© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου 2012

Οι Παρακλήσεις του Σταυρού


Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ


   Η γιορτή της Ύψωσης του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, είναι μια από τις σημαντικότερες του χρόνου και τιμάται από το λαό μας με ιδιαίτερη ευλάβεια. Θεωρείται εφάμιλλη της Μεγάλης Παρασκευής και η νηστεία της είναι μια από τις αυστηρότερες του ενιαυτού. Χαρακτηριστικό φαγητό της ημέρας αυτής για το νησί μας τα βρασμένα, ξερά κουκιά, τα οποία όχι μόνο μαγειρεύονταν, κατ’ έθιμο, σ’ όλα σχεδόν τα σπίτια της Ζακύνθου, αλλά παλιότερα πουλιόνταν έτοιμα από τους πλανόδιους πωλητές στις διάφορες γειτονιές, πασπαλισμένα με αλάτι και την απαραίτητη ρίγανη.
   Επίκεντρο του εορτασμού ήταν και είναι το γραφικό εκκλησάκι του Εσταυρωμένου στην πόλη, το οποίο, εκεί στην Αγία Τριάδα και στην αρχή της οδού Κρυονερίου, εξακολουθεί ν’ αντιστέκεται στην σύγχρονη κακογουστιά, που το περιβάλλει, σαν θύμηση και σαν υπόδειξη, τονίζοντας το τι χάθηκε με την θεομηνία του Αυγούστου του 1953 και υπογραμμίζοντας το τι κακά μπορεί να φέρει η αδιαφορία και η λησμοσύνη.
   Σκοπός όμως του σημερινού κειμένου, του επίκαιρου και εορταστικού, δεν είναι η λαογραφία της γιορτής, πλούσια και στο νησί μας, όπως και σε όλα τα άλλα μέρη, ούτε η αναφορά στην ιστορική εκκλησία, που πανηγυρίζει, αλλά σε μια συνήθεια καθαρά τοπική, θέλω να πιστεύω, η οποία για χρόνια τηρήθηκε και εσχάτως, καλώς ή κακώς, όπως πολλές άλλες, καταργήθηκε.
   Επιδίωξή μας είναι η καταγραφή της και από εδώ και η, ως γνώση, μετάδοσή της στις νεότερες γενιές και φυσικά όχι η επαναφορά της, μια και οι καιροί δεν το επιτρέπουν.
   Παλιότερα, λοιπόν, την χρονική περίοδο από 1 έως 13 Σεπτεμβρίου οι εφημέριοι των εκκλησιών της Ζακύνθου επισκέπτονταν τα σπίτια των ενοριτών τους και διάβαζαν την μικρή παράκληση του Σταυρού. Η συνήθεια αυτή μιμείται και αντιγράφει την ανάλογη του Δεκαπενταύγουστου και δείχνει την ευσέβεια, την οποία έχει ο λαός μας προς το Τίμιο Ξύλο και το πόσο τιμά την γιορτή του.
   Για την ευκολία, μάλιστα των ιερέων της Ζακύνθου, ο Ν. Πολλάνης εξέδωσε το 1852 στην γειτονική Κεφαλονιά μια Παράκληση γραμμένη, πιθανόν γι’ αυτό το σκοπό, από τον ευπαίδευτο ντόπιο κληρικό Νικόλαο Γαβριηλόπουλο, τον και υμνητή του προστάτη μας Αγίου Διονυσίου, η οποία, μαζί με μιαν άλλη σχετική, ποίημα του ιερομονάχου Ρωδίου του Κρητός, επαναδημοσιεύθηκε το 1985 από το μακαριστό, ζακυνθινής καταγωγής και νοοτροπίας, Μητροπολίτη Αργολίδος, Χρυσόστομο Β΄ Δεληγιαννόπουλο.
   Την ανάγκη της ύπαρξης μιας σχετικής υμνογραφίας για την περίπτωση μας την επιβεβαιώνει και η πολύτιμη δημοσίευση από τον π. Παναγιώτη Καποδίστρια ενός χειρόγραφου κώδικα, ο οποίος διασώθηκε στην εκκλησία του Εσταυρωμένου και πρωτοδημοσιεύεται από τον παραπάνω ποιητή και ερευνητή στην σημαντική έκδοση: «Ζακύνθου Εορτοδρόμιον», η οποία τυπώθηκε το 1998 από την Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου και Στροφάδων, μαζί με άλλες τοπικές ακολουθίες.
   Ο κώδικας αυτός, όπως ο π. Καποδίστριας σημειώνει στην εισαγωγή του, είναι γραμμένος από τον ιερέα Διονύσιο Θεοδόση, «ευλαβείας χάριν», το 1845 και είναι αφιερωμένος στον ιστορικό ναό του Εσταυρωμένου. Μεταξύ των άλλων, εκτός από τους δημοσιευμένους από τον δεσπότη Δεληγιαννόπουλο, περιέχει και δύο παρακλητικούς κανόνες του Σταυρού, έργα ντόπιων υμνογράφων. Ο ένας είναι πόνημα του «Στυλιανού του Αιδεσιμωτάτου εν ιερεύσι Χαλκωματά του Ζακυνθίου» και ο άλλος ενός ανωνύμου «Ευλαβούς Ζακυνθίου».
   Η ποικιλία των παρακλητικών αυτών κανόνων, αλλά και η γραφή κάποιων από ντόπιους, δείχνει όχι μόνο την συχνή τους χρήση, αλλά και την ανάγκη πολυμορφίας, δείγμα της καλαισθησίας των ντόπιων ιερέων και απόδειξη για την αγάπη στο λειτούργημά τους. Είναι μια ακόμα μαρτυρία για την ιδιαιτερότητα του ντόπιου τυπικού και μια επιπλέον επιβεβαίωση για την τζαντιώτικη ιδιορρυθμία.
   Δεν ξέρουμε το πότε ακριβώς σταμάτησε η συνήθεια αυτή. Στηριζόμενοι, όμως, στην μαρτυρία του επισκόπου Δεληγιαννόπουλου, που στον πρόλογο της έκδοσής του σημειώνει πως ο ίδιος την πρόλαβε, ακολουθώντας τους ιερείς της Ζακύνθου, σαν ψάλτης και γνωρίζοντας πως ο ίδιος γεννήθηκε το 1916, πρέπει να την τοποθετήσουμε και αυτήν προσεισμικά.
   Σήμερα, βέβαια, που και αυτές οι παρακλήσεις του Δεκαπενταύγουστου στα σπίτια τείνουν να εκλείψουν είναι δύσκολο να σκεφτούμε την επαναφορά τους. Τις αναφέραμε όμως εδώ, όπως γράψαμε και παραπάνω, για να γίνουν γνωστές και να διασωθούν στην θύμηση. Ήταν δημιούργημα των εποχών, που οι εφημέριοι των ναών του νησιού μας, αναζητώντας εργασία, μια και δεν ήταν μόνιμοι, προσπαθούσαν να δημιουργήσουν στις εκκλησίες τους ιδιαιτερότητες και έθιμα. Ήταν, επίσης, τότε, που δεν γραφόσουν ενορίτης στην εκκλησία της γειτονιάς σου, αλλά σε αυτήν που εσύ προτιμούσες.
   Οι καιροί αλλάζουν και τα πράγματα εξελίσσονται. Το σήμερα είναι πολύ πιθανόν καλύτερο. Ας γνωρίζουμε, όμως, και το παρελθόν μας. Είναι οι ρίζες μας και η ιστορία μας. Πάνω σ’ αυτό θα στηριχτούμε.

Related Posts with Thumbnails