αναφέρονται στην ποίηση και τη λειτουργία της, ωστόσο δεν λειτουργούν ως «ποιήματα ποιητικής» αλλά περισσότερο ως ποιήματα «βιωμένης ποιητικής». Γιατί τα ποιήματα του Μαφρέδα είναι «πρωτίστως τρόπος ζωής και δευτερευόντως πνευματική διεργασία με εγκεφαλικά χαρακτηριστικά και προσφορά στο βωμό της τέχνης». Ο χρόνος δεν είναι εχθρός απλώς, ο ποιητής τον κρατά σε αναμονή για ό,τι ποθεί· είναι ένας «αγώνας αντοχής». Ενδιαφέρον ιδιαίτερο πιστεύω πως έχει η επισήμανση ότι η «ονειρική κατάσταση… αποτελεί ουτοπική στην ουσία λειτουργία, η οποία όμως τον οδηγεί σε αντικειμενικές επίγειες επιτυχίες».

Το τρίτο κείμενο «Υπόκλιση στον αυτουργό» (η προσωπική μου άποψη είναι ότι ο Μαφρέδας ανοίγει μεγάλο διάλογο με τον αυτόχειρα της Πρέβεζας), ο Πυλαρινός κάνει λόγο για «απόπειρα αυθερμηνείας του βίου του», με εμφανή την παρέμβαση της μοίρας. Ο ποιητής, χωρίς να είναι μοιρολάτρης, αντιλαμβάνεται τη «δύναμη» που «κλώθει το νήμα και σχηματίζει … τη φυλακή μας». Πορεύεται από το «ορατό και απτό προς το δυσπρόσιτο και ασαφές του μυστηρίου της ζωής». Κάτω από αυτό το πρίσμα η Περιστροφή» περί τον άξονα γίνεται συστροφή» με αποτέλεσμα η «σφαιρική θεώρηση» να «μετατρέπεται σε ενδοστρέφεια». Ο ποιητής παρατηρεί ότι όλα αλλάζουν και όλα ίδια μένουν, αφού και ο άνθρωπος και τα πάθη του έχουν «αΐδια ιδιοσυστασία», πράγμα που ο ποιητής αντιλαμβάνεται όταν είναι πλέον αργά. Στο σημείο αυτό ο Πυλαρινός θα ανοίξει τη θυρίδα-ποίημα που αναφέρεται στον μη κατονομαζόμενο Καρυωτάκη, του οποίου η παρακαταθήκη καταλήγει σε «φωτεινή απαισιοδοξία». Αντιπροσωπευτικό δείγμα του «ποιητικού κόσμου» του Μαφρέδα θεωρεί ο Πυλαρινός την «Ήπια εκδοχή» με μια «οδυνηρή» ωστόσο, «στη σύλληψη και στη θεώρηση» επιστροφή στην Πόλη του, η οποία είναι η αδίκως δυσφημισμένη Πρέβεζα.

Τέταρτο και τελευταίο κείμενο, «Επιβάτης πορθμείου», στο οποίο γίνεται λόγος και πάλι για τη συσχέτιση του ποιητικού υποκειμένου με τον Καρυωτάκη, εφόσον από την Πρέβεζα διαπορθμεύτηκε στην αιωνιότητα. Όμως ο Μαφρέδας δεν ασφυκτιά στην Πρέβεζα, την αγαπά, δεν αποδέχεται τη μοιραία ταύτισή της με το θάνατο (και λέω μοιραία επειδή τη σημάδεψε ο θάνατος του Καρυωτάκη και γι’ αυτό θα την στοιχειώνει για πάντα. Αυτά όμως μόνο για τους ασχολούμενους με την ποίηση. Για τους άλλους η πόλη είναι σύγχρονη και ωραία, έχει βρει τους σύγχρονους ρυθμούς της). Ο Μαφρέδας την απενοχοποιεί «από το συμβολικό στίγμα», άλλωστε «δυνάμει», «επιβάτης πορθμείου» είναι και ο ίδιος και ο καθένας μας. Όσο για το πορθμείο της «της επιφυλάσσει ένα ρόλο αφόρμησης προς το επέκεινα… στο αχανές άγνωστο» (και γιατί όχι να μην το παραβάλουμε με τη λεωφόρο Συγγρού του Γιώργου Σεφέρη, τηρουμένων των αναλογιών). Με αυτή τη σκέψη θα λέγαμε πως η ποίηση του Μαφρέδα, όπως παρατηρεί ο Πυλαρινός, είναι διαποτισμένη από την προσδοκία, αποστρέφεται την ιδέα του θανάτου, ανθίσταται στην άδικη επιβουλή του χρόνου. Η ιδέα μάλιστα ότι «η μυστική παρουσία του Καρυωτάκη μυθοποιεί ευεργετικά την Πρέβεζα» μας ανακουφίζει.

Τέλος, ο πρωταγωνιστής έρωτας συμπαρασύρει τα πάντα και ακυρώνει ακόμα και το θάνατο, σχολιάζει ο Πυλαρινός «η τραγικότητα του έρωτα ως πράξη a priori, και όχι εκ του αποτελέσματος δραματική, είναι σημαντική προσφορά της ποίησης του Μαφρέδα, αφού λειτουργεί ως πρωτότυπη προσπάθεια ερμηνείας του ανερμήνευτου».

Τελικώς, η ποίηση του Μαφρέδα που διερευνά τα ανεξιχνίαστα μυστήρια της ζωής, η ποίηση που καταλήγει φιλοσοφία, η ποίηση αποτελεί την κινητήρια δύναμή του και αυτή καθόρισε την πορεία του. Και, παρά τη μαθητεία του στον Καρυωτάκη, στις συλλογές του, ο θάνατος «επιχωριάζει» διακριτικά, αλλά εκείνος αφήνει τα πράγματα να έχουν τη φυσική τους εξέλιξη, και σε αντίθεση με το «ίνδαλμά» του, η ποίησή του δεν είναι πεισιθάνατη αλλά αλεξιθάνατη.

Κάτι που ακόμα επισημάνει ο μελετητής είναι η παρουσία του θρησκευτικού στοιχείου όχι ως απλού διακειμενικού στοιχείου, αλλά ως βιωμένη παράδοση, λαϊκή θρησκευτικότητα και όχι θεολογική τάση. Το ίδιο ισχύει και για λέξεις της αρχαιότητας.

Εν τέλει, πρόκειται για μια ποίηση χαμηλόφωνη και υποβλητική, η οποία με την Υπόκλιση στο αυτουργό, αντιτάχτηκε και αμφισβήτησε το «δήθεν προδιαγεγραμμένο».

Το βιβλίο- αφιέρωμα στον ποιητή Στέλιο Μαφρέδα είναι μια εφ’ όλης της ύλης μελέτη του Πυλαρινού, γραμμένη με αίσθηση των αφανών αναλογιών, των εσωτερικών ισορροπιών και μυστικών ανταποκρίσεων, ένας καθρέφτης όπου το δοκίμιο του ενός κοιτάζει το είδωλο της ποίησης του άλλου.  

Related Posts with Thumbnails