Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ
Ο Άγιος Τρύφωνας, που η μνήμη του τιμάται την πρώτη μέρα του
Φλεβάρη, είναι ο προστάτης των κηπουρών, αλλά περισσότερο των αμπελουργών. Ούτε
στο βίο του, ούτε στα γνωστά του θαύματα, που μας έχουν σωθεί στα διάφορα
συναξάρια του, υπάρχει αναφορά, η οποία να δικαιολογεί αυτήν του την ιδιότητα.
Επίσης δεν φαίνεται να έχει σχέση η ζωή ή η λατρεία του με τόπους
οινοπαραγωγικούς ή καθαρά γεωργικούς.
Σύμφωνα με τα όσα
έχουν διασωθεί γι’ αυτόν καταγόταν από την Λάμψακο και έζησε στα χρόνια των
βασιλέων Γορδιανού, Φιλίππου και Δεκίου. Ήταν φτωχικής καταγωγής και γι’ αυτό
το λόγο, όταν ήταν παιδί και για κάποιο χρονικό διάστημα, αναγκάστηκε να βόσκει
χήνες, για μπορέσει να ζήσει. Έτσι εξηγείται γιατί πολλές από τις εικόνες του
τον παριστάνουν να τις βοσκά ή να κρατά μιαν από αυτές στο χέρι του. Λέγεται
πως όταν βοσκούσε τα ζώα αυτά, μελετούσε συγχρόνως και την Αγία Γραφή. Γι’ αυτό
σιγά –σιγά, όχι μόνο γνώριζε πολλά ο ίδιος, από την χριστιανική πίστη, αλλά
μπορούσε να τα διδάξει και σε άλλους. Παράλληλα είχε αποκτήσει και την
θαυματουργική χάρη, να θεραπεύει ασθενείς. Ο βασιλιάς Γορδιανός μάλιστα τον
κάλεσε κοντά του, για να κάνει καλά την άρρωστη κόρη του. Η ίαση
πραγματοποιήθηκε και ο δυνατός την εποχή του άνδρας πρόσφερε στον Άγιο τιμές
και αξιώματα. Αυτός τα αρνήθηκε και έφυγε ευγενικά. Την εποχή όμως του Δεκίου
συνελήφθη. Δεν δέχθηκε να απαρνηθεί την πίστη του και γι’ αυτό το λόγο αρχικά
υπέστη πολλά βασανιστήρια και τέλος αποκεφαλίσθηκε.
Πώς, λοιπόν, ο
Άγιος Τρύφωνας συνδέθηκε με τους κήπους και τους αμπελώνες; Το πιο πιθανόν
είναι η εξήγηση να βρίσκεται στην ημέρα της γιορτής του. Την εποχή εκείνη τα
κηπουρικά κινδυνεύουν από την κακοκαιρία και τις βροχές. Επίσης τότε ξεκινά και
το κλάδεμα του αμπελιού, το οποίο είναι η πιο βασική εργασία των αμπελουργών
και από αυτήν εξαρτάται η μελλοντική πρόοδος και καρποφορία του. Για να γίνει
απαιτείται γνώση και φροντίδα. Άρα πολύ φυσικό είναι να ζητούν την επίκληση του
θείου και να προτιμούν γι’ αυτό έναν Άγιο, ο οποίος αυτές τις ημέρες τιμάται.
Για τον ίδιο λόγο στις εικόνες του τον παριστάνουν να κρατά ένα δρεπάνι, που
είναι το κατεξοχήν εργαλείο του κλαδέματος ή και κλαδιά αμπέλου. Για τον ίδιο
λόγο οι αμπελουργοί της Γαλλίας έχουν προστάτη τον Saint Vincent, ο οποίος γιορτάζει
την ίδια περίπου περίοδο, στις 22 Ιανουαρίου.
Την 1η
του Φλεβάρη, που γιορτάζει ο Μάρτυρας οι κηπουροί του νησιού μας τιμούν την
επέτειο της μνήμης του με αργία. Αποφεύγουν να μπουν στο χωράφι, γιατί πιστεύουν
πως αυτό θα τους «ρουφήξει». Έχει επίσης διασωθεί από τον λόγιο Ανδρέα Γαήτα,
πως την ημέρα εκείνη οι κάτοικοι των Κήπων, του προαστίου που προμήθευε και εν
μέρει προμηθεύει με λαχανικά την πόλη, συνήθιζαν να δανείζονται από τον
υποδικηγόρο Αντώνιο Μουζάκη τα λείψανα του Αγίου, που ο ίδιος κατείχε και να
κάνουν μ’ αυτά αγιασμό στην περιουσία τους, με την παρουσία, βέβαια, ιερέων.
Παρόλα αυτά ούτε
στην περιοχή, ούτε στο νησί ολόκληρο υπήρχε εκκλησία, η οποία να τιμόταν στο
όνομα του Μεγαλομάρτυρα, αλλά και οι εικόνες του είναι πολύ σπάνιες στην
Ζάκυνθο! Προσωπικά μία μόνο γνωρίζω, η οποία σώζεται στην μετασεισμική εκκλησία
των Αγίων Πάντων, στο χωριό Γαλάρο.
Μα και με μιαν άλλη
γεωργική εργασία έχει σχέση ο Άγιος Τρύφων στο νησί μας. Είναι το μάζεμα του
σανού, μιαν εποχή άσχετη με την ημέρα της γιορτής του, που κατά την διάρκειά
του γίνονταν τα εξής τελετουργικά, για να διατηρηθεί και να μην σαπίσει το ξερό
χόρτο, το οποίο θα χρησίμευε για τροφή των ζώων το Καλοκαίρι.
Ένας από τους
συμμετέχοντες καθόταν στην πόρτα, στην αποθήκη, που θα φυλαγόταν ο σανός και
χτυπώντας δύο πέτρες, όπου κρατούσε στο χέρι του, έλεγε:
«Τι κάνεις εκεί;».
Ο άλλος, που
μετέφερε τα ξερά χόρτα απαντούσε:
«Εγώ βάνω τση Αγίας
Βαρβάρας τα κλειδιά και του Αγίου Τρύφωνα τα φιλιοκοτόπουλα και να μην τα
πατσάρει (αγγίξει) τίποτα».
Αυτό γινόταν τρεις
φορές και ο λαός μας πίστευε πως έτσι δεν θα έχανε τον πολύτιμο για την τροφή
των ζώων του, σανό.
Περιττό να
σημειώσουμε εδώ πως η επίκληση του Μεγαλομάρτυρα γινόταν λόγω των γεωργικών ιδιοτήτων
του. Μνημόνευαν δε τα «φιλιοκοτόπουλα» επειδή, όπως παραπάνω γνωρίσαμε, ο Άγιος
έβοσκε μικρός χήνες. Όσον αφορά στην Αγία Βαρβάρα, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα,
το οποίο απαιτεί έρευνα.
Τελικά πολλά μας
διδάσκει η λαογραφία του κάθε τόπου. Αρκεί να την γνωρίσουν στην ουσία, με
αγάπη και όχι επιδερμικά. Τα έθιμά μας είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα του
πολιτισμού μας.