© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Πέμπτη 21 Μαΐου 2015

Για το βιβλίο του Κωστή Ι. Βασιλάκη “Άγιος Θωμάς. Από τα εκκλησάκια του 21ου αιώνα στο Ιερό των Χθονίων Θεοτήτων” (Ηράκλειο 2014)

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ο Κωστής Ι. Βασιλάκης είναι ένας άνθρωπος που τιμά τον τόπο που τον γέννησε, όπως θα τιμούσε και τους γονείς του, σύμφωνα με την εντολή «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου ίνα ευ σοι γένηται και ίνα μακροχρόνιος γένη επί της γης». Και, βέβαια, δεν είναι τόσο το «μακροχρόνιος» που έχει σημασία, αλλά το «ευ σοι γένηται» που πέραν της ευτυχίας, γενικώς, νομίζω πως σημαίνει την ήσυχη συνείδηση. Την ικανοποίηση ότι έκανες το χρέος σου απέναντι σ’ αυτούς που σου έδωσαν τη ζωή και την ευκαιρία να γίνεις ό,τι έγινες. Έτσι αυτή η εντολή θα μπορούσε να θεωρηθεί ο θεμέλιος λίθος του οικογενειακού και κοινωνικού οικοδομήματος. Θρησκευτική η προέλευσή του. Υπάρχει και μια δεύτερη προερχόμενη από τον Ισοκράτη και την Προς Δημόνικον Επιστολή: «Τοιούτος γίγνου περί τους γονείς, οίους αν εύξαιο περί σεαυτόν γενέσθαι τους σεαυτού παίδας». Ήτοι, να συμπεριφερθείς έτσι στους γονείς σου όπως θα ήθελες να συμπεριφερθούν τα παιδιά σου σε σένα. Και γονείς δεν είναι μόνο οι γεννήτορες αλλά και οι πρόγονοι, όλοι όσοι αγωνίστηκαν, καθένας με τη σειρά του και την εποχή του, για τα ιερά και τα όσιά του. Την πατρίδα του. Και πατρίδα είναι η ευρύτερη αλλά και εκείνη η μικρή τροφός, η γενέθλια γη και πρώτα από αυτήν πρέπει να αρχίζει κανείς πριν ανοιχτεί στην άλλη, την ευρύτερη.
Σ’ αυτή, λοιπόν, τη γη, με το θρησκευτικό όνομα Άγιος Θωμάς, είναι αφιερωμένο το βιβλίο του συγγραφέα Βασιλάκη, ο οποίος άκουσε τη φωνή του πατρικού χώματος. Ο Βασιλάκης γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια στον Άγιο Θωμά, έφυγε στο Ηράκλειο κι έπειτα στα Γιάννενα, σπούδασε και επέστρεψε πάλι στα πατρικά χώματα, για να προσφέρει με τη σειρά του στη γη που του έδωσε τη ζωή και την προκοπή. Σεμνός και άξιος γόνος του τόπου που τον γέννησε, δίδαξε Ιστορία γενική, διοργάνωσε σεμινάρια στην τοπική και έγραψε βιβλία ιστορικά για τον τόπο του. Ο Άγιος Θωμάς είναι το τέταρτο, ενώ άλλα τρία ετοιμάζονται στο εκδότη. Όμως η Ιστορία δεν υπάρχει ερήμην της Γεωγραφίας. Κι έτσι σαν νέος Στράβων, γεωγράφος και φιλόσοφος ο ένας, ιστορικός και γεωγράφος ο άλλος κάνουν, ο καθείς και τα όπλα του, παρόμοια δουλειά.
Ο Άγιος Θωμάς, επαρχία Μονοφατσίου, ανήκει στον Νομό Ηρακλείου στην Κρήτη. Περιλαμβάνει δεκαπέντε οικισμούς. Αυτούς όλους ο Βασιλάκης τους περπάτησε, άνοιξε αρχεία και χάρτες, μίλησε με ανθρώπους, φωτογράφισε κτίσματα και βουνά και αιωνόβια δέντρα. Παππούδες και γιαγιάδες, παιδάκια, παλιές γειτονιές, άγρια καλντερίμια που κατατρακυλάνε από τα βουνά για να φτάσουν στην πλατεία του χωριού και να συναντήσουν τον μεγάλο δρόμο που οδηγεί κάτω στην θάλασσα, στο κάστρο, στο λιμάνι, στη «στράτα την πλαθιά».
Ο επισκέπτης θα μπορούσε να αδιαφορήσει· θα μπορούσε να αποφύγει την απαιτητική ανηφόρα και να παραμείνει στα πεδινά και πιο ευπρόσιτα παραλιακά, όπως και η μόδα απαιτεί και η γοργόνα θάλασσα ξεμυαλίζει. Όμως, αν κανείς διαβάσει το βιβλίο του Βασιλάκη, θα νιώσει τύψεις που έχασε την ευκαιρία να σκαρφαλώσει στα άγρια κατσάβραχα του βουνού, να αναρριχηθεί στα δρομάκια, να κοντοσταθεί, να πάρει ανάσα μπροστά στα γκρεμισμένα σπίτια, να ακούσει τις παλιές παιδικές φωνές που κάποτε αντήχησαν εκεί.
Υποχρεωτική στάση επιβάλλουν τα διάσπαρτα εκκλησάκια που μπορεί να είναι του αιώνα μας αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας, ίσως και 300 ετών. Παραδομένα στον αμείλικτο χρόνο, αφημένα στην βιαιοπραγία του ανέμου και της ιστορίας. Κι όμως ακόμα ευωδιάζουν λιβάνι και κερί, σαν να ανάβει τα καντήλια τους ο ήλιος που βγαίνει απ’ το βουνό ψηλά και σαν να μοσχοβολούν τα μυριστικά χόρτα. Και βέβαια μιλάμε για έναν τόπο ιερό, του οποίου η ιερότητα πάει πολύ πίσω στους αιώνες, όπου, και όταν, οι Χθόνιες Θεότητες είχαν τις τελετές τους, πολύ πριν από τη λατρεία του Χριστού στα ίδια μέρη.
Η καταγραφή έχει γίνει με τελετουργική λεπτομέρεια. Η ασπρόμαυρη φωτογράφηση στοχεύει στην ανάδειξη του ερειπίου ή αντίστροφα στο δείγμα του χαμένου μεγαλείου. Το βιβλίο, γραμμένο συστηματικά, παρέχει, λεπτομερώς, όλες τις πληροφορίες γέννησης του κάθε οικισμού, σαν ληξίαρχος. Πότε γεννήθηκε, πόσους κατοίκους έχει, πόσο απέχει από το Ηράκλειο, πόσα χαράτσια πλήρωναν π.χ. στην απογραφή του 1671 στους Τούρκους, πόσες ήταν οι χριστιανικές οικογένειες, πόσες οι τούρκικες, ποιες είναι οι μεγάλες, ποια η ιστορική τους μοίρα. Π.χ. στον οικισμό Βορού, οι Γερμανοί ισοπέδωσαν το χωριό, συνέλαβαν τον Κώστα Ζαχαρία Μπαντουβά και τον εκτέλεσαν. Εκεί λειτουργούσε τμήμα πρακτικής εκπαίδευσης του παράνομου στρατιωτικού σχολείου Αθηνών Ηρακλείου –Βορού για τους Κύπριους φοιτητές που ανέλαβαν ένοπλη δράση στον Κυπριακό Αγώνα με εκπαιδευτή τον Κώστα Μπαντουβά. Διάσπαρτα στα βουνά είναι και τα φέουδα των Βενετών, των οποίων τα οικόσημα βρίσκονται σε σωζόμενους ναούς. Αναφέρονται οι επιφανείς «οικίες» του Μοροστεφανή, με την κτητορική επιγραφή, το καφενείο του Ν. Μαρή, με την παλιά φωτογραφία του, ο Μαρογιάννης έφιππος, στις δόξες του, ο Ιωάννης Μαρής ή Μαρογιάννης, οπλαρχηγός του Μονοφατσίου, με όλα τα κουμπούρια του, η «οικία» του Σελήμ Αγά, ερείπιο σήμερα, η «οικία» του Χαιρέτη, με το υπέρθυρό της, το νεκροταφείο του «Καβαλάρη» (επιβλητικός βράχος που πήρε το όνομα από το σχήμα του) και άλλα πολλά και ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα. Μνήμες από τα σχολικά χρόνια και το «πώς μαθαίναμε ιστορία», ο επιβλητικός ναός του Αγίου Θωμά, βενετικά μνημεία, αρχιτεκτονικά μέλη, η «Κερά Σπηλιώτισσα», λαξευμένη στο βράχο, ιερό χθόνιας θεότητας στα αρχαία χρόνια, με εγκιβωτισμένη την μέσα της την «Τρύπα του Άδη». Η Αγία Παρασκευή με προχριστιανικά λαξεύματα κι αυτή σαν γέννημα του βράχου, ο νερόμυλος και οι γέφυρες στην Παναγία Καρδιώτισσα. Και πάντα ένα εκκλησάκι βγαλμένο μέσα από ένα βράχο σαν να γεννήθηκε απ’ αυτόν, σαν να βγήκε από την πέτρα. Να πώς ερμηνεύεται και το ατίθασο του τόπου και το ανυπότακτο των κατοίκων του και ο στίχος του Ρίτσου «αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτω από ξένα βήματα». Κι ακόμα πληροφορίες που επαναφέρουν στο προσκήνιο παλιές ιστορίες, βιαιοπραγίες, ζωοκλοπές, καταστροφές, βεβηλώσεις, πυρπολήσεις, θανατώσεις αλλά και θαύματα και γράμματα, πορτρέτα, σχολεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιγραφή του Ιερού της Δήμητρας και της Κόρης από τον Paul Faure (μετ. Σήφη Καμάρη), καθώς και το οδοιπορικό του Άγγλου περιηγητή Eduard Lear που επισκέφτηκε τον τόπο το 1864, περιέγραψε, σχολίασε, θαύμασε (μετ. Μαρία και Ελευθερία Κ. Βασιλάκη), ζωγράφισε και σκιτσάρισε το όμορφο τοπίο με τους βρακοφόρους μισοξαπλωμένους στα βουνά τους, κάτω από τον ίσκιο των υψίκορμων κυπαρισσιών. Αυτή η εικόνα αποτελεί το εξώφυλλο –οπισθόφυλλο του βιβλίου με την χειρόγραφη καλλιτεχνική χρονική της ένδειξη «Άγιος Θωμάς 4.30. p.m. 15 May 1864». Στο βιβλίο φυσικά θα δούμε το πορτρέτο του Lear και του υπηρέτη του George Kokàli του «Σουλιώτη όπως τον αποκαλούσε ο Lear» που τον είχε ήδη οχτώ χρόνια και θα τον κρατούσε για όλη του τη ζωή. Κι ακόμα κάτι ενδιαφέρον και συγκινητικό. Ο Lear δούλευε πολύ για να μάθει ελληνικά, σχολίαζε αμερόληπτα κοστούμια, έθιμα, ανθρώπους και ήταν θαυμαστής του Μπάυρον. Ο Lear δεν ήθελε να μιλήσει για πολιτικά αλλά ήταν χειμαρρώδης όταν έγραφε για το τοπίο και τους ανθρώπους: «το μουλάρι κοιτάει πίσω το σπίτι, σαν τη γυναίκα του Λωτ», «Πουλιά, Πλατάνια, ρυάκι, ωραίες ελιές, όμορφα μονοπάτια», «σκιερά μονοπάτια», «όμορφα σύδεντρα και λαγκάδια», «δεξιά καλαμπόκι, αριστερά πρόβατα», αηδόνια, υπέροχες πρασινάδες, γυμνοί λόφοι και «ο Γιούχτας μακρύς και κάπως σαν τον Genaro, στη Σικελία». Κάθε τέταρτο ή μισή ώρα και νέα καταχώριση: «Οι πλαγιές είναι καλυμμένες με πλατάνια, καρυδιές, ελιές, βελανιδιές, χωράφια με καλαμπόκια». Πιο κάτω βρίσκει την κρητική φιλοξενία «παράδεισο», το σπίτι πεντακάθαρο και την οικοδέσποινα μεταμφιεσμένη Lady Stratford.
Το βιβλίο, στο σύνολό του, είναι γοητευτικό, ενδιαφέρον και συγκινητικό. Για τους κατοίκους του Αγίου Θωμά, του Ηρακλείου ή της Κρήτης ολόκληρης, είναι ευλαβικό αφιέρωμα από έναν επιστήμονα δικό τους στον τόπο του. Όμως και για κάθε άλλον είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα.

Related Posts with Thumbnails