© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Τρίτη 18 Φεβρουαρίου 2014

Μητροπολίτου Νιγηρίας Αλεξάνδρου: ΣΑΡΚΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΣΤΗ ΝΙΓΗΡΙΑ. Πορεία και προκλήσεις για μια ορθόδοξη μαρτυρία σ’ ένα πολυπολιτισμικό και πολυθρησκειακό περιβάλλον

Διάλεξη κατά την 7η σύναξη του γ΄ κύκλου του Μορφωτικού Κέντρου Λόγου ΑΛΗΘΩΣ*

(Μπανάτο Ζακύνθου, 16 Φεβρουαρίου 2014)


Μέ ἰδιαίτερη χαρά βρίσκομαι σήμερα μαζί σας, μέ τήν εὐλογία τοῦ Σεβασμιωτάτου Ποιμενάρχου σας κ. Διονυσίου Δ΄ καί μετά ἀπό πρόσκληση τοῦ ἐμπνευστοῦ τοῦ Κέντρου Λόγου ΑΛΗΘΩΣ, ἀγαπητοῦ π. Παναγιώτη Καποδίστρια, τούς ὁποίους ὁλόθερμα εὐχαριστῶ γιά τήν εὐκαιρία πού μοῦ δίδουν, μέ τήν πρόσκλησή τους, νά βρεθῶ στό νησί σας, στήν πόλη σας, κοντά σας ἀπόψε σ’ αὐτόν τόν χῶρο.

      «Οὐχ ὑμῶν ἔστι γνῶναι χρόνους ἤ καιρούς οὕς ὁ Πατήρ ἔθετο ἐν τῆ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ, ἀλλά λήψεσθαι δύναμιν ἐπελθόντος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφ’ ἡμᾶς καί ἔσεσθέ μοι μάρτυρες ἐν τε Ἱερουσαλήμ καί ἐν πάσῃ Ἰουδαίᾳ καί Σαμαρείᾳ καί ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς». 
Τά λόγια αὐτά τοῦ Χριστοῦ πρός τούς μαθητές Του, λίγο πρίν τήν Ἀνάληψή Του, φανερώνουν τήν συνείδηση τῆς πρώτης Ἐκκλησίας γι’ αὐτό πού ἐμεῖς σήμερα καλοῦμε Ἱεραποστολή. Γιά τήν πρώτη Ἐκκλησία, ἡ Ἱεραποστολή εἶναι ἔργο οἰκουμενικό, πού συντελεῖται μέ τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί συνδέεται μέ τόν ἐρχομό τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.
Ἡ Ἱεραποστολή δέν ἀποσκοπεῖ στήν ἵδρυση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὀργανισμοῦ τυπικά, ὅπως τήν Πεντηκοστή, τήν γενέθλιο ἡμέρα τῆς Ἐκκλησίας. Πολύ περισσότερο ἡ Ἱεραποστολή ἀναγγέλλει τά Ἔσχατα, μᾶς ὁδηγεῖ στήν πρόγευση τῶν Ἐσχάτων, στόν χῶρο γνωριμίας μας μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, στόν χῶρο συνάντησής μας μέ τόν Χριστό, δηλαδή στήν Ἐκκλησία. 
Ἱεραποστολή δηλαδή καί Ἐκκλησία ταυτίζονται. Ἡ Ἱεραποστολή εἶναι ἡ φύση, ἡ οὐσία τῆς Ἐκκλησίας. Καί ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι Ἐκκλησία, ἐάν δέν εἶναι ἱεραποστολική.  Ἐάν δέν εἶναι διαρκῶς ἀποστέλλουσα ἀποστόλους της «πάσει τῆ κτίσει».  Ἡ πρός τόν κόσμο ἔξοδος τῆς Ἐκκλησίας δέν ἀποτελεῖ κάτι πέρα ἀπό τόν ἑαυτό της, ἀλλά ὅρο συγκρότησης τοῦ ἑαυτοῦ της.
Ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά μείνει κλειστή στόν ἑαυτό της, δέν μπορεῖ νά ἀρνηθεῖ τό ἄνοιγμα της στόν κόσμο, γιατί Ἐκκλησία εἶναι ὁ ἴδιος ὁ κόσμος. Ἐκκλησία εἶναι ἡ κτίση τοῦ Θεοῦ πού ἀνταποκρίνεται στό κάλεσμά Του, παραδίνεται στό Ἅγιο Πνεῦμα,  σαρκώνει κάθε στιγμή τόν Ἰησοῦ Χριστό, καί ἔτσι γίνεται σημεῖο τῆς μέλλουσας Βασιλείας.
Μέσα στήν ἱστορία ἡ Ἐκκλησία ἀδιάκοπα κομίζει πρός ὅλους «τούς ἐγγύς καί τούς μακράν», τήν εἴδηση ὅτι ὁ θάνατος «θανάτῳ ἐπατήθη», δηλαδή κομίζει τήν εἴδηση τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι καί Ἀνάσταση ὅλης τῆς κτίσεως. Ἀδιάκοπα ἡ Ἐκκλησία προσκαλεῖ τόν κόσμο, προσλαμβάνει τόν κόσμο γιά νά τόν ὁδηγήσει στόν τελικό σκοπό τῆς δημιουργίας πού εἶναι πρῶτα ἡ μεταμόρφωση τῶν πάντων σέ Σῶμα Χριστοῦ (ἀνακεφαλαιώσασθε τά πάντα ἐν Χριστῶ - Ἐφ. 1,10), καί στήν συνέχεια ἡ ἕνωσή τους μέ τόν Θεό (ἵνα ᾖ ὁ Θεός τά πάντα ἐν πᾶσιν - 1 Κορ.15,28).
Ἐάν αὐτός εἶναι ὁ σκοπός καί ἡ Ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας, τότε εὔκολα μποροῦμε νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι αὐτό πού καλοῦμε Ἱεραποστολή - Ἐξωτερική ἱεραποστολή ἐν προκειμένῳ, δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά μιά ἐκδίπλωση τῆς ἀποστολῆς τῆς ἐκκλησίας καί, ἐνδεχόμενη ἀπόρριψη της, σημαίνει ἀκρωτηριασμό τῆς φύσεως καί τῆς ἀποστολῆς τῆς ἐκκλησίας.
Ἡ Ἱεραποστολή ὑλοποιεῖ τήν δογματική ἀλήθεια ὅτι ἡ Σάρκωση τοῦ Χριστοῦ ἔγινε μέν στά δεδομένα ἑνός συγκεκριμμένου λαοῦ καί πολιτισμοῦ, ἀφορᾶ ὅμως ὅλους τούς λαούς καί πολιτισμούς.
Στήν πιθανή ἐρώτησή σας τί κάνει σήμερα ἡ Ἐκκλησία στήν Ἱεραποστολή, νομιμοποιοῦμαι -ὅπως ἀντιλαμβάνεσθε- νά σᾶς ἀπαντήσω μόνο γιά τόν χῶρο διακονίας μου. Θά ἤθελα ὅμως νά ξεκινήσω ὄχι ἀπό τό τί πράττει, ἀλλά ἀπό τό τί πρέπει ἡ Ἐκκλησία νά πράττει στήν ἱεραποστολή.
Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νά προσλαμβάνει ὅλο τόν ἄνθρωπο μέ τά ἤθη καί τίς παραδόσεις του. Δέν πρέπει νά ἐπιβάλει ἄλλα, ἁπλῶς νά μεταμορφώνει τά ἤδη ὑπάρχοντα, νά τά χριστοποιεῖ, νά τά ἐκκλησιαστικοποιεῖ. Ἡ Ἐκκλησία δέν πρέπει νά ἀπορρίπτει κανένα πολιτισμό, ἀλλά πρέπει νά προσλαμβάνει καί νά μεταμορφώνει κάθε πολιτισμό. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ πρέπει νά εἶναι ἀνοικτή καί διαλεκτική μέ κάθε λαό καί ἔθνος, χωρίς νά προτιμᾶ κανέναν λιγότερο ἤ περισσότερο. Πρέπει νά μήν λησμονεῖ ὅτι τό διαχρονικό στήν ἱστορία εἶναι ὁ Χριστός καί ὅτι δέν ὑπάρχουν ἱερά ἔθνη καί ἱερές γλῶσσες. Πρέπει ποτέ νά μήν λησμονεῖ ὅτι προτεραιότητα ἔχει τό πρόσωπο ἔναντι τοῦ ὁποιουδήποτε Σαββάτου. Πρέπει νά παλεύει ἀδιάκοπα νά μεταμορφώνει τήν ἱστορία μέσα ἀπό τήν προσωπική σχέση, πού συνίσταται στήν ἐλευθερία καί τήν ἀγάπη καί ὄχι μέσα ἀπό τήν βία, τόν φανατισμό, τήν μισαλλοδοξία, τόν φονταμενταλισμό καί τόν ἐθνικισμό, πού τείνουν στήν χρήση τοῦ προσώπου. Πρέπει πάντα νά ὁριοθετεῖ τό δέον. Νά θέτει δηλαδή τά ὅρια ἀνάμεσα στό πρωτεῦον καί τό δευτερεῦον, στό ψεῦδος καί τήν ἀλήθεια, στή ζωή καί τό θάνατο.

Καί μετά ἀπό αὐτές τίς σκέψεις καί ἀναφορές στό θέμα  Ἐκκλησία – Ἱεραποστολή, θά ἤθελα νά περάσω στήν κατάθεση προσωπικῶν ἐμπειριῶν καί προβληματισμῶν, μέσα ἀπό τήν 16χρονη διακονία μου ὡς Ἐπισκόπου τῆς ἱεραποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Νιγηρίας.
Γιά νά ἀντιληφθεῖτε, ὅσο εἶναι δυνατόν, κάτω ἀπό τί συνθῆκες κοινωνικές, πολιτιστικές καί οἰκονομικές, καλούμεθα νά ἐργασθοῦμε, θά ἤθελα νά ἀναφέρω τά ἑξῆς.
Ἡ Νιγηρία εἶναι ἡ πολυπληθέστερη χώρα τῆς ἀφρικανικῆς ἠπείρου, μέ πληθυσμό 180 περίπου ἑκατομμύριων κατοίκων. Ὁ μέσος  ὅρος ζωῆς εἶναι 52 χρόνια καί τό κατά κεφαλήν εἰσόδημα ὄχι μεγαλύτερο ἀπό 240 εὐρώ τό χρόνο. Εἶναι ὅμως μία ἀπό τίς μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χῶρες τοῦ κόσμου, μέ τεράστια ἀποθέματα ὀρυκτοῦ πλούτου. Ὅλος αὐτός ὁ πλοῦτος βρίσκεται στά χέρια τῶν μεγάλων πετρελαϊκῶν πολυεθνικῶν ἑταιρειῶν, καί μιᾶς μικρῆς κάστας Νιγηριανῶν. Ἡ πετρελαϊκή ἔκρηξη τίναξε συθέμελα τίς δομές τῆς κοινωνίας, καταστρέφοντας τήν γεωργία καί τήν κτηνοτροφία, πού ἦσαν πολύ ἀναπτυγμένες,  τίς παραδόσεις  καί τόν πολιτισμό τῆς χώρας, τά ἤθη καί τό ἦθος τῶν κατοίκων. Ταυτόχρονα, στίς περιοχές ἐξόρυξης πετρελαίου προκλήθηκε τεράστια οἰκολογική καταστροφή, μέ ποτάμια καί λίμνες, ψάρια ἀκόμη καί τό γάλα τῶν ἀγελάδων νά μυρίζουν πετρέλαιο. Εἶναι οἱ περιοχές αὐτές στίς ὁποῖες, οἱ νέοι κυρίως δημιούργησαν ἔνοπλες ἐπαναστατικές ὁμάδες καί ἄνθισαν οἱ ἀπαγωγές  ἐργαζομένων σέ πετρελαϊκές ἑταιρεῖες καί ὄχι μόνο.
Τά κύρια θρησκεύματα πού ἀπαντοῦν στή χώρα εἶναι ὁ Χριστιανισμός καί ὁ Μωαμεθανισμός, ἐνῶ θά πρέπει νά ἀναφέρουμε ὅτι ὑπάρχει καί σημαντικός ἀριθμός πιστῶν πού ἀκολουθεῖ τά Ἀφρικανικά θρησκεύματα. Ὁ Κόλπος τῆς Γουϊνέας, (Νότια Νιγηρία, Δημοκρατία Μπενίν καί Τόγκο) εἶναι ἡ πατρίδα τοῦ βουντού – τῆς μαύρης μαγείας..
Μέ μεγάλη εἰλικρίνεια θά πρέπει νά ὁμολογήσουμε τήν ὕπαρξη θρησκευτικοῦ συγκρητισμοῦ.  Ἕνα μεγάλο ποσοστό τῶν Χριστιανῶν καί τῶν Μουσουλμάνων δέν ἔχουν ἀποκοπεῖ -δέν ἔχουν ἀπορρίψει παντελῶς- τίς θρησκευτικές παραδοσιακές καταβολές τους, ἀναμειγνύοντας -ἴσως ὄχι ἐπίσημα καί φανερά- Χριστιανισμό και  ἀφρικανικά θρησκεύματα.
Ἡ μαγεία ἀσκεῖται καί σ’ αὐτήν καταφεύγουν πάρα πολλοί γιά τήν ἐπίτευξη στόχων, ὅπως ἡ καταστροφή καί ὁ θάνατος ἀντιπάλων, ὁ πλουτισμός κλπ. Ἡ ἀνθρωποφαγία, εὐτυχῶς, ἔχει σχεδόν ἐξαλειφθεῖ, καί λίγοι - ἐλάχιστοι τήν ἀσκοῦν, πάντοτε σέ συνδυασμό μέ τελετές μαγείας.
Ἡ πολυγαμία ἰσχύει μέχρι σήμερα και, δυστυχῶς, παρόλες τίς μεγάλες προσπάθειες τῶν χριστιανικῶν ἐκκλησιῶν, δέν ἔχει καταστεῖ εὔκολο ἡ ἐξάλειψη της. Εἶναι ἕνα δύσκολο πρόβλημα μέ μεγάλες κοινωνικές προεκτάσεις. 
Οἱ αἱρέσεις καί κυρίως τά κινήματα τῶν πεντηκοστιανῶν καί οἱ διάφορες χαρισματικές ἐκκλησίες, ἀναπτύσσονται μέ ταχύτατους ρυθμούς, ἀποκτώντας ἑκατομμύρια πιστούς -ἤ καλύτερα ὀπαδούς- καί ἀποτελοῦν τόν μεγαλύτερο κίνδυνο γιά τίς ἱστορικές ἐκκλησίες, ὅπως ἡ Ὀρθόδοξη καί ἡ Ρωμαιοκαθολική.
Ἡ ἐγκληματικότητα -σέ ὅλες της τίς μορφές- εἶναι τόσο μεγάλη, ὥστε ἡ Νιγηρία νά κατατάσσεται στίς πρῶτες θέσεις τῶν χωρῶν μέ αὐξημένη ἐπικινδυνότητα.  Τά τελευταῖα χρόνια προσετέθη καί ἡ τρομοκρατία καί οἱ θρησκευτικές συγκρούσεις, κυρίως στήν Βόρεια Νιγηρία, μέ ἑκατόμβες ἀθώων θυμάτων.
Ἡ διαφθορά σέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς δημόσιας ζωῆς εἶναι μεγάλη. Οἱ πολίτες ἔχουν ἀπωλέσει κάθε ἐμπιστοσύνη στό κράτος, τήν πολιτική, τήν ἀστυνομία καί τήν δικαιοσύνη.
Ἡ συντριπτική πλειοψηφία τοῦ πληθυσμοῦ ζεῖ κάτω ἀπό τά ὅρια τῆς φτώχειας, σέ συνθῆκες ἐξαθλίωσης. Ἡ ἰατρική περίθαλψη εἶναι ἀγαθό ἀκριβό, καί ἀπλησίαστο γιά τούς πολλούς. Ἡ παιδεία δέν παρέχεται δωρεάν καί τό ἐπίπεδο μόρφωσης εἶναι πολύ χαμηλό. Εἶναι τραγικό τό γεγονός ὅτι σπουδαστές καί σπουδάστριες τοῦ πανεπιστημίου, εἴτε συμμετέχουν σέ συμμορίες εἴτε ἐκδίδονται γιά τήν κάλυψη τῶν διδάκτρων καί τῶν καθημερινῶν ἐξόδων, χωρίς νά θεωροῦν τήν πράξη τους ὡς πορνεία. Ἡ παιδική ἐργασία καί ἐκμετάλλευση τῶν παιδιῶν εἶναι κάτι τό πολύ διαδεδομένο, ὅπως καί ἡ διακίνηση-τό παράνομο ἐμπόριο παιδιῶν καί γυναικῶν γιά ἐργασία, ἐντός καί ἐκτός τῆς χώρας. Καί φυσικά ὁ θάνατος νά παραμονεύει σέ κάθε γωνιά, σέ κάθε σπίτι, ἐξ αἰτίας τῶν μεγάλων γνωστῶν παναφρικανικῶν προβλημάτων: Ἔιτζ, ἑλονοσία, τύφος, φυματίωση, ἀσιτία καί ὑποσιτισμός.
Παρόλα αὐτά ὁ λαός εἶναι στή μεγάλη πλειοψηφία του εὐγενής, ἐργατικός, φιλότιμος, μέ σεβασμό πρός τίς παραδόσεις του καί τίς κοινωνικές δομές του. Ἔχει ἀντιστάσεις, ἔστω καί ἀσθενεῖς λόγω συνθηκῶν, καί ἔχει μιά ἔντονη καί βαθιά θρησκευτικότητα.
Μέσα σέ αὐτό τό περιβάλλον, κάτω ἀπό αὐτές τίς συνθῆκες, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Νιγηρίας, μέ δικαιοδοσία τά κράτη τῆς Νιγηρίας, τοῦ Μπενίν, τοῦ Τόγκο καί τοῦ Νίγηρα, πορεύεται καί διακονεῖ τούς  περισσότερο ἀπό 50 χιλιάδες πιστούς της.
Εἴμαστε λίγοι, ἔχουμε πολλά προβλήματα, ἔχουμε τεράστιες ἐλλείψεις. Μπορεῖ νά θεωρούμεθα ἀσθενεῖς, ἀδύναμοι. Ὅμως σ’ αὐτήν τήν ἀσθένεια, σ’ αὐτήν τήν ἀδυναμία, βρίσκεται ἡ δύναμή μας, γιά νά χρησιμοποιήσω τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ὁ  ὀρθόδοξος τῆς Νιγηρίας -καί κάθε ἄλλης ἱεραποστολικῆς ἐκκλησίας- δέν εἶναι ὀρθόδοξος, κληρονομικῶ δικαίῳ. Ἡ ὀρθοδοξία εἶναι ἐπιλογή του καί θέλει καί ἀγωνίζεται νά τήν βιώσει ὅσο πιό γνήσια γίνεται. Κάθε κατάδυση μέσα στό βαπτισματικό νερό, εἶναι ἐπιλογή συνειδητή καί ἀπόρροια τόσο πνευματικῆς διεργασίας προσωπικῆς, ὅσο καί δωρεά τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Καί κάθε ἀνάδυση ἀπό τό βαπτισματικό νερό, εἶναι ὄντως ἀναστάσιμο προσωπικό γεγονός καί ὄχι ἁπλά συμβολισμός.
Μέ μεγάλες δυσκολίες, μέ πολύ ἀγῶνα καί ἀγωνία, στά 16 χρόνια ζωῆς τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Νιγηρίας,
Δημιουργήθηκαν νέες ἐνορίες καί κοινότητες, ὥστε σήμερα νά λειτουργοῦν στήν Νιγηρία 35 ὀρθόδοξες  ἐνορίες καί κοινότητες, 15 στήν Δημοκρατία τοῦ Μπενίν (πρώην Δαχομέη) και 4 στό Τόγκο.
Ὁ ἀριθμός τῶν κληρικῶν ἀνέρχεται στούς 32.
*  Ἱδρύθηκαν δύο ἡσυχαστήρια, ἕνα γυναικεῖο τῆς Ἁγίας Σκέπης στό Μπενίν καί ἕνα ἀνδρικό, στήν Νιγηρία, τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου.
* Ἱδρύθηκε τό  ἀγγλόφωνο Ἐκκλησιαστικό Σεμινάριο τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου, στήν Νιγηρία καί τό γαλλόφωνο Σεμινάριο τοῦ Ἁγίου Μάρκου στήν Δημοκρατία τοῦ Μπενίν.
*  Ἄρχισε καί συνεχίζεται ἡ ἀνέγερση 18 ναῶν.
*  Λειτουργεῖ Οἶκος Τυφλῶν, στήν Μονή τῆς Ἁγίας Σκέπης στό Μπενίν.
* Ἱδρύθηκαν τέσσερα νηπιαγωγεῖα και δημοτικά σχολεῖα, με 600 μαθητές και 32 ἐκπαιδευτικούς, τά ὁποῖα παρέχουν δωρεάν ἐκπαίδευση. Τά λειτουργικά τους ἔξοδα καλύπτονται ἐξ ὁλοκλήρου ἀπό τήν Ἐκκλησία.
* Μετεφράσθησαν στίς γλῶσσες διαφόρων φυλῶν ἀρκετές ἀκολουθίες, ἐνῶ παράλληλα ἐκδίδονται στά ἀγγλικά καί γαλλικά διάφορα ἐποικοδομητικά φυλλάδια.
* Ὁργανώθηκαν καί ὀργανώνονται ἐπιμορφωτικά σεμινάρια γιά κληρικούς καί κατηχητές. Καταβάλλουμε προσπάθεια, μέσα στά πλαίσια τῶν δυνατοτήτων μας, ὥστε ἀρκετοί ἀπό τούς νέους κληρικούς μας νά σπουδάσουν, ἐκτός ἀπό θεολογία καί ἄλλες ἐπιστῆμες στά ντόπια πανεπιστήμια. Αὐτή τή στιγμή ἡ πλειοψηφία τῶν κληρικῶν μας ἔχουν πανεπιστημιακή μόρφωση, τρεῖς ἐξ αὐτῶν πραγματοποιοῦν μεταπτυχιακές σπουδές, ἐνῶ ὁ Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος στό Μπενίν εἶναι Κοσμήτορας τῆς Νομικῆς Σχολῆς καί Καθηγητής στήν ἕδρα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τέλος, θά ἤθελα νά ἀναφέρω ὅτι τό φιλανθρωπικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ἀναπτύσσεται συνεχῶς μέ τήν στήριξη ἀπόρων, χηρῶν, ὀρφανῶν, κακοποιημένων γυναικῶν, φορέων καί ἀσθενῶν με AIDS, παιδιῶν μέ σύνδρομο Down, ἀλλά καί τή χορήγηση ὑποτροφιῶν σέ ἀπόρους φοιτητές καί μαθητές.
Σεβασμιώτατοι, ἀγαπητοί πατέρες, κυρίες καί κύριοι,
Ὅλα ὅσα προανέφερα ἀποτελοῦν διαρκεῖς καί μεγάλες προκλήσεις γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Νιγηρίας. Ὅμως δέν σταματοῦν ἐδῶ.
Οἱ θρησκεῖες, οἱ ἰδέες ταξιδεύουν ἔξω ἀπό τόν χῶρο προέλευσής τους, συναντοῦν πολιτισμούς μεταμορφώνοντάς τους καί μεταμορφωνόμενες από αὐτούς. Ἐμεῖς καλούμαστε νά βιώσουμε τήν ἐμπειρία τοῦ νά φιλοξενούμεθα ἀπό ἄλλους πολιτισμούς, ὅπως καί ἐσεῖς τήν ἐμπειρία τοῦ νά ἀποτελεῖτε τόν πολιτισμικό «οἰκοδεσπότη» ἄλλων θρησκευτικῶν παραδόσεων. Αὐτές οἱ νέες πραγματικότητες ἐγείρουν διάφορα πνευματικά καί θεολογικά ἐρωτήματα:
·        Ποιά εἶναι ἡ σχέση μεταξύ θρησκείας καί πολιτισμοῦ καί η φύση τῆς ἀμοιβαίας ἐπιρροῆς μεταξύ τους;
·        Ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ θεολογική στάση ἀπέναντι στόν θρησκευτικό πλουραλισμό;
·        Εἶναι ἡ αποκάλυψη τοῦ Θεοῦ παροῦσα σέ ἄλλες θρησκεῖες καί πολιτισμούς καί τί σημαίνει ἆραγε σήμερα γιά ἐμᾶς, ἡ θεολογία τοῦ Σπερματικοῦ Λόγου;
·        Ἄν ἐπιθυμοῦμε πιστότητα στόν βιβλικό λόγο, ἀποδεχόμαστε τήν παρουσία καί τήν δράση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σέ ἄλλους λαούς, παραδόσεις θρησκευτικές καί πολιτισμούς ἤ θά θέτουμε ὅρια στήν σωστική δύναμη τοῦ Θεοῦ;
·        Ἀντιλαμβανόμαστε τήν ἀναγκαιότητα τοῦ διαλόγου καί τῆς ἀποδοχῆς, ὄχι ἁπλά τῆς ἀνοχῆς, τῆς ἑτερότητας, τῆς διαφορετικότητας πού ἀποτελεῖ καί πηγή δικοῦ μας ἐμπλουτισμοῦ;
·        Τολμᾶμε νά προχωρήσουμε σέ ἐπανέκφραση τῆς θεολογίας μας μέ κατηγορίες σκέψης ἀπό τόν πλοῦτο τῶν τοπικῶν παραδόσεων, ἐν προκειμένω τῶν ἀφρικανικῶν;
·        Εἴμαστε ἕτοιμοι νά σπάσουμε τά δεσμά τοῦ ἱστορικοῦ συμβιβασμοῦ τῆς Ἐκκλησίας μέ τήν πολιτική ἐξουσία καί τά προνόμια πού αὐτή παρέχει καί νά ἀποκαθαρθοῦμε ἀπό τήν συνενοχή στήν βία, πού ἔχει κηλιδώσει τήν ἀνθρώπινη ἱστορία;
·        Τί σημαίνει μαθητεία στόν Θεάνθρωπο; Τί σημαίνει πραγμάτωση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ στό σημερινό κοινωνικό, ἱστορικό, πνευματικό, οἰκονομικό καί πολιτικό τοπίο;
Τό αἴτημα καί τό ὅραμα τῶν λαῶν τῆς Ἀφρικῆς μᾶς καλεῖ καί μᾶς ἐνθαρρύνει νά ὑπερβοῦμε ἀγκυλώσεις, δισταγμούς καί ἐπιφυλακτικότητες πού παρουσιάζονται στόν Ὀρθόδοξο χῶρο καί νά ἀναμειχθοῦμε ἐνεργά στά κοινωνικά, πολιτικά καί οἰκονομικά δρώμενα τοῦ τόπου διακονίας μας.  
Τοῦτο προαπαιτεῖ ἱκανή ἐλευθερία γιά νά ὑψώσει ἡ Ἐκκλησία τήν φωνή ἐκ μέρους τοῦ Εὐαγγελίου ἀκόμα καί ἐνάντια σέ πολιτικές δυνάμεις ὅταν χρειάζεται, λειτουργῶντας ὄχι ἁπλά καταγγελτικά καταστάσεων, πράξεων καί νοοτροπιῶν, ἀλλά θά ἔλεγα θετικά, θεραπευτικά, προασπιζόμενη ὅ,τι εἶναι ἀναγκαῖο γιά τήν διατήρηση τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς ἀδελφοσύνης καί συνύπαρξης τῶν λαῶν, τοῦ κοινοτικοῦ τρόπου ἔκφρασης καί ζωῆς.
Χρειάζεται ἱκανή ἐλευθερία ἐσωτερική ἀλλά καί ἐξωτερική, μιά ἀληθινή ἐπανάσταση, ἕνα σπάσιμο δεσμῶν μέ θεσμούς, πρόσωπα, πολιτικές καί νοοτροπίες πού διατηροῦν τήν βαβυλώνια αἰχμαλωσία τῶν λαῶν, τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, τελικά τῆς ἴδιας. Θέλει ἐλευθερία καί χῶρο, πού δέν τῆς χαρίζεται, ἀλλά πού ἀποκτᾶται μέ ἀγῶνες, γιά νά προστατεύσει τή μνήμη της (πού τῆς παρέχει τήν ταυτότητά της), νά λατρεύσει τόν Κύριο τῆς ἱστορίας καί ὄχι τούς «κυρίους» τῶν διαφόρων ἱστορικῶν στιγμῶν, νά συνεχίσει νά προσεύχεται, νά ἐλπίζει καί νά ἐργάζεται γιά τήν φανέρωση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, σέ ἐποχές πού οἱ ζωές μας ἐλέγχονται μέ ἐπιτυχία ἀπό διάφορα κέντρα λήψης ἀποφάσεων.
Μέσα σέ ἕνα περιβάλλον βαθιά τραυματισμένο στό διάβα τῆς ἱστορίας, ἡ μεγάλη πρόκληση γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Ἀφρικῆς εἶναι νά συνδράμει, μέ τήν Χάρη «τοῦ καταλλάξαντος ἡμᾶς ἑαυτῷ διά Ἰησοῦ Χριστοῦ καί δεδοκότος ἡμῖν τήν διακονίαν τῆς καταλλαγῆς» (2 Κορ. 5, 18) στό χτίσιμο κοινοτήτων μέσα ἀπό τήν διαδικασία θεραπείας ἐμπειριῶν καί μνήμης.  Κοινοτήτων, στίς ὁποῖες ὁ καθένας, ὄχι μόνο γίνεται ἀποδεκτός ὅπως εἶναι, ἀλλά βρίσκει καί τό στήριγμα πού χρειάζεται γιά νά συμμετάσχει στήν πληρότητα τῆς Ζωῆς. Κοινοτήτων, μέσα στίς ὁποῖες ἀποκτοῦν φωνή ἐκεῖνοι πού συνήθως σιγοῦν, σιωποῦν, εὑρίσκονται στό περιθώριο. Ἔτσι ἴσως μπορέσει σταδιακά ἡ Ἐκκλησία νά γίνει χῶρος ἀπελευθέρωσης, γιά νά νιώσει τελικά ὁ ἁπλός καθημερινός ἄνθρωπος τήν λυτρωτική παρουσία τοῦ Χριστοῦ μέσα στή δική του προσωπική ἱστορία καί περιπέτεια.

«Νυνί δέ ἐν Χριστῶ Ἰησοῦ ὑμεῖς οἱ ποτέ ὄντες μακράν ἐγγύς ἐγεννήθητε ἐν τῶ αἵματι τοῦ Χριστοῦ. Αὐτός γαρ ἐστίν ἡ εἰρήνη ὑμῶν, ὁ ποιήσας τά ἀμφότερα ἕν καί τό μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας...» (Ἐφεσ. 2, 13-14). Αὐτή θεωρῶ ὅτι εἶναι ἡ πρόκληση γιά μᾶς σήμερα. Ὄχι ἁπλά νά κατεβάσουμε αὐτούς πού σκαρφαλώνουν στόν τοῖχο, ἀλλά νά συμβάλουμε στό γκρέμισμα τοῦ «μεσότοιχου τῆς ἔχθρας» καί κάτω ἀπό τά ἐρείπια του νά θάψουμε κάθε τί πού πονάει, πού χωρίζει, πού ματώνει.
Ἔφτασε  ἡ ἡμέρα, κατά τήν ὁποία «χείρ Κυρίου ἐξήγαγε ἡμᾶς καί ἔθηκεν ἡμᾶς ἐν μέσω πεδίου… μεστοῦ ὀστέων ἀνθρωπίνων... καί ἰδού ξηρά σφόδρα. Καί λέγει πρός ἡμᾶς Υἱέ ἀνθρώπου, εἰ ζήσεται τά ὀστέα ταῦτα;». Καί ὅσο κι ἄν μᾶς τρομάζει ἡ ἀφωνία μας, ἡ ὑπνώττουσα ἐκκλησιαστική μας συνείδηση, ὑπάρχει ἀκόμα περιθώριο, δέν εἶναι ἀργά, τά ὀστᾶ δέν εἶναι ξηρά, ἡ ἐλπίδα μας δέν χάθηκε, διότι τάδε λέγει Κύριος: «Ἰδού ἐγώ ἀνοίγω τά μνήματα ὑμῶν καί ἀνάξω ὑμᾶς ἐκ τῶν μνημάτων ὑμῶν… καί δώσω πνεῦμα μου εἰς ὑμᾶς καί ζήσεσθε…»
Σᾶς εὐχαριστῶ!

[* Το ανωτέρω κείμενο προέρχεται από απομαγνητοφώνηση, γι'  αυτό ακριβώς και δεν είναι οπλισμένο με παραπομπές και υποσημειώσεις].

π. Γεωργίου Σταθοπούλου: ΟΙ ΔΙΑΤΟΝΙΚΟΙ ΗΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΤΟΥΣ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

                    Ανακοίνωση στο Δ΄ Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό                       

Σεβαστοί Πατέρες, Ελλογιμώτατοι κ. Καθηγητές, αγαπητοί σύνεδροι,
Όταν τον Οκτώβριο του 2006 έλαβε χώρα εδώ στην Αθήνα το 3ο Διεθνές Μουσικολογικό Συνέδριο του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας, η ταπεινότητα μου είχε προβεί σε αντίστοιχη ανακοίνωση  με το γενικό θέμα «Οι Κλάδοι των Οκτώ Ήχων», μετά την οποία υπήρξε πολύς λόγος και ενθουσιασμός μεταξύ των συνέδρων γι΄ αυτήν. Από το ενδιαφέρον αυτό  ορμώμενος κι εγώ σήμερα, αποφάσισα να μιλήσω στην αγάπη σας για του Κλάδους και όχι μόνο των τεσσάρων Διατονικών Ήχων και πώς αυτούς τους συναντάμε σήμερα στα έντυπα μουσικά βιβλία των συγχρόνων δασκάλων μας, τα οποία οι Ιεροψάλτες μας ψάλλουν στις εκκλησίες. Για να γίνει πιο κατανοητή η εργασία μου αυτή, αποφάσισα εκτός της αναφοράς μου στον καθένα χωριστά Διατονικό Ήχο, με τους επιμέρους Κλάδους του και όχι μόνο, να προβάλω και αποσπάσματα αυτών από τα βιβλία συγχρόνων δασκάλων.
Είναι γνωστό σε όλους μας  ότι ο αριθμός των Οκτώ Ήχων που έχουμε σήμερα εν χρήσει στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία μας και έχει τις ρίζες του[1] κατά πρώτον στον αιρετικό Πατριάρχη Αντιοχείας  Σεβήρο[2] (6ου μ.Χ. αιώνα) και λίγο αργότερα στον πατέρα της Βυζαντινής Μουσικής μας παρακαταθήκης Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό. Ο αριθμός Οκτώ, έχει άμεση σχέση και εξάρτηση με τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας μας, αφού αυτός μας καταδεικνύει και μας οδηγεί στην τελείωση και ολοκλήρωση της Βασιλείας του Τριαδικού Θεού. Ο «ιερός» αυτός αριθμός, ομαδοποιεί πλειάδα διαφορετικών κλάδων στον κάθε έναν από αυτούς τους Οκτώ Ήχους. Κάθε μεγάλη οικογένεια-ήχος αποτελείται από επιμέρους κλάδους και όχι μόνο, οι οποίοι διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως όσον αφορά τα μελωδικά χαρακτηριστικά που πολλές φορές αποτυπώνονται στη σειρά των διαστημάτων της κλίμακας τους ή ακόμη και στην αλλαγή βάσεως ή πορείας μελωδίας. Γι΄ αυτήν την κλαδικότητα της Εκκλησιαστικής μας Οκτωηχίας μπορεί κανείς να ανατρέξει και σε όλες τις Προθεωρίες της Ψαλτικής μας Τέχνης, πριν το 1814 μ.Χ. οι οποίες καταγράφουν περίτρανα αυτήν την πολυποικιλία και πολυωνυμία των Οκτώ μας Ήχων. Ο Χρύσανθος αργότερα θα μας πει, στο Μέγα Θεωρητικό της Μουσικής του ότι:  
«Οὔτε μὲ μίαν μόνην κλίμακα περαίνεται ἔνας ἦχος, ἀλλὰ πολλάκις ἔνας ἦχος ζητεῖ πολλὰς κλίμακας. Οὔτε εἰς ἔνα μόνον ἦχον ἀνήκει μία μόνη κλῖμαξ, ἀλλὰ πολλάκις ἀναφέρονται εἲς ἔνα μόνον ἦχον πολλαὶ κλίμακες»[3].
Τα λεγόμενα του Χρυσάνθου αλλά και των σημερινών μουσικολόγων και ερευνητών, αναφορικά με την κλαδικότητα και ποικιλομορφία του μουσικού μας συστήματος, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ψαλτικής μας παράδοσης. Γι΄ αυτήν την ποικιλία και την κλαδικότητα της Βυζαντινής μας Οκτωηχίας κάνει λόγο και η Πατριαρχική Μουσική Επιτροπή του 1881-83 στη Στοιχειώδη Διδασκαλία της, ομιλώντας μας σαφέστατα και χωρίς καμιά εκδοχή παρερμηνείας, πως «οἱ ὀκτὼ ἦχοι, καὶ οἱ κλάδοι αὐτῶν …»[4], αλλά και ο ομότιμος καθηγητής κ. Γρηγόριος Στάθης στο βιβλίο του Οι Αναγραμματισμοί και τα Μαθήματα της Βυζαντινής Μουσικής μας αναφέρει ότι «Ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ἔχει ὀκτὼ ἤχους, .... Οἱ ἦχοι διαιροῦνται εἰς κυρίους καὶ πλαγίους, πέραν ὅμως αὐτοῦ τοῦ χωρισμοῦ ἡ σχέσις τῶν ἤχων μεταξὺ των ὁδηγεὶ εἰς τοὺς ὁρισμοὺς αὐτῶν εἰς μέσους, παραμέσους, καὶ παραπλάγιους. Συμφώνως πρὸς τάς Προθεωρίας τῶν Παπαδικών, ἀλλὰ καὶ τὴν αὐτὴν ταύτην τὴν πρᾶξιν, οἱ ἦχοι περαιτέρω γνωρίζονται καὶ ὡς δίφωνοι, ὅταν ἡ ἀρχὴ τοῦ ἤχου γίνεται ἐκ δύο φωνῶν ἄνω τῆς πραγματικῆς βάσεως αὐτοῦ, ὡς τρίφωνοι (ἡ βάσις τρεῖς φωνὰς ἄνω), ὡς τετράφωνοι (τέσσαρας φωνὰς ἄνω), ὡς πεντάφωνοι (πέντε φωνὰς ἄνω), καὶ ὡς ἐπτάφωνοι (ἑπτὰ φωνὰς ἄνω τῆς βάσεως, ἤτοι ἡ ἄνω ἢ ἄλλοτε ἡ κάτω ἀντιφωνία τοῦ ἤχου)» [5].  
Σήμερα, στα πλαίσια του λιγοστού χρόνου μιας επιστημονικής ανακοίνωσης, δεν θα επεκταθώ στο πώς τα θεωρητικά συγγράμματα των παλαιών και των νεοτέρων Διδασκάλων μας παρουσιάζουν αυτούς τους Κλάδους, όταν μας μιλούν δηλαδή για τις «Μελωδικές βάσεις»[6] του κάθε ήχου ή την πορεία του μέλους του ή πώς αυτοί οι κλάδοι ψάλλονται και ποια ιδιώματα του ήχου ακολουθούν κατά περίπτωση. Κάτι τέτοιο επιφυλάσσομαι να το πράξω στο προσεχές μέλλον. Θα μιλήσω στη σεβαστή ομήγυρη μόνο για τους Κλάδους των Διατονικών Ήχων που σήμερα ψάλλονται στις Ιερές μας Ακολουθίες. Θα παρουσιάσω ένα έναν τους Διατονικούς Ήχους, πρώτα δηλαδή τους Κυρίους και μετά τους Πλαγίους τους και αμέσως μετά τους Κλάδους καθενός από αυτούς και όχι μόνο, προκειμένου να γίνεται πιο κατανοητή αυτή η σχέση μεταξύ τους. Θα δούμε δηλαδή τους Οκτώ Ήχοι όπως σήμερα τους συναντάμε στη μουσική μας παράδοση, είτε βρίσκονται στην αρχική τους δομική βάση, όπως δηλαδή παρήχθησαν εξ  αρχής, επάνω σε ένα Πεντάχορδο, κατά τα λεγόμενα του Χρυσάνθου[7], είτε όπως τους συναντάμε σήμερα χαμηλότερα κατά ένα πεντάχορδο ή μια κλίμακα, είτε τέλος τους συναντάμε ως Κλάδους ή παραγώγους ήχους.  
Κλάδος στην Εκκλησιαστική μας Μουσική, καλείται ο παράγωγος ενός ήχου. Αυτός δηλαδή που διαφοροποιείται από τον ήχο του, με πορεία προς μια άλλη βάση. Τέτοιος Κλάδος μπορεί να είναι ο Δίφωνος ενός ήχου[8], ο Τρίφωνος του, ο Τετράφωνος, ο Πεντάφωνος, ο Επτάφωνος κ.ο.κ. Έναν Ήχο τον χαρακτηρίζουμε ως Δίφωνο, όταν οι μελωδικές του γραμμές, αρέσκονται να ενδιατρίβουν στη διφωνία επάνω από την βάση του ήχου. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Τριφώνους, Τετραφώνους κ.π.λ. Εκτός αυτών των Κλάδων με μόνιμη αλλαγή της βάσης, στην Εκκλησιαστική μας Μουσική παράδοση συναντάμε και Κλάδους ήχων, όπως ο πλ. του Α΄ Τετραφωνών κ.α. που μόνον στις καταλήξεις τους αρέσκονται να καταλήγουν στην Τετραφωνία επάνω από τη βάση του Ήχου. Κλάδοι όμως των ήχων αυτών δημιουργούνται και όταν κατέβουμε την κλίμακα της Βυζαντινής μας Μουσικής. Τέτοιοι είναι οι Μέσοι[9] ήχοι, αυτοί δηλαδή που τους συναντάμε δύο φωνές κάτω της βάσεως του ήχου, οι Παράμεσοι, τρείς φωνές κάτω, οι Παραπλάγιοι, πέντε φωνές κάτω και οι Αντίφωνοι, επτά φωνές κάτω της βάσεως του ήχου τους. Ο καθένας εξ αυτών των Κλάδων ενός Ήχου, πολλές φορές ακολουθεί διαφορετική πορεία μελωδίας από τον Ήχο τον οποίο προέρχεται, έχει διαφορετικές μελωδικές έλξεις, δικούς του δεσπόζοντες φθόγγους και απήχημα. Ο εκάστοτε  Ιεροψάλτης, καλείτε πριν από κάθε μέλος να αναγγείλει τον Ήχο ή τον Κλάδο του ήχου που πρόκειται να ψάλει, μέσω τους Απηχήματος που προηγείται. Στο Απήχημα αυτό, οφείλουν να ακούγονται ευκρινώς όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στοιχεία του μέλους που θα ακολουθήσει[10]. Τέτοια στοιχεία είναι τα Διαστήματα, η Βάση, οι Δεσπόζοντες Φθόγγοι και η πορεία της μελωδίας.  
Αλλά ας αφήσουμε τους νεωτέρους και συγχρόνους μας δασκάλους, να μας αναδείξουν αυτούς του κλάδους των τεσσάρων διατονικών ήχων, για τους οποίους υποσχέθηκα να μιλήσω στην αγάπη σας. Θα παρουσιάσω μέλη σε αυτούς τους κλάδους των Οκτώ Ήχων, μέσα από τη ζώσα ψαλτική μας παράδοση[11].         

ΗΧΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

  1. Ήχος Πρώτος (έσω ή χαμηλός) στον ΠΑ
Έσω (δηλαδή χαμηλό) Πρώτο Ήχο καλούμε αυτόν τον οποίον συναντούμε με βάση τον φθόγγο Πα. Τον χαρακτηρίζουμε ως Έσω αυτόν τον ήχο, διότι προέρχεται από την μεταφορά της αρχικής βάσεως του Πρώτο ήχου επί του φθόγγου ΚΕ, τον οποίο  αργότερα θα συναντήσουμε ως Έξω (υψηλό δηλαδή) ή Τετράφωνο Πρώτο Ήχο. Από τον Νη τώρα, κατά τον Χρύσανθο, ανεβαίνοντας έναν μείζονα τόνο, βρίσκουμε το φθόγγο Πα, ο οποίος γίνεται και η βάση, το ίσον κατά την βυζαντινή μας μουσική ορολογία, του Έσω Πρώτου Ήχου. Σε αυτόν τον Έσω Πρώτο Ήχο, ψάλλονται μέλη του Στιχηραρίου, του Ειρμολογίου και της Παπαδικής. Τέτοια μέλη, μπορούμε να δούμε και στα εξής βιβλία:
  1. Νέον Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τριώδιο σσ. 1, 118 κ.α.
  2. Θεία Λειτουργία Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σσ. 36, 42, 52 κ.α.
  3. Ν. Μ. Συλλ. – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σσ. 17, 27, 44, 72 κ.α.
  4. Θεία Λειτουργία Αθανασίου Πέττα, σσ. 17, 34, 35, 37, 66 κ.α.
  5. Μουσικόν Τριώδιον Θρασύβουλου Στανίτσα, σσ. 9, 22, 60 κ.α.
  6. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σσ. 44, 54, 70 κ.α.

  1. Ήχος Πρώτος (έξω) ή Πρώτος Τετράφωνος

Έξω (δηλαδή υψηλό) ή Τετράφωνο Πρώτο Ήχο καλούμε αυτόν τον οποίον συναντούμε αν ανέβουμε μία φωνή επάνω από τη δεύτερη θεωρητική βάση της Εκκλ.μας Οκτωηχίας που είναι ο φθόγγος Δι, δηλαδή στο φθόγγο Κε. Τον χαρακτηρίζουμε ως Έξω ή Τετράφωνο αυτόν τον κλάδο του Πρώτου Ήχου γιατί βρίσκεται τέσσερις φωνές πάνω από τη βάση του Έσω Πρώτου Ήχου. Αυτός ο Πρώτος Ήχος έχει τον Πλαγίου του Ήχο τέσσερις φωνές κάτω του, στο φθόγγο Πα. Μην ξεχνάμε, ότι Πλάγιος Ήχος στη μουσική μας ορολογία είναι αυτός πού βρίσκεται τέσσερις φωνές κάτω από τη βάση του Κυρίου του[12].
  Ο Έξω Πρώτος Ήχος είναι ο μοναδικός, που κατά τη μεταφορά των βάσεων  των ήχων τον 16ο  αιώνα, παρέμεινε στην αρχική του βάση μιας και μόνον αυτός είχε τη βάση του εντός του μέσου διαπασών (κε-Κε), στο οποίο θεμελιώνουμε τους Ήχους.
  Στον Έξω Πρώτο Ήχο ψάλλονται μέλη του Στιχηραρίου και της Παπαδικής μελοποιΐας. Τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Η Αγία και Μεγ. Εβδομάς Χρυσ.Θεοδοσοπούλου, σσ. 390 και 400.
  2. Μουσικόν Τριώδιον Θρασ. Στανίτσα, σσ. 241, 304.
  3. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σσ. 206, 265.
  4. Ν. Μ. Συλλ. – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σσ. 147, 260, 297 κ.α.
  5. Μεγ. Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 205, 331, 425 κ.α.
  6. Ν. Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τόμ. Δ΄ σσ. 56, 83, 106 κ.α.
  7. Η Πατριαρχική Φόρμιγξ – Λειτουργία Κων/νου Πρίγγου, σ. 116.

3.  Ήχος Πρώτος Δίφωνος ή «Νάος» ή κατ΄ άλλους Παθητικός
Δίφωνο Πρώτο Ήχο στην Βυζαντινή μας Μουσική καλούμε τον Πρώτο Ήχο, ο οποίος θεμελιώνεται στη διφωνία, δύο φωνές δηλαδή επάνω από τη βάση του ήχου. Ο ήχος αυτός δεν μπορεί να θεωρηθεί ως Κλάδος ή Κύριος Ήχος, πλην όμως είναι μέρος της ζώσης ψαλτικής μας παράδοσης, γι΄ αυτό και τον παραθέτουμε εδώ. Ο Αβρ. Ευθυμιάδης στο Θεωρητικό του μας λέγει χαρακτηριστικά ότι «Ὅταν, μὲ τις ἑκατέρωθεν ἕλξεις, τοῦ Βου καὶ τοῦ Δι, ὁ Πρῶτος ἦχος περιστρέφεται στον Γα, ὀνομάζεται, εἰδικά, Πρῶτος δίφωνος»[13]. Αυτόν τον ήχο τον συναντάμε ως Δίφωνο και από τις δύο βάσεις του Πρώτου Ήχου, τον ΠΑ και τον ΚΕ δηλαδή. Συνηθέστερα ο Δίφωνος Πρώτος Ήχος στις μέρες μας ψάλεται ως Δίφωνος από τη βάση του ΠΑ. Στα έντυπα μουσικά βιβλία των νεοτέρων δασκάλων τον κλάδο αυτό τον συναντάμε άστοχα και ως «Παθητικό Πρώτο ήχο». Οι ονομασίες του Ήχου ως Διφώνου ή ως Νάου, είναι ορθότερες μουσικά και εντός της μακραίωνης μουσικής μας παράδοσης.  
  Στον Κλάδο αυτό ψάλλονται μέλη του Ερμολογίου και της Παπαδικής μελοποιΐας. Τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Η Πανηγυρική Α΄ Ματθαίου Βατοπαιδινού, σσ. 323, 346, 378.
  2. Μεγ. Βυζαντινή Λειτουργία Γεωργ. Τσατσαρώνη, σσ. 25, 101, 103.
  3. Ν. Μ. Συλλογή – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σσ. 16, 17, 69, 246.
  4. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σσ. 37, 292.
  5. Μουσικός Ανθών – Θ. Λειτουργία Μελετίου Συκιώτου, σσ. 78, 99.
  6. Θεία Λειτουργία Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σσ. 33.
  7. Βυζαντινή Θεία Λειτουργία Σωτηρίου Αρβανίτη, σσ. 69, 70.

4. Ήχος Πρωτόβαρυς ή Πεντάφωνος Βαρύς Διατονικός Ήχος.
Πρωτόβαρυς ή Πεντάφωνος Βαρύς Διατονικός Ήχος, ονομάζεται ο ήχος αυτός ο οποίος καταλήγει στη μεσότητά του Α΄ ήχου, δηλαδή στον κάτω Ζω. Αυτός ακολουθεί κατά τη μελωδία του μαλακά διατονικά διαστήματα. Δεν είναι Κλάδος φυσικά του Πρώτου Ήχου, απλά τον παραθέτουμε εδώ, εξαιτίας της σχέσεως του με αυτόν.
  Στον ήχο αυτό ψάλλονται μέλη του Στιχηραρίου και της Παπαδικής μελοποιΐας. Μέλη αυτού του Πρώτου Ήχου μπορούμε να δούμε  στα:
  1. Αναστασιματάριο Ιωάννου Πρωτοψάλτου, σσ. 370-378.
  2. Θεία Λειτουργία, Λυκούργου Πετρίδη, σ. 27.
  3. Νέον Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβραάμ Ευθυμιάδη, Τομ. Β΄ σ. 187.
  4. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γεωργίου Τσατσαρώνη, σσ. 48, 57.
  5. Ν. Μους. Συλλογή – Θ. Λειτουργία Αθανασίου Καραμάνη, σ. 144.
  6. Βυζαντινή Θεία Λειτουργία Δημητρίου Σουρλαντζή, σ. 368.

                                                                ΗΧΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ                                                                

1. Ήχος Τέταρτος Άγια Στιχηραρικός
Στιχηραρικό ή στιχεραρικό Τέταρτο Ήχο καλούμε αυτόν τον οποίον συναντάμε αν ανέβουμε τέσσαρες φωνές πάνω από τη δεύτερη θεωρητική βάση της Εκκλησιαστικής μας Οκτωηχίας που είναι ο φθόγγος Δι, δηλαδή στον άνω Πα΄. Εκεί βρίσκουμε τον Τέταρτο Στιχηραρικό Ήχο, του οποίου όμως η βάση μεταφέρθηκε στην αντιφωνία του, τον κάτω Πα δηλαδή, μετά τον 16ο αιώνα.
  Ονομάζεται Στιχηραρικός διότι σε αυτόν ψάλλονται τα Στιχηρά του Τετάρτου Ήχου και είναι «κράμα» Έσω Πρώτου Ήχου και Λεγέτου.
  Το Απήχημά του είναι το Άγια και απηχείται στη βάση του Τετάρτου Στιχεραρικού Ήχου. Αυτός ο ήχος κάνει τις καταλήξεις του είτε στον φθόγγο Πα, βάση του Πρώτου Ήχου, είτε στη βάση του Λεγέτου ήχου, τον φθόγγο Βου.
Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Μηνολόγιο του όλου Ενιαυτού Σπ. Γεωργακόπουλου, σσ. 237, 252.
  2. Ν. Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τομ. Β΄ σσ. 185, 285 κ.α.
  3. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γεωργίου Τσατσαρώνη, σ. 74.
  4. Μουσικόν Τριώδιον Θρασύβουλου Στανίτσα, σσ. 29, 120, 133 κ.α.
  5. Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σ. 62.
  6. Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς Αθανασίου Καραμάνη, σ. 60.

2. Ήχος Τέταρτος Άγια της Παπαδικής
Άγια της Παπαδικής Τέταρτο Ήχο καλούμε αυτόν τον οποίον συναντάμε αν ανέβουμε τέσσαρες φωνές από την πρώτη θεωρητική βάση της Εκκλησιαστικής μας Οκτωηχίας που είναι ο φθόγγος Νη. Εκεί στο φθόγγο Δι δηλαδή, βρίσκουμε τον Τέταρτο Άγια της Παπαδικής. Αυτός είναι ο Κύριος του Πλαγίου του Τετάρτου Ήχου.
Αυτός ο Τέταρτος Ήχος Άγια, ονομάζεται της Παπαδικής διότι σε αυτόν ψάλλονται τα Παπαδικά μέλη του Τετάρτου Ήχου, όπως Πολυέλεοι, Χερουβικά, Κοινωνικά, Δοξολογίες κ.α. Τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Η Πατρ. Φόρμιγξ – Λειτουργία Κων. Πρίγγου, σσ. 179, 207 κ.α.
  2. Μεγ. Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 110, 139, 155 κ.α.
  3. Ν. Μ. Συλλ. – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σσ. 112, 116, 144 κ.α.
  4. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σσ. 60, 78, 227 κ.α.
  5. Θεία Λειτουργία Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σσ. 88, 90, 92 κ.α.
  6. Βυζαντινή Θεία Λειτουργία Δημ. Σουρλαντζή, σσ. 124, 151 κ.α.

3. Ήχος Λέγετος
Με βάση το φθόγγο Βου και ακολουθώντας μαλακά διατονικά διαστήματα, μάλιστα δε και κλίμακα με διαζευγμένα τετράχορδα, οι εκκλησιαστικοί μουσικοί θεμελίωσαν έναν Ήχο, καλούμενο ως Μέσο του Τετάρτου ή Λέγετο ή Δεύτερο Διατονικό ή  πιο σωστά, Πλάγιο του Δευτέρου Διατονικό.
 Όντως, εάν από το φθόγγο Δι,  δεύτερη βάση παραγωγής της Εκκλησιαστικής μας Οκτωηχίας, ανεβούμε δύο φωνές, βρίσκουμε τον Δεύτερο στην τάξη της Οκτωηχίας μας Κύριο Ήχο στον φθόγγο Ζω. Από αυτόν τώρα αν κατέβουμε τέσσαρες φωνές κάτω βρίσκουμε τον Πλάγιο του Δευτέρου στο φθόγγο Βου, ο οποίος είναι η βάση του Κλάδου του Τετάρτου Ήχου, με το όνομα Λέγετος. Όντως ο ήχος αυτός παρότι είναι κλάδος του Τετάρτου Ήχου, εντούτοις έχει πορεία και ιδιώματα Πλαγίου Ήχου. Δεν έχει καμία σχέση με τον Τέταρτο ήχο διαστηματικά αλλά επικράτησε να λέγεται και Τέταρτος ήχος επειδή ψάλλονται σ’ αυτόν μέλη που είναι ενταγμένα ποιητικά στον Τέταρτο ήχο. Λέγεται Μέσος του Τετάρτου μαλακός Διατονικός αφού βρίσκεται δύο φωνές κάτω από τη βάση του Τετάρτου Άγια που έχει βάση τον φθόγγο Δι. Αυτό άλλωστε δείχνει και το Συνεχές Ελαφρόν στη μαρτυρία του Λεγέτου.
Θα φανεί ξένος και παράλογος ίσως σε πολλούς ο τρίτος χαρακτηρισμός του Ήχου αυτού ως Δευτέρου Διατονικού.  Πριν όμως εκφράσουν την άποψή τους, θα τους παραπέμψω πρώτον, στο δεύτερο στίχο κάποιων οκτωήχων μαθημάτων, όπως του Θεοτόκε Παρθένε του Πέτρου Μπερεκέτη, όπου στη θέση του Δευτέρου Χρωματικού Ήχου όπως όλοι θα αναμέναμε, συναντάμε και ψάλουμε το στίχο αυτό σε Λέγετο ή Δεύτερο διατονικό Ήχο (βλέπε : α) Ανθολογία Πέτρου Εφεσίου, σ. 229, Πολυέλεος Οκτώηχος, Ήχος Α΄, Ήχος Β΄ διατονικός κ.λ.π. β) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως,  Εσπερινός Α΄ σ. 194. γ) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως,  Εσπερινός Β΄ σ. 384. δ) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως,  Εσπερινός Β΄ σ. 580. ε) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως, Εσπερινός Β΄ σ. 399. στ) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως,  Εσπερινός Β΄ σ. 429.  ζ) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως,  Εσπερινός Β΄ σ. 440. η) Μουσική Πανδέκτη Ιωάνου Λαμπαδαρίου και Στεφάνου Δομεστίκου,  Τομ. Α΄ σ. 222. θ) Ταμείον Ανθολογίας Θεοδώρου Φωκαέως,  Όρθρος Β΄ σ. 397) και δεύτερον, στη Δοξολογία του Λεγέτου του Ταμείου Ανθολογίας, Τόμ. Β΄ του Θεοδ. Φωκαέως στηνέκδοση της Κων/πολεως του 1869, όπου επιγράφεται ως «Πέτρου Λαμπαδαρίου, Ἦχος Β΄. Διατονικὸς ἐκ τοῦ Βου» [14].
Αυτός ο Λέγετος Ήχος, ονομάζεται και χαρακτηρίζεται ως Ειρμολογικός, διότι σε αυτόν ψάλλονται τα περισσότερα Ειρμολογικά μέλη του Τετάρτου Ήχου, όπως Κανόνες, Τροπάρια, Προσόμοια, σύντομα μέλη ψαλμών από την Παπαδική μελοποιεία κ.α. Οι νεότεροι όμως μελοποιοί έχουν σε αυτόν τον ήχο συνθέσει και μέλη εκτός του Ειρμολογίου, όπως Δοξολογίες και Καλοφωνικούς Ειρμούς.
  Σε Λέγετο Διατονικό Ήχο ψάλλονται μέλη του Ερμολογίου και της Παπαδικής μελοποιΐας. Τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Η Πατρ. Φόρμιγξ – Λειτουργία Κων/νου Πρίγγου, σ. 132, 159 κ.α.
  2. Ν. Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τομ. Α΄ σ. 97, 129, 171 κ.α.
  3. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σ. 26, 46, 259 κ.α.
  4. Ν. Μ. Συλλογή – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σ. 30, 44, 343 κ.α.
  5. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σ. 179, 188, 190 κ.α.
  6. Μουσικόν Τριώδιον Θρασύβουλου Στανίτσα, σ. 203, 251, 276 κ.α.
  7. Βυζαντινή Θεία Λειτουργία Δημ. Σουρλαντζή, σ. 292, 427 κ.α.
                                       ΗΧΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ                                
1. Ήχος Πλάγιος του Πρώτου Διατονικός με βάση τον ΠΑ
Πλάγιο του Πρώτου Ήχο κάλεσαν οι Εκκλησιαστικοί Μουσικοί αυτόν τον ήχο ο οποίος πλαγιάζει, βρίσκεται δηλαδή τέσσαρες φωνές κάτω από το φθόγγο ΚΕ, βάση του Πρώτου Ήχου. Βάση επομένως του Πλαγίου του Πρώτου Ήχου είναι ο φθόγγος Πα. Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος είναι σαφής στο Μέγα Θεωρητικό του ως προς το πώς βρίσκουμε τις βάσεις των Πλαγίων Ήχων λέγοντας μας ότι: «Ἕκαστος ἄρα πλάγιος ἦχος διΐσταται τοῦ κυρίου του τετρατονία κατιούσῃ»[15].
  Ο Πλάγιος του Πρώτου μαλακός διατονικός Ήχος, δημιουργεί και κλάδους, ανάλογα με την πορεία και τις καταληκτικές του θέσεις:
α) Τον απλό ή της Παπαδικής, ο οποίος κάνει τις καταλήξεις του στο φθόγγο Πα, και έχουν σε αυτόν μελοποιηθεί Πολυέλεοι, Κρατήματα, Πασαπνοάρια, Χερουβικά, Κοινωνικά, Καλοφωνικοί Ειρμοί κ.α.
β) Τον τριφωνούντα στιχεραρικό Πλάγιο του Πρώτου, του οποίου τα μέλη καταλήγουν στο φθόγγο Δι, όπως αργοσύντομα Κεκραγάρια κ.α.
γ) Τον Πλάγιο του Πρώτου Τερταφωνούντα, του οποίου τα μέλη καταλήγουν στον Κε. 
δ) Και τον Τετράφωνο Πλάγιο του Πρώτου, ο οποίος έχει ως βάση του τον φθόγγο Κε.
  Στον απλό ή Πλάγιο του Πρώτου της Παπαδικής ψάλλονται μέλη του Στιχηραρίου, του Ερμολογίου και της Παπαδικής μελοποιΐας. Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Η Πατρ. Φόρμιγξ – Λειτουργία Κων. Πρίγγου, σσ. 18, 27, 181 κ.α.
  2. Ν. Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τριώδιο σσ. 4, 7, 176 κ.α.
  3. Μεγ. Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 27, 161, 360 κ.α.
  4. Ν. Μ. Συλλ. – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σσ. 118, 121, 151 κ.α.
  5. Μουσικόν Τριώδιον Θρασ. Στανίτσα, σσ. 13, 69, 85 κ.α.
  6. Θεία Λειτουργία Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σσ. 50, 99, 102 κ.α.

2. Ήχος Πλάγιος του Πρώτου Ειρμολογικός ή Τετράφωνος με βάση τον φθόγγο ΚΕ και Πλάγιος του Πρώτου Τετραφωνών
Στην ίδια βάση με τον Έξω Πρώτο Ήχο, δηλαδή στον φθόγγο ΚΕ, θεμελιώνεται και ο κλάδος του, ο Τετράφωνος ή αλλιώς Ειρμολογικός Πλάγιος του Πρώτου Ήχος. Ονομάστηκε Ειρμολογικός, επειδή σε αυτόν ψάλλονται κυρίως μέλη του Ειρμολογίου.
  Ο Τετράφωνος Πλάγιος του Πρώτου Ήχος έχει μαρτυρία ίδια με τον Διατονικό Πλάγιο του Α΄, με την τετράφωνη ανάβαση όμως στο φθόγγο Κε, όπου θεμελιώνεται και η βάση του. Αυτός, διαφέρει από τον Τετραφωνούντα Πλάγιο του Πρώτου Ήχο, έτερο κλάδο του ήχου αυτού, ο οποίος κάνει τις καταλήξεις του κυρίως στην τετραφωνία του Ήχου, δηλαδή στο φθόγγο Κε.
  Το Απήχημα του ήχου, είναι το Ανέανες, από τη βάση του Κε φυσικά, το οποίο έχει καθοδική καταληκτική θέση, όπως όλων των πλαγίων ήχων, σε αντίθεση με του τετραφωνούντος Πλαγίου του Πρώτου, το οποίο έχει ως βάση το φθόγγο Πα και καταλήγει στον Κε.
  Στον Τετράφωνο Πλάγιο του Πρώτο ήχο ψάλλονται μέλη του Στιχηραρίου, του Ερμολογίου και της Παπαδικής. Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε:
  1. Νέον Υμνολόγιο Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τομ. Α΄ σ. 136 σε Τετραφωνούντα, Τομ. Β΄ σε Τετράφωνο σσ. 7, 78, 130, 213 και σε Τετραφωνούντα σσ. 198, 354 κ.α.
  2. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 47, 55, 269.
  3. Ν. Μ. Συλλογή – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σσ. 31, 274 κ.α.
  4. Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σε Τετράφωνο σ. 339 και σε Τετραφωνούντα σ. 333.
  5. Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς Αθ. Καραμάνη, Τετραφωνών, σ. 290.

3. Ήχος Πλάγιος του Πρώτου Πεντάφωνος
Ορισμένα μέλη της Παπαδικής μελοποιΐας του Πλαγίου του Πρώτου Ήχου, αρχίζουν ή αρέσκονται να ενδιατρίβουν στην πενταφωνία του ήχου, δηλαδή στο φθόγγο Ζω΄. Ως κλάδος του Πλαγίου του Πρώτου ήχου ο Πεντάφωνος, ακολουθεί διαστήματα του μαλακού διατονικού γένους με μόνη εξαίρεση τον φθόγγο Ζω τον οποίο θέλει πάντα εν υφέσει.
    Η μαρτυρία του είναι η αυτή με τον Διατονικό Πλάγιο του Πρώτου Ήχο, με την πεντάφωνη ανάβαση στο φθόγγο Ζω με ύφεση πολλές φορές. Το Απήχημα του ήχου, είναι το Ανέανες. Πολλές φορές μπορεί και να καταλήγει στην πενταφωνία του όπως στο Χερουβικό του Πέτρου Μπερεκέτου (εκεί επιγράφεται ως Πρώτος Πεντάφωνος).
  Σε αυτόν ψάλλονται μέλη της Παπαδικής μελοποιΐας. Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Αναστασιματάριο Ιωάννου Πρωτοψάλτου, σσ. 544-546.
  2. Η Πατριαρχική Φόρμιγξ – Λειτουργία Κων/νου Πρίγγου, σ. 23.
  3. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 23, 164, 273.
  4. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σσ. 143, 286.
  5. Θεία Λειτουργία Αθανασίου Πέττα, σ. 414.
  6. Θεία Λειτουργία Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σσ. 3, 85.
  7. Βυζαντινή Θεία Λειτουργία Σωτηρίου Αρβανίτη, σσ. 197, 224.

ΗΧΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ

1.      Ήχος Πλάγιος του Τετάρτου
Η βάση του Πλαγίου του Τετάρτου είναι ο φθόγγος Νη, πρώτη βάση παραγωγής της Εκκλησιαστικής μας Οκτωηχίας, αφού απ΄ αυτόν ξεκινώντας και ανεβαίνοντας μια, δύο, τρεις, ή τέσσαρες φωνές, βρίσκουμε κατά τον Χρύσανθο[16], ήχους Πρώτο, Δεύτερο, Τρίτο και Τέταρτο. Αυτή την πρώτη βάση παραγωγής όλων των ήχων άλλωστε μας δηλώνει και το ίσον στη μαρτυρία του ήχου, όπου αυτό υπάρχει.
  Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Ν. Υ. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τριώδιο σσ. 16, 70, 93 κ.α.
  2. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 18, 29, 120 κ.α.
  3. Επίτομος Λειτουργία Χαριλάου Ταλιαδώρου, σσ. 7, 12, 68 κ.α.
  4. Μουσικόν Τριώδιον Θρασ. Στανίτσα, σσ. 11, 15, 30 κ.α.
  5. Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς Αθ. Καραμάνη, σσ. 37, 94, 104 κ.α.
  6. Βυζαντινή Θεία Λειτουργία Δημ. Σουρλαντζή, σσ. 214, 389 κ.α.

2.      Ήχος Πλάγιος του Δ΄ Τρίφωνος με βάση τον Γα.
Ο Τρίφωνος Πλάγιος του Τετάρτου Ήχος, έχει ως βάση το φθόγγο Γα και χρησιμοποιεί στην κλίμακα του, την ίδια πορεία διαστημάτων, με τον Πλάγιο του Τετάρτου από τον Νη.  Σε αυτόν έχουν τονιστεί κυρίως μέλη του Ειρμολογίου, γι΄ αυτό καλείται Ειρμολογικός.
  Το Απήχημα του ήχου, είναι το Νεάγιε, το οποίο καταλήγει στην τριφωνία του στο φθόγγο Γα, κατ΄ άλλους δε και το Νανά του Τρίτου ήχου.
Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Μουσικόν Μηνολόγιον Γεωργίου Σύρκα, σσ. 269, 286, 427 κ.α.
  2. Μεγάλη Εβδομάς, Λυκούργου Πετρίδη, σσ. 2, 8, 195.
  3. Ν. Υμν. Φων. Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τομ. Β΄ σ. 138. Τομ. Γ΄ σ. 107.
  4. Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σσ. 58, 79, 80 κ.α.
  5. Μουσικόν Τριώδιον Θρασύβουλου Στανίτσα, σσ. 41, 48.
  6. Η Αγ. και Μεγ. Εβδομάς Χρυσ. Θεοδοσοπούλου, σσ. 1, 120, 204 κ.α.
  7. Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς Αθ. Καραμάνη, σσ. 3, 109, 181 κ.α.

3. Ήχος Πλάγιος του Τετάρτου Δίφωνος
Στον Πλάγιο του Τετάρτου Ήχου συναντάμε και έναν άλλο κλάδο του, ο οποίος αρέσκεται να ενδιατρίβει στη διφωνία του ήχου, δηλαδή στο φθόγγο Βου. Λιγοστά τα μέλη που ψάλλονται σε αυτόν το Δίφωνο Πλάγιο του Τετάρτου, με πιο αντιπροσωπευτικό το προσόμοιο του ήχου «Ὢ τοῦ παραδόξου θαύματος»[17].
   Στη μαρτυρία του, μετά τη φθορά συναντάμε μια δίφωνη ανάβαση (ολίγον με κεντήματα από κάτω) προς δήλωση της διφωνίας του ήχου. Το απήχημα είναι το Νεάγιε ή το Νε που καταλήγει στη διφωνία του ήχου, δηλαδή στο φθόγγο Βου. Ο Χρύσανθος μας συνιστά «όταν όμως προγράφεται το μέλος δίτονον, ο προψαλλόμενος στίχος λήγει εις τον ΒΟΥ»[18].
  Στον Διφώνο Πλαγίο του Τετάρτου Ήχο ψάλλουμε μέλη του Ερμολογίου μόνον. Τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
  1. Ειρμολόγιο Ιωάννου Πρωτοψάλτου, σσ. 179-180 και 486.
  2. Ειρμολόγιο Πέτρου Πελοπονν. και  Πέτρου Πρωτ., σσ. 236, 159.
  3. Μουσικόν Μηνολόγιον Γεωργίου Σύρκα, σσ. 280, 281, 385, 496.
  4. Νέον Υμν. Φωναίς Αισίαις Αβρ. Ευθυμιάδη, Τριώδιο σσ. 502-3.

4. Ήχος Πλάγιος του Τετάρτου Επτάφωνος
Στον Πλάγιο του Τετάρτου Ήχο συναντάμε και έναν άλλο κλάδο του, ο οποίος αρέσκεται να ενδιατρίβει στην επταφωνία του ήχου, δηλαδή στον άνω Νη΄. Σε αυτόν ψάλλονται μέλη της Παπαδικής μελοποιΐας, όπως Λειτουργικά κ.α.
   Στη μαρτυρία του ήχου, μετά τη φθορά συναντάμε μια επτάφωνη ανάβαση, προς δήλωση αυτής ακριβώς της βάσεως του ήχου.
  Ενδεικτικά τέτοια μέλη μπορούμε να δούμε  στα εξής βιβλία:
                    1.            Η Πατριαρχική Φόρμιγξ – Λειτουργία Κων.Πρίγγου, σ. 95 κ.α.
                    2.            Ν. Μ. Συλλογή – Θ. Λειτουργία Αθ. Καραμάνη, σ. 220 κ.α.
                    3.            Μεγάλη Βυζαντινή Λειτουργία Γ. Τσατσαρώνη, σ. 309 κ.α.
                    4.            Θεία Λειτουργία Αθανασίου Πέττα, σ. 480 κ.α.
                    5.            Θεία Λειτουργία Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, σσ. 144, 145 κ.α.

Θα κλείσω την ανακοίνωση μου αυτή αγαπητοί σύνεδροι έχοντας παρουσιάσει ενώπιόν σας τους κλάδους των διατονικών ήχων που συναντάμε σήμερα στην λειτουργική μας παράδοση. Δεν αναφέρθηκα στην παλαιότερη γραφή και σε ανάλογα θεωρητικά συγγράμματα, λόγω ελλείψεως χρόνου. Απλώς θέλησα να θίξω το θέμα αυτό ακροθιγώς, με την ευχή και την πεποίθηση ότι θα γίνει αφορμή για πολλούς εξ ημών, να προσεγγίσουμε πολύπλευρα αυτόν τον μουσικό μας πλούτο. Υπάρχει ενώπιών μας ευρύτατο πεδίο έρευνας, γι΄ αυτό καλώ όλους μας να εργαστούμε συλλογικά και με αγάπη Χριστού, ώστε να παραδώσουμε στις επερχόμενες γενεές, αυξημένο κατά τι τον μουσικό θησαυρό, που οι δάσκαλοι μας άφησαν παρακαταθήκη.    
Με την ευχή και την ελπίδα ότι και το 4ο Διεθνές μας Συνέδριο θα συμβάλει αποφασιστικά στην καλλιέργεια και πρόοδο όλων, αναδεικνύοντας συνάμα και αποσαφηνίζοντας πολλές πτυχές της μουσικολογικής μας έρευνας, εύχομαι προς  όλους καλή δύναμη.
                                                      
            Παρασκευή, 11-12-2009 
π. Γεώργιος Ανδρ. Σταθόπουλος 
Αρχιδιάκονος της Ιεράς Μητροπόλεως Ηλείας 
Υποψήφιος Διπλωματούχος Mr Θεολογίας και Μουσικολογίας 


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


[1] Αντωνίου Αλυγιζάκη, Η Οκταηχία, εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1985, σσ. 95-104.
[2] Παναγιώτη Χρήστου, «Ο Σεβήρος είναι ο μεγαλύτερος θεολόγος τον οποίον ανέδειξεν ο μονοφυσιτισμός…», Ελλ. Πατρολογία, Τόμος Ε΄, Εκδ. Κυρομάνος, Θεσσ/νίκη 1992, σ. 227.
[3]Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, Θεωρητικόν Μέγα της Μουσικής, Τεργέστη 1832, Επανέκδοση Κουλτούρα, σ. 134 § 305.
[4] Πατριαρχική Μουσική Επιτροπή του 1881-83, Αθήνα 1978, Επανέκδοση Κουλτούρα, σ. 12.
[5] Γρηγορίου Στάθη, Οι Αναγραμματισμοί και τα Μαθήματα της Βυζαντινής Μουσικής, Αθήνα 1979,  εκδ. Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας, σσ. 35-36.
[6] Αβραάμ Ευθυμιάδη, Μαθήματα Βυζαντινής Εκκλ. Μουσικής, Θεσσ/νίκη 2006, σ. 355.
[7] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, , όπ., παρ.,  σσ. 130-1 § 298-299.
[8] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, όπ., παρ., σ. 166 § 373.
[9] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, όπ., παρ., σ. 135 § 306.
[10] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, όπ., παρ., σσ. 136-7 § 308 κ 309.
[11] Η εισήγηση περιελάμβανε και προβολή διαφωνιών με μέλη του εκάστοτε ήχου που παρουσιάζονταν.
[12] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, όπ., παρ., σ. 131 § 299.
[13] Αβραάμ Ευθυμιάδη, όπ., παρ., σ. 358, υποσημείωση  1.
[14] Θεοδώρου Φωκαέως, Ταμείο Ανθολογίας, Τόμος Δεύτερος, Κων/πολη 1869,  σ. 397.
[15] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων,, όπ., παρ., σ. 131 § 299.
[16] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, όπ., παρ.,  σσ. 131-132 § 298.
[17] Ιωάννου Πρωτοψάλτου, Ειρμολόγιο, Πατριαρχική Έκδοση του 1903, σσ. 485-6.
[18] Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, όπ., παρ., σ. 166 § 373.

Related Posts with Thumbnails