Είχα ανέκαθεν την κρυφή σκέψη, η οποία συν τω χρόνω έγινε φανερή πεποίθηση και μάλιστα ακλόνητη, ότι οι σύγχρονες καρναβαλικές εκδηλώσεις συντελούν τα μέγιστα στην διασκέδαση, όχι όμως και στον Πολιτισμό ενός τόπου. Ο Πολιτισμός είναι μια υπέρτερη πτήση, με άλλου είδους απαιτήσεις και απόρροιες. Δεν είναι απλώς μια κομφετί κατανάλωση, διανθισμένη με λάτιν (φευ!) ρυθμούς ή μια λαϊκίστικη - σκυλαδίστικη έξοδος απ’ τον εαυτό μας, αλλά κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο: Είναι (ή πρέπει να είναι) βηματισμός του λαού προς την Ποιότητα και την Αυτοσυνειδησία, κάτι τόσο πια δυσεύρετο στους καιρούς και τους τόπους μας.
Κατά την αποκριάτικη περίοδο, πλάι στις άλλες διασκεδαστικές εκδηλώσεις, ανθούν στη Ζάκυνθο (ανανεούμενες κάθε χρόνο) οι λεγόμενες «Ομιλίες», οι υπαίθριες παραστάσεις δηλαδή Λαϊκού Θεάτρου.
Στην περίπτωσή τους έχω τη βεβαιότητα, ότι, ως λαϊκή έκφραση, συντελούν καθοριστικά στην παραγωγή όντως Πολιτισμού, διότι κατορθώνουν να συνδυάσουν όλα τ’ ακόλουθα αξιώματα:
Α) Αποτελούν αξιοθαύμαστο θεατρικό δρώμενο, κατά κύριο λόγο κωμικό και οπωσδήποτε με άμεση πρόσληψη από τους θεατές τους.
Β) Έλκουν την καταγωγή τους από την εποχή της Ενετοκρατίας, με αίσιο πάντρεμα του Βενετικού με το Κρητικό Θέατρο, το οποίο εισήχθη το 1669 στο νησί από τους πρόσφυγες μετά την πτώση του Χάνδακα (μαζί με τον «Ερωτόκριτο» και τη «Θυσία του Αβραάμ» του Βιτσέντζου Κορνάρου), πράγμα που σημαίνει, ότι έχουν ως είδος διϋλισθεί μες από τους αιώνες και άντεξαν.
Γ) Στρατεύουν μέχρι και τις μέρες μας, ως συγγραφείς των δεκαπεντασύλλαβων δρώμενων, κάποιους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους με λανθάνουσα ποιητική δυνατότητα. Σήμερα στη Ζάκυνθο παίζονται έργα των (κατ’ αλφαβητική σειρά): Αντώνη Αγαλιανού, Γιάννη Βουρτσάνη, Νίκου Γουσέτη, Διονύση Γιατρά, Γιάννη Θεοδόση, Ριχάρδου Καραμαλίκη, Αντώνη Μαρούδα-Σκάρπα, Στάθη Πίσκοπου, Κώστα Σούλη-Σκανδάλη, Ντίνου Σπίνου, Μιμίκας Σταμίρη και Γιάννη Σταμίρη.
Δ) Συνεγείρουν κρυφά ταλέντα ηθοποιΐας από τους καθημερινούς ανθρώπους του μόχθου (μόνον άνδρες), οι οποίοι ποτέ δεν θα είχαν άλλη ευκαιρία να εκφρασθούν τόσο γόνιμα στην απαγγελία, στη γλώσσα του σώματος, στον αυτοσχεδιασμό. Κάποτε αυτοί οι ερασιτέχνες αφήνουν άναυδους και τους πλέον απαιτητικούς τεχνοκριτικούς και ειδικούς θεατρολόγους. Έχω στο νου μου, για παράδειγμα, τον Τάκη Καποδίστρια-Κάκλη από το χωριό Μπανάτο του Τζάντε, ο οποίος, παίζοντας «Ομιλία» μεταμορφώνεται σύγκορμος σε αναγεννησιακή καρικατούρα. Όλο τον άλλο χρόνο ζει και κινείται στους ρυθμούς της αθέατης ανωνυμίας.
Ε) Απευθύνονται στην ευρεία μάζα του λαού, ως Θέατρο του Δρόμου που είναι, δίχως καμιά σκηνική απαίτηση (έτσι τουλάχιστον μάς το παραδίδουν οι αιώνες), οπότε στηρίζεται στον απρόσμενα έξυπνο δεκαπεντασύλλαβό τους, στην αφοπλιστική κίνηση των ερμηνευτών, στη γοητεία του αυθορμητισμού και κυρίως στη μετοχή του κόσμου.
ΣΤ) Συντελούν καθοριστικά στην κωμώδηση κοινωνικών, θρησκευτικών ή πολιτικών κατεστημένων και αξιοπερίεργων, μεγεθύνοντας (ως όντως σάτιρα) τα κακώς κείμενα της καθημερινότητάς τους.
* * *
Ως προς την απόπειρα καταγραφής των «Ομιλιών», μνημονεύουμε το, Μαριέττας Μινώτου, Ζακυνθινή λαογραφία, τ. 1 και 2. Αθήνα, χ.ε., 1933. Συνοπτική κι εύχρηστη μελέτη για το παραδοσιακό αυτό είδος θεωρώ το μελέτημα του, Διονύση Φλεμοτόμου, Προλεγόμενα στο, Ομιλίες Ο Κρίνος, Η Χαραυγή, Ο Μυρτίλος και η Δάφνη, εκδόσεις Θέατρο Αβούρη, Ζάκυνθος 1996, τ. 1, 7-13.
Ευτυχώς, κατά την τελευταία δεκαετία έχει σημειωθεί μια κινητικότητα ως προς την επιστημονική καταγραφή, μελέτη και αξιοποίηση της ιδιάζουσας αυτής ζακυνθινής θεατρικής έκφρασης, σε σχέση με άλλα είδη λαϊκού θεάτρου, παλαιότερα και νεότερα, μάλιστα δε με το ιταλικό δεδομένο της Commedia dell’arte. Αναφέρω απλώς τα Πρακτικά τριών σχετικών Συναντήσεων εν Ζακύνθω:
1) «Δεκέμβριος 2000», (οργανωτές: Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ζακύνθου, Θέατρο τση Ζάκυνθος, Astragali Teatro di Lecce) Πρακτικά, Ζάκυνθος χ.χ.,
2) Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνάντησης Λαϊκού Θεάτρου, (Ζάκυνθος 27-28-29 Σεπτεμβρίου 2002), Ζάκυνθος 2003,
3) Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνάντησης Λαϊκού Θεάτρου, (Ζάκυνθος 21-22-23 Νοεμβρίου 2003), Ζάκυνθος 2004.
Κατά την αποκριάτικη περίοδο, πλάι στις άλλες διασκεδαστικές εκδηλώσεις, ανθούν στη Ζάκυνθο (ανανεούμενες κάθε χρόνο) οι λεγόμενες «Ομιλίες», οι υπαίθριες παραστάσεις δηλαδή Λαϊκού Θεάτρου.
Στην περίπτωσή τους έχω τη βεβαιότητα, ότι, ως λαϊκή έκφραση, συντελούν καθοριστικά στην παραγωγή όντως Πολιτισμού, διότι κατορθώνουν να συνδυάσουν όλα τ’ ακόλουθα αξιώματα:
Α) Αποτελούν αξιοθαύμαστο θεατρικό δρώμενο, κατά κύριο λόγο κωμικό και οπωσδήποτε με άμεση πρόσληψη από τους θεατές τους.
Β) Έλκουν την καταγωγή τους από την εποχή της Ενετοκρατίας, με αίσιο πάντρεμα του Βενετικού με το Κρητικό Θέατρο, το οποίο εισήχθη το 1669 στο νησί από τους πρόσφυγες μετά την πτώση του Χάνδακα (μαζί με τον «Ερωτόκριτο» και τη «Θυσία του Αβραάμ» του Βιτσέντζου Κορνάρου), πράγμα που σημαίνει, ότι έχουν ως είδος διϋλισθεί μες από τους αιώνες και άντεξαν.
Γ) Στρατεύουν μέχρι και τις μέρες μας, ως συγγραφείς των δεκαπεντασύλλαβων δρώμενων, κάποιους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους με λανθάνουσα ποιητική δυνατότητα. Σήμερα στη Ζάκυνθο παίζονται έργα των (κατ’ αλφαβητική σειρά): Αντώνη Αγαλιανού, Γιάννη Βουρτσάνη, Νίκου Γουσέτη, Διονύση Γιατρά, Γιάννη Θεοδόση, Ριχάρδου Καραμαλίκη, Αντώνη Μαρούδα-Σκάρπα, Στάθη Πίσκοπου, Κώστα Σούλη-Σκανδάλη, Ντίνου Σπίνου, Μιμίκας Σταμίρη και Γιάννη Σταμίρη.
Δ) Συνεγείρουν κρυφά ταλέντα ηθοποιΐας από τους καθημερινούς ανθρώπους του μόχθου (μόνον άνδρες), οι οποίοι ποτέ δεν θα είχαν άλλη ευκαιρία να εκφρασθούν τόσο γόνιμα στην απαγγελία, στη γλώσσα του σώματος, στον αυτοσχεδιασμό. Κάποτε αυτοί οι ερασιτέχνες αφήνουν άναυδους και τους πλέον απαιτητικούς τεχνοκριτικούς και ειδικούς θεατρολόγους. Έχω στο νου μου, για παράδειγμα, τον Τάκη Καποδίστρια-Κάκλη από το χωριό Μπανάτο του Τζάντε, ο οποίος, παίζοντας «Ομιλία» μεταμορφώνεται σύγκορμος σε αναγεννησιακή καρικατούρα. Όλο τον άλλο χρόνο ζει και κινείται στους ρυθμούς της αθέατης ανωνυμίας.
Ε) Απευθύνονται στην ευρεία μάζα του λαού, ως Θέατρο του Δρόμου που είναι, δίχως καμιά σκηνική απαίτηση (έτσι τουλάχιστον μάς το παραδίδουν οι αιώνες), οπότε στηρίζεται στον απρόσμενα έξυπνο δεκαπεντασύλλαβό τους, στην αφοπλιστική κίνηση των ερμηνευτών, στη γοητεία του αυθορμητισμού και κυρίως στη μετοχή του κόσμου.
ΣΤ) Συντελούν καθοριστικά στην κωμώδηση κοινωνικών, θρησκευτικών ή πολιτικών κατεστημένων και αξιοπερίεργων, μεγεθύνοντας (ως όντως σάτιρα) τα κακώς κείμενα της καθημερινότητάς τους.
* * *
Ως προς την απόπειρα καταγραφής των «Ομιλιών», μνημονεύουμε το, Μαριέττας Μινώτου, Ζακυνθινή λαογραφία, τ. 1 και 2. Αθήνα, χ.ε., 1933. Συνοπτική κι εύχρηστη μελέτη για το παραδοσιακό αυτό είδος θεωρώ το μελέτημα του, Διονύση Φλεμοτόμου, Προλεγόμενα στο, Ομιλίες Ο Κρίνος, Η Χαραυγή, Ο Μυρτίλος και η Δάφνη, εκδόσεις Θέατρο Αβούρη, Ζάκυνθος 1996, τ. 1, 7-13.
Ευτυχώς, κατά την τελευταία δεκαετία έχει σημειωθεί μια κινητικότητα ως προς την επιστημονική καταγραφή, μελέτη και αξιοποίηση της ιδιάζουσας αυτής ζακυνθινής θεατρικής έκφρασης, σε σχέση με άλλα είδη λαϊκού θεάτρου, παλαιότερα και νεότερα, μάλιστα δε με το ιταλικό δεδομένο της Commedia dell’arte. Αναφέρω απλώς τα Πρακτικά τριών σχετικών Συναντήσεων εν Ζακύνθω:
1) «Δεκέμβριος 2000», (οργανωτές: Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ζακύνθου, Θέατρο τση Ζάκυνθος, Astragali Teatro di Lecce) Πρακτικά, Ζάκυνθος χ.χ.,
2) Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνάντησης Λαϊκού Θεάτρου, (Ζάκυνθος 27-28-29 Σεπτεμβρίου 2002), Ζάκυνθος 2003,
3) Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνάντησης Λαϊκού Θεάτρου, (Ζάκυνθος 21-22-23 Νοεμβρίου 2003), Ζάκυνθος 2004.
Φωτογραφίες:
1η: Στιγμιότυπο από την "Ομιλία" στο χωριό Μπανάτο Ζακύνθου (Μάρτιο 2008).
2η: Στιγμιότυπο από την "Ομιλία" στο Μουσικό Σχολείο Ζακύνθου, (Μάρτιο 2008).