Η Αγία του φωτός

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Η Αγία Λουκία, της οποίας η μνήμη γιορτάζεται και από τα δύο δόγματα την μέρα του μαρτυρίου της, στις 13 Δεκεμβρίου, έχει, κυρίως στη Δύση, δεθεί με το φως και την κυριαρχία του. Οι αιτίες γι’ αυτό είναι δύο και εξηγούν το δέσιμο του ονόματος της αθλοφόρου αυτής γυναικείας μορφής της εκκλησίας μας με τον ήλιο και τα όσα απ’ αυτόν, λυτρωτικά και ζωογόνα, συνεπάγονται. Η πρώτη είναι η σχέση του ονόματός της (Lux σημαίνει φως) με την κυρίαρχη  μορφή της ζωής και η δεύτερη η ημερομηνία της γιορτής της. Για την τελευταία πολλά έχει να μας πει η λαογραφία. Στις μέρες του Δεκέμβρη και πριν το χειμερινό ηλιοστάσιο, στις 21 του μήνα, οι μέρες είναι οι μικρότερες του χρόνου και κατά την λαϊκή αντίληψη ο ζωοδότης κυρίαρχος του ουρανού φαίνεται να κινδυνεύει. Για το λόγο αυτό, εκεί κατά το ηλιοστάσιο, άναβαν παλιότερα φωτιές πάνω στη γη, θέλοντας να τον βοηθήσουν και να τον ενισχύσουν. Κατάλοιπό τους ο γνωστός «Δωδεκαμερίτης», οι φωτιές των Γιορτών στην Βόρεια, κυρίως, Ελλάδα, αλλά και τα δικά μας δύο κούτσουρα, που καίνε την παραμονή των Χριστουγέννων, κάτω από την πατροπαράδοτη κουλούρα μας, την ώρα της κοπής της.

   Με την μεταβατική αυτή περίοδο είναι συνδεδεμένες και όλες οι γιορτές του μήνα. Ο πρώτος κύκλος του, τα γνωστά «Νικολοβάρβαρα» έχει δεθεί με την επικράτηση του σκότους και του Χειμώνα, αλλά και με την έξαρση των μολυσματικών νόσων. Έτσι η Αγία Βαρβάρα είναι αυτή που ιατρεύει από την επιδημία της βλογιάς και κρατά τα μυστικά της ίασής της. Η μνήμη της τιμάται με αυστηρή , γι’ αυτό, νηστεία στο νησί μας και παλιότερα γινόταν και λιτανεία της εικόνας της από την εκκλησία της των Κήπων, τόσο σε ανάμνηση διαφόρων σωτηριών, όσο και όταν προέκυπτε επιδημία. Στη συνέχεια ο Άγιος Σάββας, της επόμενης ημέρας, «σαβανώνει», κατά την λαϊκή αντίληψη, τη γη με χιόνι. Για να έρθει ο τελευταίος του εορταστικού τριήμερου, ο λαοφιλής Άγιος Νικόλαος «στα χιόνια φορτωμένος».

   Μα οι τρεις, συνεχόμενες αυτές γιορτές φαίνεται να είναι και οι τελευταίες της επικράτειας του σκότους. Απ’ ότι πιστεύεται και με παρετυμολογία των ονομάτων, στις 9 Δεκεμβρίου, με την σύλληψη της Αγίας Άννας, της μητέρας της Θεοτόκου, το φως «ανασαίνει» λίγο, ενώ τρεις μέρες αργότερα, του Αγίου Σπυρίδωνος, παίρνει ακόμα «ένα σπυρί». Έτσι φτάνουμε στις 22 του μήνα, σήμερα γιορτή της Φαρμακολύτριας Αγίας Αναστασίας, αλλά με το παλιό ημερολόγιο της Αγίας Άννας, που ζούμε την μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου. Μετά από λίγο και με την Γέννηση του «Ήλιου της δικαιοσύνης» Χριστού, «το φως αξαίνει» και η μέρα όσο πάει και μεγαλώνει.

   Από τον εορταστικό αυτό κύκλο της φθοράς και της επανόδου του φωτός δεν θα μπορούσε να ξεφύγει και η Αγία Λουκία, της οποίας το όνομα, όπως ήδη αναφέραμε, θυμίζει τον κυρίαρχο των ημερών. Έτσι σε όλη σχεδόν την Ευρώπη θεωρείται η προστάτιδά του και έχει μάλιστα αντικαταστήσει την δική μας Αγία Παρασκευή, μια και εκεί θεωρείται των οφθαλμών η γιάτρισσα. Για το λόγο αυτό εικονίζεται να κρατά δύο μάτια και να θυμίζει στον κόσμο την ειδικότητά της.

   Επίσης την ημέρα της γιορτής της στην Εσπερία γίνονται γιορτές, οι οποίες έχουν σχέση με το φως και την επικράτειά του. Συνήθως τότε ανάβουν τα χριστουγεννιάτικα φώτα και τιμούν την Μάρτυρα με δεκάδες αναμμένα κεριά.

   Μα η λατρεία της τιμώμενης στην Βενετία, κυρίως, αυτής Αθλοφόρου, όπου εκεί ολόσωμο βρίσκεται και το σκήνωμά της, στον ομώνυμο ναό, φαίνεται να είναι γνωστή από παλιά στο νησί μας, τη Ζάκυνθο. Και αυτό ήταν φυσικό και επόμενο, αν αναλογιστούμε την μακραίωνη σχέση των Επτανήσων με την πλωτή πόλη.

   Απόδειξη γι’ αυτό η εκκλησία της, η οποία υπήρχε παλιότερα στην πόλη, η οποία για λόγους ασφάλειας, βρισκόταν, τότε, προφυλαγμένη μέσα στο Κάστρο. Ο ναός αυτός, βέβαια, ήταν καθολικός, αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να έχει και πολλή σημασία για τη νοοτροπία της εποχής. Σύμφωνα με τον Λεωνίδα Ζώη και μ’ αυτά που μας διασώζει στο «Λεξικόν» του, η ιερή αυτή στέγη, η οποία ήταν αφιερωμένη και στην Αγία Αναστασία, ανήκε στον ιερωμένο P. Cordoni. Το 1698 ο Εμμανουήλ Μόρμορης και η αδελφή του Ταρσία, παραχώρησαν ένα παρακείμενο μικρό οικόπεδο, για να κατασκευασθεί ένα σκευοφυλάκιο. Η εκκλησία αυτή φαίνεται να είχε καταστραφεί από παλιότερος σεισμούς και η ανάμνησή της και μόνο έχει μείνει στις μέρες μας.

   Μα και στην ορθόδοξη λατρεία του νησιού φαίνεται να πέρασε η λατρεία της Αγίας. Η μορφή της είναι μια από τις τρεις, που εικονίζονται στην δεσποτική εικόνα του τέμπλου της Τριμάρτυρος, στο Ακρωτήρι, μαζί με τον Τροπαιοφόρο Γεώργιο και τον Αναστάσιο τον Πέρση. Το έργο αυτό έχει ιστορηθεί από τον μεγάλο Νικόλαο Καλ(λ)έγη και στην κάτω δεξιά πλευρά του έχει την χρονολογία: ΑΨΚΔ (1724).

   Την λατρεία της Αγίας στη Ζάκυνθο αποδεικνύουν και τα αρκετά γυναικεία ονόματα, τα οποία από παλιά υπήρχαν στο νησί και γιορτάζουν την ημέρα της μνήμης της.