π. Κων. Ν. Καλλιανός: ΨΗΓΜΑΤΑ ΚΛΗΜΑΤΙΑΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ | 1. ΤΟ ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΗΡΙΟ

(ἤ, Ὅταν ἡ ἀναπόληση καὶ ἡ συγκίνηση συναντοῦν τὴν Ἱστορία)

Κλείνοντας τὴ θύρα της ἡ δεκαετία τοῦ 1960 ἄφησε πληγωμένο ἀπὸ τὸ σεισμὸ καὶ τὶς κατολισθήσεις τὸ Ἐπάνω Κλήμα, ἀφοῦ τὸ Κάτω Χωριό, τὸ Κάτω Κλήμα, δηλαδή, εἶχε ἤδη ἀρχίσει τὴν μετοικεσία γιὰ τὸ Λουτράκι, μετὰ τὰ τραγικὰ ρήγματα ποὺ δέχτηκε τὴν Κυριακὴ τοῦ Θωμᾶ τοῦ 1939.

Ἀπὸ τὰ μέσα ἀκόμα τῆς δεκαετίας αὐτῆς, τοῦ 1960, ἄρχισαν οἱ διαδικασίες γιὰ μεταφορὰ τοῦ οἰκισμοῦ τοῦ ἐπάνω χωριοῦ στὸ Ἔλιος μὲ τὶς ὅποιες διαφωνίες. Μέχρι ποὺ φτάσαμε στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1970, ὁπότε ἄρχισε ἡ κατασκευὴ οἰκιῶν καὶ καταστημάτων στὴν περιοχὴ τοῦ Ἔλιους. Φυσικὰ δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε, πὼς ἕνα τέτοιο ἐγχείρημα εἶχε καὶ τὶς ἀναλογες συνέπειες, δηλαδή, τὴν καταστροφὴ ἑνὸς σημαντικοῦ οἰκολογικοῦ πνεύμονα τῆς Σκοπέλου: τοῦ γνωστοῦ σὲ ὅλους μας βάλτου ἤ «τσ’βουρλιές», ὅπως ἦταν γνωστὸς στοὺς ντόπιους.

Ὁ οἰκισμὸς περατώθηκε, καὶ μὲ τὴν εἴσοδο τῆς δεκαετίας τοῦ 1980 δόθηκε στοὺς Κληματιανούς κατόπιν κληρώσεως. Ἀλησμόνητη, μάλιστα, θὰ μείνει στὸ νοῦ τοῦ κάθε συνειδητοῦ Κληματιανοῦ ἡ ἡμέρα ἐκείνη τῆς 29^ης Ἀπριλίου 1980 ποὺ ἔγινε ἡ κλήρωση καὶ δόθηκαν τὰ σπίτια, γιατὶ πίσω ἀπὸ τὴν ὅλη γιορταστικὴ ἀτμόσφαιρα, διακρίνονταν ἀμυδρὰ κι ὅλη ἐκείνη ἡ τραγικὴ κατάσταση ποὺ φανερώνεται σ᾿ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις τοῦ ἀποχωρισμοῦ. Γιατὶ ἕνας ἀδυσώπητος ἀποχωρισμὸς πλανιόταν τότε πάνω στὴν περιοχὴ τοῦ παλιοῦ καὶ τοῦ νέου χωριοῦ. Ποὺ δὲ φαινόταν τὶς στιγμὲς ἐκεῖνες, γιατὶ τὸ πασπάλισμα ἀπὸ τὴν αἰσιοδοξία ποὺ γενοῦσαν τὰ γεγονότα ἐκεῖνα, κάλυπτε κάθε ἴχνος συννεφιᾶς...

Τώρα πιὰ οἱ Κληματιανοὶ εἶχαν τὸ νέο τους σπίτι, ποὺ λίγο ἔμοιαζε μὲ τὸ παλιὸ ποὺ θὰ ἄφηναν στὸ χωριό. Ἀκόμα καὶ τὸ τοπίο τώρα πιὰ ἦταν διαφορετικό... Βλέπεις, ἄλλο ὁ «Πεῦκος», οἱ «Κουκοῦλες», τὰ «Κάγκελα», ἡ «Βελανιά» κι ἐντελῶς διαφορετικὰ τὰ «Ἔλια», ὅπως λέγανε οἱ παλιότεροι τὴν περιοχή. Κι ἄν στὸ παλιὸ τὸ χωριὸ ἡ ὑγρασία ἦταν σχεδὸν μηδαμικὴ ἐκεῖ, «τς᾿ Βουρλιές», στὸν βάλτο τὰ πράγματα ἦταν τώρα πιὰ ἐντελῶς διαφορετικά. Ὅμως αὐτὰ ἦταν τιποτένια μπροστὰ στὴ νέα προοπτικὴ ποὺ ἄνοιγε τώρα πιὰ ἡ θάλάσσα, ποὺ ἁπλώνονταν λίγα μετρα ἀπὸ τὰ νέα σπίτια καὶ δὲν ἦταν μισὴ ὥρα μακρυά, ὅπως στὸ παλιὸ τὸ χωριό. Ἔτσι ἀρχίζει ἡ νέα δραστηριότητα τῶν Κληματιανῶν μὲ τὸν τουρισμό, ποὺ εἶναι προσοδοφόρος καὶ ἀνακουφίζει τὸ βαλαντιο τῶν χωρικῶν. Γιατὶ τὰ χτήματα τώρα πιὰ δὲν ἔδιναν τὰ παλιὰ τὰ μαξούλια, ἀφοῦ οἱ ἀμυγδαλιὲς ξεραίνονταν ἡ μιά μετὰ τὴν ἄλλη, οἱ μαῦρες οἰ ἐλιὲς ἔπαψαν, τὰ «κορόμηλα» λιγόστεψαν καὶ τὸ λάδι ἔβγαινε μοναχα γιὰ τὸ σπίτι, ἄντε καὶ γιὰ κανένα φίλο...Ἡ μετανάστευση καὶ τὸ «μπαρκάρισμα» δὲν ἦταν ὅπως παλιά, γιατὶ τὰ πράγματα στένεψαν κι οἱ δουλιὲς περιορίστηκαν. Ἔτσι ἡ τουριστικὴ ἀναπτυξη τοῦ νέου χωριοῦ ἔγινε πιὰ μονόδρομος, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ οίκοδομοῦνται μικρὲς ἤ μεγάλες μοναδες καταλυμμάτων γιὰ τοὺς τουρίστες. Φυσικὰ ἕνα τέτοιο ἐγχείρημα ἔχει καὶ τὶς ἀρνητικές του διαστάσεις, οἱ ὁποῖες προσδιορίζονται στὸ φαινόμενο κυρίως τοῦ ἀνταγωνισμοῦ, ποὺ γεννᾶ τὸ συμφέρον-ὄχι πάντα τὸ κοινωνικό, ἀλλὰ τὸ ἀτομικό. Ὅσον ἀφορᾶ δὲ τὰ ἀποτελέσματα, θὰ φανοῦν ἀργότερα, πιστεύω...

Ἐν πάσει περιπτώσει, ἐπειδὴ ὁ λόγος μου εἶναι γιὰ τὴν ἀπόδοση τῶν νέων οἰκιῶν στοὺς μετοικήσαντες κατοίκους τοῦ Κλήματος (καὶ ὄχι μόνο), ἐπιθυμῶ νὰ σταθῶ σὲ δύο σημεῖα:Βασικὰ σημεῖα ποὺ χρειάζεται νὰ τὰ προσέξουμε, ἄν ἐπιθυμοῦμε νὰ διακρατήσουμε τὸν πολιτισμὸ τῶν πατέρων μας καί, κυρίως, νὰ τὸν μεταλαμπαδεύσουμε στὶς ἑπόμενες γενιές.

Μὲ τὸ παραχωρτήριο, λοιπόν, ποὺ πήραμε στὰ χέρια μας, τὴν 1^η Ἰουνίου 1983, θεωρήσαμε ὅτι κρατοῦμε στὰ χέρια μας ἔνα διαβατήριο, τὸ ὁποῖο θὰ μᾶς ἔφερνε στὴ Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας. Μὲ λίγα λόγια νομίσαμε ὅτι τὸ Νέο Κλήμα εἶναι μιὰ διαφορετικὴ πραγματικότητα κι ὄχι μιὰ προέκταση τοῦ παλιοῦ μας τοῦ χωριοῦ. Δηλαδή, δὲν καταλάβαμε πὼς μᾶς παραχωρήθηκε μιὰ νέα (προσωρινὴ κι αὐτή) κατοικία, ποὺ δὲν καταργεῖ τὴν προηγούμενη, τὴν ὁποία διαπιστώσαμε ὅτι ὑπῆρξε προσωρινή. Ἁπλά τὴν βελτιώνει. Ἑπομένως ὁ σύνδεσμος μὲ τὸ παλιό μας τὸ χωριό, τὴ μήτρα δηλαδή ποὺ μᾶς κυοφόρησε καὶ γέννησε, θὰ πρέπει νὰ συνεχιστεῖ καί, μάλιστα, νὰ γνωστοποιηθεῖ καὶ στὶς νέες γενιές, ὥστε νὰ ἀγαπήσουν καὶ νὰ τιμοῦν πάντα τὸν τόπο τῶν πατέρων τους.

Ξέρω ὅτι τὰ ὅσα γράφω θὰ θεωρηθοῦν ἀπὸ κάποιους φαιδρά, ἀνυπόστατα, οὐτοπικά. Κι ὅμως εἶναι ὁ καημὸς ὄλων ὅσων ἀγαπᾶμε, λατρεύουμε καὶ τιμᾶμε τὸ παλιό μας τὸ χωριό. Μὲ τὸ ἀγέρωχο τὸ Σχολεῖο νὰ στέκει σημεῖο ἀντιλεγόμενο σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἐπιμένουν νὰ διαγραψουν ἀπὸ τὴ Μνήμη τὴν Ἱστορία. Τὴν παλιά μας τὴν ἐκκλησιά, τὸ χωνευτήρι ἐκεῖνο τῶν κορυφαίων μας βιωματων, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐρείπια...Ἐρείπια σπιτιῶν καὶ καταστημάτων, ποὺ ἀπομένουν ἀδιάψευστοι μάρτυρες τῆς διάβασης κάποιων ἀνθρώπων, ἴσως λησμονημένων σήμερα. Κι ἄν τὰ ἐναπομείναντα κτίσματα συγκινοῦν μὲ τὴν παρουσία τους, τὰ ἐρείπια ἀνεβαζουν στὴν ψυχὴ ἐκεῖνο τὸ ρίγος ποὺ νοιώθεις στὰ Κοιμητήρια, ὅπου ἀναπαύονται οἱ δικοι μας ἄνθρωποι, οἱ πρόγονοί μας. Γιατὶ ἐκεῖνα τὰ ἐγκατελειμμένα κτίσματα, μὲ τὰ ἄχρηστα πλέον ἀντικείμενα παραπεταμένα -ποτήρια, πιάτα, καζάνια, σκαμνάκια, τραπέζια- ὅλ᾿ αὐτὰ μαρτυροῦν τὸ πέρασμα ἀνθρώπων ἀπὸ ἐκεῖ. Καὶ νὰ σκεφτεῖ κανεὶς ὅτι τὰ ἄχρηστα αὐτὰ ἀντικέιμενα λειτούργησαν κάποτε ὡς τὰ συνοδευτικὰ ἐκεῖνα πράγματα τῆς καθημερινότητας, καὶ ὄχι μόνο, τῶν ὅσων κατοίκησαν τὰ σπίτια ἐκεῖνα. Γιατί, γιὰ νὰ ἐπεκταθεῖ ὁ λόγος μας, τὰ πράγματα αὐτὰ συνόδεψαν χαρὲς καὶ λύπες τοῦ κάθε σπιτιοῦ, ὅπως ἀρραβῶνες, γάμους, γιορτάδες, ἀλλὰ καὶ πικρὲς ὧρες ὅπως ξενιτεμοί, ἀρρώστιες, θάνατοι...

Ὅλ᾿ αὐτά, λοιπόν, πῶς νὰ λησμονηθοῦν, νὰ περιφρονηθοῦν, νὰ ριχτοῦν στὸν Καιάδα τῆς ἀχρηστίας; Ἐπίσης, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ μὴ ριγήσει ὁ κάθε συνειδητὸς θνητός, ὅταν σὲ καιρὸ ἄγριου χειμώνα, μέσα στὴ χαλαλοὴ τοῦ καιροῦ, ἀκούγονται φωνὲς περίεργες, συνομιλίες απόκοσμες, θρήνοι καὶ στεναγμοί, ποὺ μονάχα, ἄν διαθέτει κάποιος τὴν εὐαισθησία τοῦ συνειδητοῦ κι ἁπλοῦ Ἀνθρώπου, μπορεῖ νὰ διακρίνει ; Γιατὶ δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε πὼς ἐκείνα τὰ σπίτια δὲ χτίστηκαν μὲ τὴν εὐκολία τῶν σημερινῶν, ἀλλὰ μὲ πολλοὺς ἱδρῶτες, ἀγωνία, φαρμάκι καὶ σκληρὴ οἰκονομία. «Τὴν πεντάρα λίρα», ὅπως λέγανε τότε... Καὶ τὸ κάνανε πράξη οἱ παλιότεροι, ζώντας μὲ στερήσεις μεγάλες καὶ κοιτώντας νὰ ἐξοικονομήσουν τὰ ἀπαραίτητα γιὰ τὶς προίκες, τὸ μέτρημα, τὴν παντρειά. Μὲ μέρες καὶ νύχτες φορτωμένες ἀγωνία κι ἀγρύπνια, κόπο καὶ δάκρυα πολλά... Ποὺ τὰ σπίτια αὐτὰ ἔζησαν καὶ κράτησαν μυστικὰ ὡς ἄλλη ἐξομολόγηση. Γιατὶ ἕνα πράγμα πρέπει νὰ ξέρουμε: πῶς στὴν παραστιὰ λέγανε οἱ παλιοὶ τὸν καημό τους, μπροστὰ στὴ φωτιά, λὲς καὶ ἤθελαν αὐτὰ τὰ μυστικὰ νὰ καοῦν, νὰ γίνουν στάχτη μαζὶ μὲ τὰ ξύλα.

Τὰ παραχωρητήρια, λοιπόν, τὰ πήρανε οἱ Κληματιανοὶ στὰ χέρια τους καὶ μ᾿ αὐτὰ πήγανε καὶ κατοίκησαν τὰ νέα τους σπίτια. Ὅμως πίσω τους, στὸ παλιὸ τὸ χωριὸ ἀπόμεινε ἀνέπαφη ἡ Μνήμη νὰ σεργιανᾶ μέσα στὰ ἐρείπια καὶ νὰ θυμίζει... Ὅπως οἱ ἀρχαῖες κολῶνες, ὅπως τὰ βυζαντινὰ τὰ κάστρα, τὰ ἐρειπωμένα κελλιὰ τοῦ Ὄρους... Ἀδιάψευστοι μάρτυρες ἀνθρώπινης παρουσίας, φυλακτήρια ἱερῆς καὶ ἀθάνατης θύμησης. Ἕως τῆς συντελείας.

(Εὐχαριστῶ πολὺ τὸν Γιάννη Ἀν. Ὑδραῖο, Πρόεδρο τῆς παλιᾶς Κοινότητας τοῦ χωριοῦ μας, γιὰ τὴν πολύτιμη βοήθειά του.)

π.κ.ν.κ. Μάρτης 2017

Για το βιβλίο του Σπύρου Μπρίκου “Ιατρικό παράδοξο”. Επιμέλεια ιατρικών όρων: Ελένη Χρήστου (Εκδ. Μανδραγόρας 2015)

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Βιβλίο παρόμοιο δεν έχουμε διαβάσει. Η σύλληψη είναι μοναδική, πρωτότυπη και εντυπωσιακή. Τα ποικίλα περιστατικά περιμένουν τη γνωμάτευση του ειδικού. Με την ψυχρή επιστημονική, ιατρική συγκεκριμένα ορολογία, όλα φαίνεται ότι βρίσκουν την αιτία τους κι εδώ ακριβώς κρύβεται μια αντινομία. Η αιτία δεν είναι λογική αλλά βαθιά συναισθηματική. Το ιατρικό παράδοξο στην επιφάνεια έχει τη ρίζα του σε τραυματικό ιστορικό γεγονός. Ο συγγραφέας, δηλαδή, αναζητά την αιτία της ασθένειας στην ιστορία, ή, για να το πούμε καλύτερα, κάνει γνωμάτευση. Και είναι, μάλιστα, τόσοι πολλοί οι ιατρικοί όροι στην αφήγηση που ο απρόσεκτος αναγνώστης θα νομίσει πως ο γιατρός γνωματεύει επί σπανίων ιατρικών περιστατικών, όχι ότι λογοτεχνεί. Αλλά και το αντίστροφο θα μπορούσε να συμβαίνει. Να εξετάζει ιατρικά την ιστορία.

Ο συγγραφέας Σπύρος Μπρίκος στο βιβλίο του με τον τίτλο Ιατρικό παράδοξο, κατ’ αναλογίαν αλλά και κατ’ αντιδιαστολή μας προσφέρει Histoires Exraordinaires σαν του Edgar Alan Poe και μετά του Baudelaire, προσαρμοσμένες στην ελληνική πραγματικότητα. Και από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, προκύπτει ξανά κάτι που είναι ήδη γνωστό· τίποτα δεν υπάρχει παράδοξο όσο η ζωή η ίδια.

Το βιβλίο περιέχει τις ενότητες: «Κεφαλή», «Σώμα», «Άκρα», «Ιατρόλεξο», «Ιστορική αναδρομή». Στο «Ιατρόλεξο» μας δίνει την ερμηνεία των ιατρικών όρων. Στην «Ιστορική αναδρομή» μας δίνει τις ιστορικές συντεταγμένες -τόπο, χρόνο, γεγονός- που είναι η πραγματολογική αφετηρία. Έτσι μαθαίνουμε τι έγινε, πού και ποιοι οι πρωταγωνιστές οι θύτες και τα θύματα, οι αρχηγοί ομάδων και η δράση τους, το Σύστημα Υγείας στο βουνό, το Σανατόριο των εξορίστων στην Ικαρία και άλλα σημαντικά τα οποία φωτίζουν την τραμπαλιζόμενη ανάμεσα στην ιστορία και λογοτεχνία ατμόσφαιρα. Μετά είναι οι συνέπειες. Οι άνθρωποι που επέζησαν του πολέμου, των Γερμανών, των εκτελέσεων. Και άλλοι που έρχονται από μακριά, μετανάστες, ταλαιπωρημένοι, κακοζωισμένοι, κακοδεχούμενοι, ανεπιθύμητοι. Κι άλλοι που περιμένουν στη σειρά για μεταμόσχευση, όπως ο νεαρός που χάνει το μόσχευμα από το «ζόμπι», τον «εκατοντάχρονο μεγαλοτραπεζίτη» που έχει και πληρώνει και εξαγοράζει συνειδήσεις. Κανείς αλώβητος. Και τα ιατρικά περιστατικά πολλά και ποικίλα. Όλα σαν παράθυρα ανοιχτά για να φανούν οι πληγές της κεφαλής, του σώματος, των άκρων. Ζαλάδες, μικρόβια, εξανθήματα ορατά με γυμνό οφθαλμό και άλλα ορατά μόνο με το μικροσκόπιο και άλλα αόρατα γενικώς, παραισθήσεις και παραληρήματα, με φόντο πάντα αντάρτες, Γερμανούς, αντίσταση, σκοτωμούς, Ελευθερία ή Θάνατο.

Πρώτο ιατρικό παράδοξο είναι ο Ίλιγγος περιστροφικού τύπου, ο οποίος βασανίζει έναν οδηγό της διαδρομής Γιάννενα-Πρέβεζα και που μάλλον οφείλεται στο αυχενικό του, επιδεινούμενο από τις στροφές δρόμου. Σε μια παράκαμψη που οδηγεί στο χωριό «Αβγό», λόγω ομίχλης, τα μάτια δεν βλέπουν καλά, ενώ, αντιθέτως, η ακουστική του χώρου είναι εκκωφαντική. Ουρλιαχτά, γερμανικά οχήματα, σκηνές βίας. Η οδήγηση είναι αδύνατη, υποχρεωτικά γυρίζει πίσω. Είναι Σεπτέμβρης και ο μήνας αυτός για τον οδηγό είναι μήνας πικρών αναμνήσεων. Τελικά φτάνει στην Πρέβεζα, όπου το προηγούμενο ακουστικό σκηνικό συνεχίζεται εμπλουτισμένο με εικόνα. Αντάρτες οχυρωμένοι στο κάστρο, η ΕΠΟΝ πάει για εκτέλεση, χειροβομβίδες, οπλοπολυβόλα, ο ρόγχος του ενός, ο τραυματισμός κάποιου άλλου. Επιμύθιο, γραμμένο με άλλη γραμματοσειρά. Στο νοσοκομείο οι γιατροί «με μια επιπόλαιη ματιά» διέγνωσαν: Ίλιγγος περιστροφικού τύπου. Στο διπλανό κρεβάτι ένας παππούς με όνομα αγωνιστού τότε, ενώ το ημερολόγιο δείχνει σήμερα. Σεπτέμβριος 2013!!! Κι ο νοών νοείτω κι έτσι τελειώνει το κείμενο.

Από τι πάσχει ο οδηγός, στην ουσία; Με τη δική μας «επιπόλαιη ματιά», ο άρρωστος από ιστορικό σύνδρομο, έκανε αναδρομή, θα έλεγαν τα μέντιουμ, οι ψυχολόγοι και οι παραψυχολόγοι. Ο καιρός, ο χρόνος, η ομίχλη, ο τόπος ευνόησαν τις συνθήκες για να γίνει η μετάβαση και όλο το δράμα ξαναπαίχτηκε μπροστά του. Συμβαίνει αυτό, είναι δυνατόν; Ναι, είναι. Κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση. Οι επιστήμονες, οι ορθολογιστές και οι έχοντες μαθηματικό νου, λένε πως ναι· και οι αλαφροΐσκιωτοι, σαν τους ποιητές, συνυπογράφουν. Στους σχολιαστές δεν πέφτει λόγος, αν και αυτοί συμφωνούν.

Κείμενο δεύτερο: στα Δούβιανα (υποτροπή ιλίγγου).

Ο χρόνος οπισθοδρόμησε στον δραματικό Απρίλη του 1944 και κόλλησε στον αριθμό 23. Ο Θωμάς, όταν γλίτωσε από τη σφαγή των Γερμανών, επειδή είχε χάσει τη λαλιά του, έγραψε στο θρανίο του δημοτικού σχολείου το Νο 23. Τόσους εκτέλεσαν εκείνοι την ημέρα. Ο Θωμάς σιγά σιγά ανέκτησε την ομιλία αλλά λίγες λέξεις επιλεκτικά. Πώς αναγράφεται στο ιατρικό δελτίο η περίπτωση; «Λίγες λέξεις. Που αναδύονταν από τα βάθη του κέντρου λόγου στον μετωπιαίο λοβό. Περνούσαν στον υποθάλαμο, στον ιππόκαμπο και μέσω της υπόφυσης διαχέονταν στα στάδια της συνείδησης». Όλο αυτό, που σε φυσιολογικές καταστάσεις γίνεται αυτομάτως, για τον Θωμά είναι διαδικασία πόντο πόντο ελεγχόμενη. Γιατί ο Θωμάς γνώρισε «Γη και Ελευθερία» και ότι οι εκτελεσμένοι «ήταν κομμουνιστές. Τη Μεγάλη Παρασκευή. Και ήταν απ’ τα Δούβιανα (Κρυοπηγή)». Ο Θωμάς, σαν ευαγγελιστής, έκανε μεταγραφή του θείου πάθους σε ανθρώπινο. Ο σωσμένος μοιάζει με αναστημένο, αλλά δεν είναι πλέον του κόσμου τούτου. Μπορεί το σώμα του να παρέμεινε πάνω στη γη, η ψυχή του όμως και το μυαλό του κατέβηκαν στον κάτω κόσμο. Κι όταν ξανανέβηκαν στο μυαλό, την ψυχή και τα μάτια είχε αφήσει αποτύπωμα το ακραίο γεγονός. Και η επίσημη ερμηνεία: υποτροπή ιλίγγου, τόσο απλά!

Στη νόσο του κινητικού νευρώνα ο συγγραφέας θέτει το πολύ σοβαρό πρόβλημα της ευθανασίας, όταν τίποτα δεν λειτουργεί κι όταν η ηρωίδα μάνα, που δεν ευτύχησε να πεθάνει τη μάχη, πάσχει από «παράλυση με ιστορική μνήμη». Τι γίνεται σε μια τέτοια περίπτωση; Ταλαιπωρούμε το ζωντανό πτώμα μέχρι να φύγει τυραννισμένο; Όχι. «Με λίγα μιλιγκράμ δόσης στην ηπαρισμένη φλέβα. Η ανάσα της χάθηκε και οι σφύξεις της έσβησαν». Ακολουθεί το επιμύθιο: «Με μια αποτέφρωση. Η μάνα του ξέμπλεξε από την μεταθανάτια ζωή. Δεν την θέλησε ποτέ της». Έτσι, τηλεγραφικά, πρόταση και τελεία, για να διασωθεί μόνο η ουσία και του λόγου και της πράξης και της πίστης.

Αλλού το ιατρικό δελτίο, όπως στη διαφορική διάγνωση εμπεριέχει δέκα εναλλακτικές διαγνώσεις. Κάθε μία έχει τη λογική και την παρα-λογική της πλευρά. Κάθε εκδοχή εμπεριέχει και μια άλλη. Τίποτε δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται και πολλά που δεν φαίνονται είναι η αιτία των ανθρώπινων δεινών. Τίποτα δεν είναι απόλυτα διευκρινισμένο. Το λέει και ο γιατρός: «μη βιάζεστε να βγάλετε διάγνωση».

Αυτή η πρωτότυπη αντιμετώπιση του θέματος με ιατρικούς όρους έχει, νομίζω, έναν στόχο. Από την μία να προσδιορίσει λογικά επιστημονικά την «ασθένεια» αλλά και να παρεμβάλει την περίπτωση του ά-λογου, του τυχαίου, του απρόσμενου που κυριαρχεί στη ζωή και άλλοι το βαφτίζουν μοίρα, άλλοι θαύμα, άλλοι κατάρα, άλλοι ξαφνικό, άλλοι πεπρωμένο. Το γεγονός είναι πως οι δρόμοι της λογικής δεν επαρκούν για να δώσουν ερμηνεία στα θέματα του μυαλού και της ψυχής. Είναι πάμπολλες οι παράμετροι που παραμένουν αδιευκρίνιστες. Από την άλλη, πρέπει να αποδεχτούμε πως και η ιατρική επιστήμη, όπως και κάθε επιστήμη, έχει την ποίησή της και τις θαυμαστές ποιητικές εικόνες της, όπως το, σαν «μονόπετρο δαχτυλίδι», πλασμώδιο της ελονοσίας, στο μικροσκόπιο.

Τα σχέδια, τα σκίτσα, οι πίνακες, όλα συμβάλλουν στη δημιουργία του κλίματος. Το συγκεκριμένο βιβλίο, πέρα από την υπόθεση της λογοτεχνίας επιδιώκει να συνδέσει το ιατρικό με το ιστορικό παράδοξο, πρώτον, για να δείξει την αρρώστια του κόσμου και δεύτερον, για να αποτίσει φόρο τιμής σ’ αυτούς που αγωνίστηκαν και έπαθαν, στους μαρτυρικούς τόπους, στον γάιδαρο που μετέφερε τα όπλα των ανταρτών, στα αετόπουλα του θεάτρου Γκλόρια, στους μαρμαρωμένους αντάρτες στα υψώματα της Αγίας Τριάδας, στο Τσαβαλοχώρι, στην Κοκκινιά, σ’ αυτούς που τα σπλάχνα τους φύτρωσαν και ενσωματώθηκαν με το φυτοπλαγκτόν. Γιατί «Η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της ιστορίας. Η αδιαφορία δρα δυνατά πάνω στην ιστορία. Δρα παθητικά, αλλά δρα. Είναι η κτηνώδης ύλη που πνίγει την ευφυΐα» είπε ο Αντόνιο Γκράμσι και βάζει μότο στο βιβλίο του ο Μπρίκος, που δίνει σημασία «στον παράγοντα άνθρωπο» τον «μόνο παράγοντα που δεν κατάφεραν να υπολογίσουν σωστά» οι εξουσίες.

π. Κων. Ν. Καλλιανός: ΑΝΑΠΟΛΗΣΕΙΣ 1, ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ ΤΑ ΒΡΟΧΕΡΑ ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΑ

Στὸν κ. Δημ. Νόλλα, εὐχετήριο

Ὁ δρόμος ἀνηφόριζε ἥσυχος μέσα στὸ ὑγρὸ τ᾿ ἀπόβραδο, ποὺ τὸ κένταγε μιὰ ψιλή, ἀθόρυβη καὶ μονότονη βροχή. Τὰ φωτισμένα παράθυρα τῶν σπιτιῶν ἦταν ἡ παρηγοριά του τοῦτες τὶς χρονιάρες μέρες. Γιατὶ ἦταν μέρες ἀκριβὲς γιὰ κεῖνον, μέρες τῆς Ἀποκριᾶς, ποὺ ἔσταζαν νοσταγλία μέσα του, καθὼς μετὰ τὸ ἀπογευματινὸ τὸ μάθημα ἀνηφόριζε γιὰ τὴ μοναξιά του, γιὰ τὸ ἀπόμερο τὸ δωμάτιο, τὸ καταφύγιό του στὴ μεγαλη τὴν πολιτεία. Κι ἦταν ὄντως καταφύγιο, ἀφοῦ ἐκεῖ ξεκούκιζε τὸ κομποσκοίνι τῶν στεναγμῶν του, ἐκεῖ μετροῦσε, μαζὶ μὲ τὰ λίγα χρήματα καὶ τὸ Χρόνο ποὺ δὲν ἔλεγε νὰ στραγγίξει ἀπὸ μέσα του κὰι ν᾿ ἀφήσει τόπο στὸ Νόστο νὰ σεργιανίσει μαζί του, μέρες ποὺ ἦταν, σὲ περιούσια τοπία, ποὺ εὐωδίαζαν πρώιμη ἄνοιξη κι ἀνάσα καμμένου πεύκου καὶ ἐλιᾶς.

Σαββατόβραδο, λοιπόν. Τῆς Ἀποκριᾶς τὸ γελαστὸ τὸ Σαββατόβραδο μὲ τὶς μυρωδιὲς ἀπὸ τὰ μαγειρεμένα φαγητὰ νὰ ἁπλώνονται στὴν μεγάλη τὴν πόλη, λὲς κι ὅλοι, ἤ σχεδὸν ὅλοι, ἀπόψε ἕνα μεγαλο τραπέζι θὰ στρώσουν καὶ θὰ εὐφρανθοῦν, θὰ γλεντήσουν.

Ἀπὸ μακρυὰ σὰ νὰ διακρίνονται ἥχοι μουσικῆς. Μουσικῆς φορτωμένης ἐλπίδες γλεντιοῦ καὶ ξεφαντώματος. Μέχρι νὰ χαθοῦν ἀπὸ σιμά του, ὅταν ξεκλειδώνει τὴ θύρα τοῦ δωματίου καὶ νοίωθει τὸν παγωμένο ἀέρα νὰ τὸν ὑποδέχεται μαζὺ μὲ τὸ χλωμὸ τὸ φὼς τοῦ ἠλεκτρικοῦ ποὺ ἁπλώνει γύρω του ὀ σκονισμένος λαμπτήρας. Κι ὕστερα, ἐκείνη ἡ εὐωδιὰ ἀπὸ τὰ «δακράκια», τὰ λουλούδια τοὺ ἀγροῦ, ποὺ ἔλαβε ἀπὸ τὸ χωριὸ μαζὶ μὲ ἐκείνη τὴν πλουμιστὴ κολοκυθόπιττα. Τὸ ἔδεσμα τῶν ἠμερῶν τῆς Ἀποκριᾶς, ποὺ τὸ παρασκεύαζαν στὸ χωριό του μὲ τὀση χάρη καὶ γιορταστικὴ διάθεση. Άπὸ κολοκύθι καλοκαιρινό, ξερό τὸ λέγανε, μὲ τὸ ρύζι, τὸ γίδινο γάλα, τὴν κανέλα καὶ τὴ ζάχαρη βρασμένο, κι ὕστερα πασαλισμένο μὲ τριμμένο ἀμύγδαλο, γιὰ νὰ ψηθεῖ μετὰ μέσα στὸ φοῦρνο, νὰ γίνει τὸ γλύκισμα τῆς Ἀποκριᾶς γιὰ τὸ καλὸ τοῦ χρόνου.

Παγωμένο ἀπὸ τὴ χειμωνιάτικη νύχτα τὸ δωματιο ἄφηνε τὴν ὑγρή του ἄχνα νὰ σταλαζει πάνω στοὺς τοίχους, τὰ ροῦχα καὶ τὰ βιβλία. Τί νὰ σοῦ κάνει, βλέπεις, ἕνα μικρὸ ἠλεκτρικὸ καλοριφέρ, ποὺ μάλιστα τὸ πρόσεχε μὴν καὶ κάψει πολύ, γιατὶ ἐξοικονομοῦσε καὶ τὴ στερνὴ τὴ δεκάρα νὰ περάσει.

Ἔξω, σὰ νὰ τοῦ φάνηκε πὼς ἄρχισε νὰ βρέχει πάλι. Σφάλισε μὲ προσοχὴ τὰ παραθυρα καὶ τὴν πόρτα, καὶ ντυμένος ὅπως ἦταν κάθισε στὸ τραπέζι, ποὺ τὸ εἶχε καὶ γιὰ γραφεῖο, νὰ ξετυλίξει τὰ χαρτιά του ἀπὸ τὸ ἀπογευματινὸ τὸ μάθημα. Πρόσεξε τότε ἕνα σημείωμα ποὺ εἶχε προσθέσει στὰ τόσα ποὺ ἔσερνε μαζύ του. «Νὰ θυμηθῶ νὰ τηλεφωνήσω στὸ χωριό», ἔγραφε.

Ναί, τὸ εἶχε ἀνάγκη αὐτό. Νόμιζε πὼς τὰ δυό, τρία λεφτὰ συνομιλίας μὲ κάποιον ἀπὸ τοὺς δικούς του παραμέριζαν τὰ βαρειὰ τὰ χνῶτα τῆς μοναξιᾶς κι ἄνοιγαν ἕνα παράθυρο στὸ φῶς, ἀναδύοντας συνάμα καὶ τὴν πολύτιμη τὴ συντροφιά τῆς μνήμης.

Δὲν εἶχε τηλέφωνο στὸ σπίτι κι ἀναγκάστηκε νὰ φορτωθεῖ πάλι τὴ σπιτονοικοκυρά του, ποὺ τὴ σεβόταν καὶ βοηθοῦσε ὅποτε τοῦ ἦταν βολετό, ἀφοῦ τοῦ θύμιζε τὴ μητέρα του.

Μετὰ τὸ τηλεφώνημα σὰ νὰ χάρηκε, ἀφοῦ ἔμαθε πὼς ὄλοι εἶναι γεροί καὶ πὼς κι ἐκεῖ χειμώνας εἶναι, γερὸς μάλιστα...

-Νὰ προσέχεις, μὴν ἀρρωστήσεις. Σέρνεται γρίππη, τοῦ εἶπε ἡ ἀδερφή του ἀπὸ τὸ χωριό, ἐνῶ ὑποσχέθηκε πὼς θὰ τοῦ στείλουν κι ἄλλη κολοκυθόπιττα καὶ μπακαλιάρο μὲ τὸ ρύζι ποὺ τοῦ ἄρεσε, μόλις βροῦν εὐκαιρία.

Καθὼς ἀνέβαινε ἡ νύχτα ἔξω οἱ φωνὲς πληθαιναν ἀπὸ τὸν κόσμο ποὺ πήγαινε νὰ γλεντήσει. Ἀπὸ ἀπέναντι, μάλιστα, ἄκουσε τὰ παιδιά -κορίτσια κι ἀγόρια-, ποὺ ξένοιαστα θορυβοῦσαν. Φαίνεται πὼς εἶχαν κάποιο πάρτυ. Μέρες ποὺ ἦταν ἄλλωστε.

Τοὺς ἤξερε ὅλους... Κι αὐτοὶ τὸν γνώριζαν καὶ κάποιες φορὲς τὸν καλοῦσαν, ὅμως ἐκεῖνος ντρεπόταν... Ἦταν, βλέπεις, μεγάλη ἡ φτώχεια του καὶ κοιταζε νὰ τὰ βολέψει μὲ τὰ λίγα χρἠματα ποὺ διέθεταν οἱ δικοί του, γιὰ νὰ σπουδάσει. Καὶ τώρα τὸν εἶχαν καλέσει, ὅμως προτίμησε νὰ μείνει μέσα, συντροφιὰ μὲ τὰ γραφτά, τὰ βιβλια καὶ τὸ μικρό τὸ ραδιόφωνο, ποὺ τὸν συντρόφευε. Ὅπως τοῦ ἔγινε, καὶ τούτη τὴ βραδυὰ συντροφιὰ περισσή. Γιατὶ κάποια στιγμή, ἀπὸ τὴ μικρή, ἀπέριττη καὶ φτωχικὴ συσκευὴ ἄνοιξε ἔνα παράθυρο στὴν αἰσιοδοξία, ἀλλὰ καὶ στὴ νοσταλγία, ποὺ τὴ χρειαζόμαστε τόσο, γιατὶ μᾶς παραμερίζει τὸ παραπέτασμα καὶ μᾶς συνορεύει μὲ κόσμους καὶ ἀνθρώπους ἀγαπημένους. Κι ἡ μουσικὴ ποὺ ἀπόψε ἄκουσε, μουσικὴ ἀπὸ τὸν τόπο του γιορταστικὴ μουσικὴ γιὰ τὶς μέρες αὐτές, τοῦ ἔδωσε τὴν εὐκαιρία νὰ ρεμβάσει γιὰ λίγο, νὰ θυμηθεῖ πὼς ἐκεῖ, στὸ μικρὸ καὶ φτωχικό του τὸ χωριὸ οἱ ἄνθρωποι αὐτὲς τὶς μέρες τὶς χαίρονται ξεχωριστά. Ἀνταμώνουν, γλεντοῦν, τραγουδάνε, χορεύουν, γεύονται τοὺς καρποὺς τῶν ἔργων τους, τὰ εὐωδιαστὰ ρυζόγαλα, τὶς τραγανὲς καὶ μυρωμένες κολοκυθόππιτες, τὸν καπαμᾶ, τὰ στριφταρια μὲ τὸ τυρί, τὰ μακαρόνια μὲ τὴ μυζήθρα καὶ τόσα ἄλλα, ποὺ τὰ ποτίζει τὸ κεχριμπαρένιο τὸ κρασί...

Κι ὕστερα ὀ χορός, μὲ τὸ τραγούδι νὰ τὸν συνοδευει, σὰν κι αὐτὸ ποὺ ἄκουσε ἀπόψε στὴν ἐκπομπὴ «Ἀποκριὰ στὴν Ἑλλάδα»... Τραγούδι παλιό, τοῦ τόπυ του τραγούδι, φορτισμένο μὲ μνῆμες, νόστο, συγκίνηση καὶ πολιτισμό. Καὶ τότε θυμήθηκε κάτι ποὺ ἀπὸ τὰ παιδικά του τὰ χρόνια κράτησε ἱερὸ κειμήλιο στὴν ψυχή του, ὅταν ἄκουσε ἔνα ἀρχαῖο χορὸ ἀνδρῶν νὰ χορεύουν στὴν πλατεία μὲ κορυφαῖο τοῦ χοροῦ ἕναν παπποῦ-μακαρίτη σήμερα, τὸν μπάρμπα-Σταμάτη, νὰ λέει ἕνα ξεχωριστὸ τραγούδι, ποὺ στὴ συνέχεια ἐπαναλάμβαναν ὅλοι οἱ ἄλλοι ἄντρες τοῦ χοροῦ. Ἤταν μιὰ κορυφαία τοῦ βίου του στιγμή, γιατὶ τοῦ φάνηκε τότε, καὶ μέχρι σήμερα τὸ κρατεῖ άνόθευτο, πὼς αὐτὲς οἱ φωνές, ποὺ σκορπίζονταν μέσα στὸ συννεφιασμένο ἀπόβραδο, ἔρχονταν ἀπὸ πολὺ μακρυά. Ἀπὸ τὰ πλέον μακρυνὰ κι ἄγνωστα τοπια τῆς Παράδοσης καὶ τῆς Βιοτῆς ἐκείνων τῶν ἀνθρώπων, ποὺ τὰ σεβάστηκαν, τὰ κράτησαν μέσα τους καὶ κάθε χρόνο, τετοιες μέρες, τὰ ξαναφέρνουν σιμά μας, Ὅπως οἱ νοικοκυρὲς σηκώνουν ἀπὸ τὰ σεντούκια τους ὅ,τι τὸ ὡραῖο, «πτίδιο» καὶ πολύτιμο, γιὰ νὰ στολίσουν τὸ σπίτι τους στὶς γιορτάδες ἤ στὶς σημαδιακὲς τὶς μέρες.

Ἔξω ἀκούγονταν φωνὲς καὶ θόρυβοι ἀπὸ αὐτοκίνητα, μηχανὲς καὶ ἀκατανόητες μουσικές. Ἡ βροχὴ δυνάμωσε καὶ ράντιζε μὲ δύναμη τὰ κλειστὰ παράθυρα. Εὐτυχῶς τὸν συντρόφευε κι ἀπόψε. Γιατὶ πάντα αὐτὸς ὁ καιρός, ὁ μουντὸς καὶ βροχερὸς καιρός, τοῦ χάριζε εὐκαιρίες στοχασμοῦ καὶ ἀναπόλησης. Καὶ δὲν εἶχε ἄδικο... Τοῦ παραγέμιζαν τὰ μοναχικὰ του Σαββατόβραδα, αὐτὲς οἱ γιορτινὲς τοῦ χωριοῦ του οἱ μνῆμες καὶ τῶν συγχωριανῶν του οἱ πηγαῖες κι ἄφθορες συνήθειες. Καὶ τὸν συντρόφευαν... Ὅπως κι ἀπόψε. Κι αὐτὸ τοῦ ἔφτανε. Μέχρι νἄρθει κι ὁ ζωοδότης ὕπνος νὰ συνεχιστεῖ τὸ ὄνειρο καὶ τὸ ταξιδι...

π. κ.ν. κ Τσικνοπέμπτη 2017

π. Κων. Ν. Καλλιανός: Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΕΩ ΑΝΕΤΕΙΛΕ ΛΟΙΠΟΝ...

Μνήμη ιερὴ Γονέων, συγγενῶν, «μισούντων καὶ ἀγαπώντων»

Μὲ σταθεροὺς βηματισμοὺς σιμώνει κι ἡ ἑβδομαδα τῆς Ἀποκριᾶς, γιὰ νὰ μᾶς κομίσει δυὸ μέρες πολὺ σημαντικές, κορυφαῖες θὰ τὶς ἔλεγα, τῆς Τσικνοπέμπτης καὶ τοῦ Ψυχοσάββατου. Μέρες, ποὺ ἄν τὶς δεῖ κάποιος ἔτσι απλᾶ καὶ σύντομα, μήτε ποὺ θὰ προσέξει τὸ περιεχόμενό τους, τὸ ὁποῖο ψυχωφελεῖ τὰ μέγιστα τὸν κάθε πιστό. Γιατὶ γνωρίζει πολὺ σωστὰ ἡ Ἐκκλησία, ὅτι ὀφείλει νὰ συνδράμει τὸν κάθε δικό Της ἄνθωπο μὲ χίλιους τρόπους, ὥστε νὰ ζεῖ τὴ χαρὰ καὶ τὴν εὐφροσύνη τῶν ἠμερῶν αὐτῶν, σὲ συδυασμὸ μὲ τὸ χαροποιὸν πένθος καὶ τὸν ὅποιο βαθὺ προβληματισμὸ ἀποπνέουν. Ἔτσι ἡ Τσικνοπέμπτη προβάλλεται ὡς μιὰ μέρα ποὺ ὁ κάθε νοικοκύρης τὴ χαίρεται καὶ τὴν ἀξιοποιεῖ, γιατὶ εἶναι μέρα γιορτῆς καὶ ἀπόλαυσης τῶν ὅσων τοῦ προσφέρει ἠ Χάρις Του. Γιὰ νὰ τὴ διαδεχτεῖ στὴ συνέχεια ἡ σημαδιακὴ τοῦ Ψυχοσάββατου ἡμέρα, μὲ τὸ ἀθάνατο Πανηγύρι τῶν κεκοιμημένων, ὥστε νὰ κατανυγεῖ ἡ ψυχὴ καὶ νὰ σκεφτεῖ μὲ ἱερὸ στοχασμό, τὸ ἄλλο μέγιστον μάθημα ποὺ τῆς δίδεται μὲ νόημα βαθύ. Ὅτι δηλαδή, μετὰ τὸ εὐφρόσυνο γιορτινὸ τραπέζι, τώρα πιὰ στρώνεται ἡ ἄλλη τράπεζα, ἐκείνη γιὰ τοὺς κεκοιμημένους, τράπεζα ἱερή, πάντιμος καὶ τὰ μέγιστα συγκινητική, τὴν ὁποία καλεῖται νὰ ἀξιοποιήσει ἡ κάθε φιλόθεη ψυχή, γιατὶ γνωρίζει πολὺ καλά, πὼς μετὰ ἀπὸ κάποια χρόνια κι αὐτὴ θὰ εἶναι ἕνα ὄνομα γραμμένο γιὰ μνημόνευση τὴν ὥρα τοῦ Νεκρωσίμου Τρισαγίου, ἕνα σπυρὶ σιτάρι στὸ πιλάτο μὲ τὰ κόλυβα καὶ μιὰ μερίδα στὴ θέση τῆς μνημόνευσης τῶν κεκοιμημένων στὸ ἱερὸ Δισκαριο κατὰ τὴν Προσκομιδή.

Ἑβδομάδα τῶν Ἀπόκρεω, λοιπόν, ἀνατέλλει. Μὲ εὐαγγελικὲς περικοπὲς ποὺ ἀνακαλοῦν στὴ μνήμη μας τὸ Πάθος τοῦ Κυρίου μας. (Ἀνακαλοῦν, ἄραγε, ἤ μᾶς προετοιμαζουν;). Μὲ μηνύματα ποικίλα, ποὺ ὀφείλουμε νὰ τὰ δοῦμε κάτω ἀπὸ μιὰ προοπτική: Αὐτὴ τῆς μετανοίας ἤ πιὸ ἁπλᾶ τῆς ἀποκάλυψης τοῦ πραγματικοῦ μας προσώπου μὲ τὴν ἀπόρριψη τοῦ κάθε προσωπείου, τῆς κάθε μασκας, τῆς κάθε ὑποκριτικῆς. Γιὰ νὰ σταθοῦμε ἔτσι γνήσιοι στὸ φοβερό Του βήμα. Ἀλλιῶς ποιὸ νόημα ἔχει νὰ μιλᾶμε γιὰ τὸ Τριώδιο, γιὰ τὴν Ἀποκριά, ἀκόμα καὶ γιὰ τὴν Τσικνοπέμπτη;

π. κ. ν. κ.

π. Κων. Ν. Καλλιανός: ΤΑΜΕΙΟΝ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

Μιὰ ἀπόπειρα ἀνάγνωσης τοῦ νέου βιβλίου τῆς Μαρίας Δελήτσικου-Παπαχρίστου, Σκοπέλου «λάλον ὕδωρ», ἐκδ. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Ἀθήνα 2016, σ. σ. 576

Κάθε νέα μελέτη γιὰ τὸν τόπο μου, «τὴ Σκόπελό μου, τὴν ἀγαθὴν πατρίδα», ὅπως τὴν ὀνόμαζε ὁ μεγάλος μας λόγιος, ὁ Καισάριος Δαπόντες, ἀναμφίβολα εἶναι μιὰ φωτεινὴ γραμμὴ μέσα στὰ σκοτάδια τῶν καιρῶν μας, ποὺ σοῦ χαρίζει τὴ δυνατότητα νὰ συνεχίσεις τὸ δρόμο σου. Γιατὶ αὐτοὶ οἱ φάροι οἱ στημένοι μέσα στὸ πέλαγος τῆς ζωῆς, μποροῦν νὰ σὲ ὁδηγησουν σὲ λιμάνια σωτήρια, ἕνα ἀπὸ τὰ ὁποῖα εἶναι κι ἡ γλώσσα μας. Ὁ ἀθάνατος Ἕλλην Λόγος. Ἄν δὲ τώρα αὐτὸς ὁ λόγος εἶναι ὁ λόγος, ἡ λαλιὰ τῶν προγόνων σου, τοῦ τόπου δηλ. ποὺ σὲ ἀναστησε, τότε γίνεται ἀκόμα πιὸ ἱερός, θεῖος, ἐξάπαντος πασπαλισμένος μὲ συγκίνηση, κατάνυξη καὶ εὐλογία. Γιατὶ εἶναι ἡ μιλιὰ τῶν δικῶν σου ἀνθρώπων, ποὺ σὲ συντροφεψε, παραμύθισε, καὶ σ᾿ ἀγκαλιασε μὲ στοργὴ περίσσια. Καὶ γιὰ νὰ μὴ μακρηγορῶ καὶ κουράζω, λέω τὰ παραπάνω, ἐπειδὴ θέλω νὰ εὐχαριστήσω πρωτίστως τὴν ὡς ἄνω συγγραφέα, γιὰ τὴν ἀποστολὴ τοῦ νέου της βιβλιου μὲ θέμα αὐτὴ τὴ φορὰ τὴ σκοπελίτικη διάλεκτο. Διάλεκτο, ποὺ ἀφομοίωσε ἕνα πλῆθος λέξεων καὶ τὶς ἐπεξεργάστηκε στὸ καμίνι τῆς καθημενινότητας καὶ ἐπικοινωνίας μὲ ἀποτέλεσμα νὰ σκύβουν οἱ ἐνδιαφερόμενοι καὶ νὰ ἐξετάσουν μὲ προσοχὴ αὐτὸν τὸν πολύτιμο, ὄντως, γλωσσικὸ θησαυρὸ τοῦ νησιού μας. Κι ἐδῶ εἶναι ποὺ στεκόμαστε μὲ μεγαλο θαυμασμὸ.

Στὸ ἐν λόγῳ πόνημα τῆς κ. Μαρίας, λοιπόν, ταμιεύεται ὁ μέγιστος ἀριθμὸς ἀπὸ τὶς λέξεις καὶ τὶς παροιμιώδεις ἐκφράσεις τῆς νήσου Σκοπέλου, γιατὶ ὑπάρχουν καὶ λέξεις ποὺ ἔχουν ἐντελῶς λησμονηθεῖ , ὅπως π. χ. ἡ λ. « φαμπρικάρω», ποὺ ἦταν τῆς ἴδιας σημασίας μὲ τὴ λ. «ναυπηγῶ». Ὅταν δὲ γίνεται λόγος γιὰ τὴ Σκόπελο, θὰ πρέπει νὰ ἔχουμε στὸ νοῦ μας ὅτι τὸ νησὶ αὐτό, μὲ τὴ Χώρα καὶ τὰ δύο μεγαλα χωριὰ Γλώσσα καὶ Κλήμα, ἔχει μεγαλο ἐνδιαφέρον ὅσον ἀφορᾶ τὸν λαϊκό του πολιτισμό, ποὺ ἔχει δεχτεῖ ἐπιδράσεις ἀπὸ τοὺς κατὰ καιροὺς παροικοῦντες, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἀποδήμους κατοίκους του, οἱ ὁποῖοι ἐρχόμενοι στὸν τόπο τους κόμισαν καὶ νέα πράγματα.

Αὐτὰ ὅλα, λοιπόν, ἀναλύονται διεξιοδικὰ στὸ πρῶτο μέρος, στὴν Εἰσαγωγή (σ. 19-42). Γιὰ νὰ φτάσουμε στὴ φωνητικὴ καὶ τὴ φωνολογία (σ. 25-38) καὶ στὴν ἀναλύτικὴ Γραμματικὴ τῆς σκοπελίτικης διαλέκτου (σ. 83-186). Στὴ συνέχεια παρατίθεται τὸ λεξιλόγιο (σ. 191-506) μέ τὴν ἑτυμολογία τῆς κάθε λέξεως, κάτι ποὺ γίνεται γιὰ πρώτη φορὰ ἀπ᾿ ὅσα γνωρίζω. Σημαντικὴ προσφορὰ στὸν ἀναγνώστη εἶναι καὶ ἡ χρήση τῶν λατινικῶν χαρακτήρων στὴ γραφὴ ὁρισμένων λέξεων, ὅπως ἐπίσης καὶ τῶν ἀπαραίτητων συμβόλων, γιὰ τὴν ὅσο τὸ δυνατὸν καλύτερη προφορά, ποὺ θὰ προσεγγίζει κατὰ τὸ δυνατὸ τὸ πρωτογενὲς γλωσσικὸ ἰδίωμα.

Τέλος, στὶς σελ. 511-565 ταμιεύονται παροιμιώδεις ἐκφράσεις, δίστιχα σκωπτικὰ κ. ἄ, ἐνῶ τὸ βιβλιο κλείνει μὲ τὴν ἀναλυτικὴ βιβλιογραφία (σ. 567-571).

Οἱ λέξεις αὐτές, λοιπόν, ποὺ ὑπῆρξαν οἱ κώδικες ἐπικοινωνίας καὶ συναλλαγῆς μεταξὺ τῶν προγόνων μας, ἀλλὰ καὶ τὰ ἀπαραίτητα ὀχήματα ἐννοιῶν γιὰ τὶς διαπροσωπικές τους σχέσεις, ἔχουν τὶς ρίζες τους στὸ βαθὺ ἱστορικοκοινωνικὸ παρελθὸν τοῦ νησιοῦ αὐτοῦ. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρω τὴ λ. «κνώδαλου», [τοὺ] ( σ. 296), ποὺ μᾶς ἔρχεται ἀπὸ τὸν 18^ο αἰ. μὲ τὸν Καισάριο Δαποντε χαριτωμένα νὰ μᾶς θυμίζει, «Ὅμως ἐγὼ τὸ κνώδαλο γιὰ νὰ μὲ ζωγραφίσουν / Σ᾿ ἕνα πανὶ ἐπλήρωσα, ἄξιος νὰ μὲ φτύσουν» (Κῆπος Χαρίτων, κεφ. 16, στ. 289-90).

Ἡ λ. λοιπόν αὐτή, «κνώδαλου» βλέπουμε νὰ διατηρεῖται μέχρι σήμερα, ἀντίθετα μὲ τὴ λ. «μποτάμι», ποὺ ἔχει τὴν ἴδια ἔννοια μὲ τὴ λ. «στοίβα» (σ. 452), τὴ σχετικὴ μὲ τὴν ἀποθήκευση τῶν κρασοβάρελων. Καὶ νὰ φανταστεῖ κανεὶς πὼς ἡ λ. αὐτὴ γράφεται στὰ συμφωνητικὰ κατασκευῆς βαρελιῶν ἀπὸ τὸ 1830, 31 κ.λ.π. ἴσως καὶ λίγο πιὸ πρίν, ἐνῶ ἡ ἄλλη ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 18^ου αἰ, ἴσως καὶ παλιότερα.

Ὅπως ἐπίσης τὸ τοπωνύμιο «Δρακοντοσχίσμα», ποὺ πάλι τὸ ἀναφέρει ὁ Δαπόντες καὶ σώζεται μέχρι σήμερα,ἀπὸ τὸν 4^ο αί, ἐνῶ τὸ ἄλλο τοπωνύμιο, «τοῦ Δοκιμου», ποὺ ἀφορᾶ τὴ Μονή τοῦ Προδρόμου, σήμερα ἔχει λησμονηθεῖ. κ. ἄ πολλά τέτοια. Πάντως ἡ σ. πολὺ σωστὰ γράφει τὶς ὀνομασίες τῶν τοπωνυμίων σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ πῶς λέγονται π. χ. ἀκούγεται σήμερα «Τς᾿ Πρασᾶς τοὺ ρέμα», ἐνῶ εἶναι τὸ σωστὸ «στοῦ Πρασᾶ» -ἔτσι μᾶς τὸ παραδίδει, ἄλλωστε, κι ὁ Δαπόντες.

Θέλω, λοιπόν, νὰ πῶ μὲ τὰ δύο αὐτὰ παραδείγματα, πὼς ἡ ταμίευση καὶ ἡ καταγραφὴ τῶν λ. τῆς διαλέκτου τοῦ νησιοῦ μας εἶναι μιὰ ἱερὴ ὑπόθεση, στὴν ὁποία καλούμεθα νὰ σταθοῦμε μὲ σεβασμό. Γιὰ νὰ μὴ λησμονηθοῦν, δηλ. ἄλλες λέξεις, νὰ μὴ χαθοῦν μαζὶ μὲ τὰ πρόσωπα τῶν παλιῶν ποὺ τὶς γνωριζαν, τὶς ἔλεγαν καὶ ἦταν κομματια τῆς ψυχής τους.Γι᾿ αὐτὸ ἐπαινεῖται αὐτὴ ἡ προσφορὰ τῆς σ. , ἡ ὁποία μὲ μεγαλο κόπο κατόρθωσε νὰ κλείσει μιὰ προσπάθεια ποὺ ἄρχισε ὁ πολὺς Νικόλαος Γεωργάρας στὶς ἀρχὲς τοῦ 20^ου αἰ μὲ τὶς πολύτιμες «Αἱ ἐν Σκοπέλῳ προθέσεις», συνέχισε ὁ Ἀδ. Σάμψων μὲ τὸ «Γλωσσικὸ ἰδίωμα» (1972) , ὁ Χρ. Ἀντωνίου (λιγότερο) μὲ τὸ γλωσσάριο στὸ βιβλίο του «Γλώσσα Σκοπέλου» (2000) καὶ σφράγισε μὲ τὴ λαμπρὴ αὐτὴ μελέτη καί, ἀσφαλῶς, τὴν πλέον κορυφαία, ἡ κ. Μαρία Δελήτσικου-Παπαχρίστου. Τῆς σφίγγουμε μὲ συγκίνηση καὶ εὐγνωμοσύνη τὸ χέρι καὶ εὐχόμαστε, εὐλογημένη συνέχεια...

π. κ. ν. κ  

Μητροπολίτης Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου Θεόκλητος: ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ (Φανάρι, 30.1.2017)

π. Κων. Ν. Καλλιανός: Κ' ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΣ (2)

Πάλι θὰ θυμηθῶ τὴ μακαρίτισσα τὴ γιαγιά μου τὴ Σοφία, ἀπὸ τὴν ὁποία ἔχω μάθει πολλὰ καὶ ποικίλα πράγματα. Κι ἄς ἦταν ἐντελῶς ἀγράμματη. Σημασία ἔχει ὅτι αὐτὰ ποὺ ἄφησε ὡς παρακαταθήκη-λόγια καὶ ἔργα-εἶναι ἱερὰ, χρήσιμα καὶ πολὺ συγκινητικά, γιατὶ σιγὰ-σιγά χάνονται...

Θυμήθηκα, λοιπόν, κάποιες λέξεις ποὺ συνήθιζε νὰ λέει κι οἱ ὁποῖες εἶχαν καὶ νόημα καὶ ἱστορία. Ἔχουν δὲ σχέση οἱ λέξεις αὐτὲς μὲ τὴν τροφή, αὐτὴ τὴ λειτουργία δηλαδή, τῆς συντήρησης τοῦ ἀνθρώπινου ὀργανισμοῦ. Τὶς παραθέτω μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι κάτι ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ἀφησαν ἐκεῖνοι οἱ παιοί, δὲ χάθηκε.

-Ἀρή, μ᾿ ἔπιασι ἡ πσ΄χήμ [μὲ ἐπιασε ἡ ψυχή μου], αὐτὸ λέγονταν ὅταν πεινοῦσαν. Ἤ, πάλι,

-Ἀρή, μ’ πουνάει ἡ ψ᾿ χή μ. Δὲ λέγανε πεινῶ, δὲ λέγανε τὸ κοινότυπο «gρουgλίζ ’ἡ κ’λοιά μ’, τοὺ στουμαχι μ’»[= γουργουρίζει], ἀλλὰ τό, «μοῦ πονάει ἡ ψυχή μου».!!!

Τώρα, σὲ περιπτώσεις ποὺ κουβέντιαζαν ἄν φάγανε, ἀπαντοῦσαν πολὺ λιτά:

-Νά, ἔβαλα μιὰ πκουσὰ στοὺ στόμα μ᾿»[ ἔβαλα μιὰ μπουκοσά, ἀπὸ τὸ «μπουκιά», στὸ στόμα μου] ἤ, τὸ ἄλλο,

-Ἀρή τὶ θαρρεῖς ὅτι ἔφαγα!! Μιὰ πκουσὰ ψουμί κι δὺὸ ἰλιές ἤ λ᾿ γάκ’τυρί κ.λ.π.

Ἄν δὲ εἶχαν μαγειρέψει, τότε ἐξηγοῦσαν,

-Ἕνα bλόχειρου[ἁπλόχερο, δηλ. μιὰ χούφτα μεγαλη] φασούλια μαγέρειψα, ἤ,

-D᾿ γάν(ι) σα δυὸ ψάρια-ποτὲ δὲ λέγανε παραπάνω ( π. χ μισή ὀκά, κ.λ.π) , γιατὶ θεωροῦνταν ἀσωτία.

Τέλος, ὅταν πίνανε νερὸ ἤ κρασί, τότε χρησιμοποιοῦσαν τὴ φράση,

-Μιὰ καταπχιὰ νιρὸ ἤ κρασὶ ἴπια. [καταπχιά, ἀπὸ τὸ ρ. καταπίνω!!!]

Λιτὲς λέξεις, ἀλλὰ καὶ ξεχασμένες πιά. Τουλαχιστον ἄς τὶς ξαναθυμηθοῦμε....

π. κ. ν. κ

π. Κων. Ν. Καλλιανός: ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΘΑΜΠΟΥ

            ή, μιὰ ἐπιτομὴ Χριστουγεννιάτικων ἡμερολογιακῶν σημειώσεων

Αὐτὴ ἡ καταγραφή, ποὺ ἐπιχειρεῖται μὲ πόνο ψυχῆς καὶ μὲ ψιχαλισμένα τὰ ματια, εἶναι μιὰ ἐπιστροφή. Ἔτσι μονάχα θὰ μποροῦσα νὰ τὴν ὀνομάσω, γιατὶ στὸν βαθύτερο πυρήνα της περικλείει αὐτὸ τὸ γεγονός, τὸ ὁποῖο ἔζησα πάμπολλες φορές. Εἴτε μὲ τὸν γυρισμὸ τῶν δικῶν μας ἀπὸ τὰ ξένα, ὅπου πήγαιναν νὰ ἐραστοῦν, εἴτε μὲ τὸ δικό μου τὸ γυρισμό, τότε ποὺ σπούδαζα, ἀπὸ μικρὸ ἀκόμα παιδί, κι ἐτούτη ἡ ἐπιστροφή, τὶς μέρες τὶς χρονιάρες (Χριστούγεννα, Πάσχα καὶ καλοκαίρι), ἦταν μιὰ ἀναγέννηση.

Μιὰ τέτοια, λοιπόν ἐπιστροφὴ ἐπιχειρῶ καὶ σήμερα, Παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων τοῦ σωτηρίου ἔτους 2016, σὲ ὥρα νυχτερινή, μὲ τὴν ἡσυχία νὰ ἁπλώνεται γύρω μου καὶ νὰ μεριμνᾶ, ἐτούτη τὴν ἱερὴ τὴ Νύχτα,  γιὰ μιὰ ἐπάνοδο σὲ φωτεινὰ πεδία τοῦ βίου μου.  Γιατὶ μονάχα ἔτσι μπορῶ νὰ σταθῶ ὅρθιος στὶς ὅποιες προσβολές  καὶ τὴν πάντιμο ὥρα τοῦ Ὄρθρου νὰ τοὺς θυμηθῶ στὴν Ἁγία Πρόθεση. Κι αὐτό, ἐπειδὴ τὸ ἀξίζουν καὶ ἐπειδὴ εἶναι ἀτλάντευτο θεμέλιό μου.

Ἀπὸ τὶς χαραμαδες ποὺ ἀνοίγονται τοὺτη τὴ Νύχτα μέσα στὴν ψυχὴ ἀρχίζει νὰ ἀχνοφαίνεται ἕνα σπίτι ποὺ χωνεύει μέσα στὸ χειμωνιάτικο τ᾿ ἀπόβραδο. Ἕνας ὑγρὸς ἀέρας περνοδιαβαίνει μέσα στὶς ἄδειες κάμαρες, ποὺ τὶς φωτίζουν οἱ ψυχὲς ἐκείνων ποὺ τὸ κατοίκησαν. Ψυχὲς ἀγαπημένες καὶ μακρυνές. Καὶ μαζί τους ξεπροβάλλει ἡ φροντίδα τους γιὰ τὴ Γιορτή. Ἐκείνη ἡ  παλιὰ φροντίδα, φορεμένη ὅλη τὴν ἁπλότητα καὶ τὴν ἀρχοντιά, ἀφοῦ δὲν ὑπῆρχε καμμιὰ ὑπερβολή, ἀλλὰ μιὰ πειθαρχημένη τάξη. Γιατὶ ἔπρεπε νὰ διδαχτεῖ καὶ στοὺς νεώτερους ἡ οἰκονομία, ἡ νοικοκυροσύνη, ἡ ἀναζήτηση μόνον ὅσων εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ νὰ περάσει ἕνας ἄνθρωπος, μιὰ οἰκογένεια. Ἄλλωστε μὰ ξεχνᾶμε πὼς τὰ σπίτια ἐκεῖνα ἦταν μικρόχωρα, συμμαζεμένα καὶ πάνω ἀπ᾿ ὅλα σχεδιασμένα νὰ ἐξυπηρετοῦν τὶς ἀνάγκες τῶν ὅσων τὰ κατοικοῦσαν. Ἔτσι ἡ Γιορτὴ περνοῦσε μὲ ἕνα γεῦμα, πάντα μετὰ τὴν ἀπόλυση τῆς ἐκκλησιᾶς, στὸ ὁποῖο μαζεύονατν ὅλη ἡ οίκογένεια γιὰ νὰ εύχηθοῦν καὶ συναμα νὰ εύφρανθοῦν, μετὰ ἀπὸ τὴν σαρανταήμερο νηστεία.

Τὸ τραπέζι, ὡστόσο, στρώνονταν καὶ τὸ ἀπόβραδο, ἐπίσημο κι αὐτό. Ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο νὰ συμμετάσχουν σ᾿ αὐτὸ καὶ ἄλλοι συγγενεῖς, ὥστε νὰ δοθεῖ μιὰ λαμπρὴ γιορταστικὴ ἀτμόσφαιρα στὸ σπίτι.

Ἀλήθεια, λησμονᾶται τὸ ψημένο κρέας στὴν παραστιὰ περασμένο στὸν «κλώστη», ποὺ ἐκεῖνο τὸ βράδυ γίνονταν μιὰ ὑποτυπώδης σούβλα; Ἤ, ἀκόμα πάνω στὴ «μασά» κανένα κομμάτι λουκάνικο, νὰ ἀναδίνει ἐκείνη τὴν καπνιὰ τὴ μυρωδάτη, γιὰ νὰ «λιγκρίζει» τοὺς καλικάτζαρους...   

Ἤχοι γνώριμοι ἔχουν κατακαθίσει στὴν ψυχή ἀπὸ τότε... καὶ κάθε χρόνο τούτη τή μέρα ξανανεβαίνουν στὴν ἀκοή… Ἤχοι, ὅπως τὸ  «σάβλισμα»τῆς φωτιᾶς, τὸ τσιτσίρισμα τοῦ ψημένου κρέατος ἤ τοῦ λουκάνικου, τὸ σύρσιμο τοῦ μαχαιριοῦ ἤ τοῦ πιρουνιοῦ στὸ πιατο τὴν ὥρα τῆς μοιρασιᾶς, τὸ κελάρυσμα τοῦ κρασιοῦ ποὺ γεμίζει τὰ ποτήρια, τὸ τσούγκρισμα μετά, τὸ σκαμνὶ ποὺ τρίζει, ὁ σοφρᾶς ποὺ παραμερίζει... Κι ὕστερα μαζὶ μὲ τὶς εὐχὲς ἐκεῖνα τὰ ἀναφιλητά γιὰ τοὺς ξενητεμένους...

Βλέπεις τὸ τραπέζι δὲν ἦταν μονάχα συλλογὴ εἰκόνων, ἀλλὰ καὶ ἤχων συνδυασμένων μὲ γεύσεις διάφορες... Ἀκόμα κι ἐκεῖνες τὶς ἁρμυρὲς τῶν δακρύων...

Ὕστερα  ἦταν κι ἐκείνη ἡ ἡσυχία ποὺ ἀναδύονταν μόλις τέλειωνε τὸ τραπέζι κι ἄδειαζε ὁ τόπος... Μιὰ ἡσυχία ποὺ τὴν τάραζαν μονάχα τὸ κροτάλισμα τῆς φωτιᾶς πάνω στὰ ἄγρια τὰ ξύλα, ἀλλὰ καὶ τό σπρώξιμο τοῦ χειμωνιάτικου ἀγέρα πάνω στὰ πορτοπαράθυρα, λὲς κι ἤθελε νὰ μπεῖ μέσα νὰ νυχτερέψει κι αὐτός μὲ τοὺς νοικοκυραίους.

Ὅταν μετἀ ἀπὸ ὥρα χαμήλωνε τὸ φῶς τῆς λάμπας καὶ τὸ δωμάτιο γίνονταν ὡσάν ἀχνοφωτισμένη ἀπὸ λαδοκάντηλα ἐκκλησιὰ τὴν ὥρα τοῦ βαθέως ὄρθρου, τότε ξεπετάγονται ἀπὸ τὸν κόσμο τους τὰ ὄνειρα καὶ συντροφεύουν τοὺς νοικοκυραίους ποὺ ξαποσταίνουν μὲ τὴν εὐχὴ στὸ στόμα καὶ στὴν ψυχή: «Ἄντε, καὶ τοῦ χρόνου νἄμαστε καλά».

Γιατί τότε τὰ Χριστούγεννα δὲν ἦταν μιὰ ψυχρὴ παρένθεση μέσα στὸν βίο, ἀλλὰ ἕνα γεγονὸς ποὺ χρειαζόταν προετοιμασία, μετοχὴ στὴν ὅλη χαρμολύπη τῆς Γιορτῆς καὶ φυσικά πανηγυρικὴ σύναξη τῆς οικογένειας. Πάντα γύρω ἀπὸ τραπέζι μὲ τὴ συμβολικὴ καὶ «γλυκεῖα» -κατὰ τὸν Ἀλ. Μωραϊτίδη- συντροφιὰ τῆς φωτιᾶς.

Ὅμως ὁ στοχασμὸς θὰ  ἔχει καὶ συνέχεια...

π. κ. ν. κ  

π. Κων. Ν. Καλλιανός: ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ ΤΗΣ ΜΥΛΩΝΟΥΣ, ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΝ ΝΥΦΙΩΤΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΙΑ ΜΥΓΔΑΛΙΤΣΑ

Μὲ τὸν Ἀργύρη τῆς Μυλωνοῦς, τὸν Γιάννη τὸν Νυφιώτη καὶ τὴ θειὰ Μυγδαλίτσα ἡ φετινή μας συντροφιὰ γιὰ τὰ Χριστούγεννα.

(ἤ, μιὰ διαφορετικὴ ἀνάγνωση τῶν διηγημάτων, «Στὸ Χριστὸ, στὸ Κάστρο» τοῦ Ἀλ. Παπαδιαμάντη καί, «Ἡ θειὰ Μυγδαλίτσα» τοῦ Ἀλ. Μωραϊτίδη)

Στὸν προσφιλῆ καὶ πανσέβαστο Π. Β. Πάσχο, ποὺ μ᾿ ἔμαθε νὰ προσεγγίζω τὸν σωτηριολογικὸ χαρακτήρα τῶν ἔργων τῶν δύο Ἀλέξανδρων τῆς γείτονος Σκιάθου

Μέρες προεόρτιες διανύουμε, τοῦ Ἁγίου Δωδεκαημέρου ἄχραντες στιγμές, ποὺ ψιχαλίζουν τὸ εἶναι μὲ σταγόνες κατανύξεως καὶ βέβαιης εὐλογίας. Γιατὶ αἰῶνες τώρα, ἀπὸ τὴν πρώτη ἐκείνη τὴ θεία Νύχτα τῆς Βηθλέέμ, κομίζεται αὐτὴ ἡ εὐλογία, φωτισμένη ἀπὸ τὸ Ἄστρο ποὺ ὁδήγησε τοὺς Μἀγους καὶ ντυμένη μὲ τοὺς αἵνους τοὺς Ἀγγελικοὺς «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» ( Λκ. 2, 14).

Αὐτὴ τὴν εἰρήνη καὶ τὴν εὐδοκία ἀναζητᾶ, λοιπόν, κάθε φιλόθεη καὶ ἁγιοπνευματικὰ χαριτόβρυτη ψυχή, ποὺ ἐπιμένει νὰ ζεῖ τὸ Γεγονὸς ὅπως συντελέστηκε καὶ ὄχι ὅπως ἐξελίχτηκε: ὡς ξέφρενο πανηγύρι καταναλωτικοῦ χαρακτήρα καὶ εὐκαιρία γιὰ διακοπές. Γιατὶ ἡ Γιορτὴ δὲν ἀρχίζει μὲ τὸ στόλισμα τῶν βιτρινῶν καὶ τὸν φωτισμένο διάκοσμο, ἀλλὰ μὲ τὴν εἴσοδο στὸ ἱερὸ Σαρανταήμερο, τὴν προετοιμασία καὶ προπόνηση δηλαδή, ἡ ὁποία χαλυβδώνει τὴν ψυχή, ἀλλὰ καὶ τὴν ὁδηγεῖ στὰ μονοπάτια ἐκεῖνα ποὺ ἡ ιερότητα καὶ τὸ κάλλος ἀποπνέουν τὴν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ.

Καταφεύγουμε, λοιπόν, μέρες ποὺ εἶναι, στὶς θεοσεβεῖς γραφὲς τῶν δύο Ἀλέξανδρων τῆς Σκιάθου, λογίων ποὺ τίμησαν τὰ Χριστούγεννα, ἀλλὰ καὶ ἔδειξαν τὸ μεγαλεῖο «τῶν ταπεινῶν τῇ καρδίᾳ», τὸ πῶς, δηλαδή, αὐτοὶ προσεγγίζουν τὴ Γιορτή, βιώνουν τὸ μεγαλεῖο της καὶ χαίρονται μὲ ἄφατη κατάνυξη τοῦ «Χριστοῦ τους τὰ Γεννέθλια», τιμώντας παράλληλα καὶ τὶς Παραδόσεις τὼν Πατέρων μας. Σημεῖο ἀναφορᾶς, ἀλλὰ καὶ μὲ μεταφορικὴ σημασία κοιταγμένο, εἶναι τὸ Καστρο τῆς Σκιάθου καί, μάλιστα, ὁ ἐκεῖ ἀρχαῖος ναὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, ποὺ «ἦτο ἡ παλαιὰ μητρόπολις τοῦ φρουρίου», κατὰ τὸν Παπαδιαμάντη. Καὶ δὲν ἐπιλέχτηκε τυχαῖα αὐτὴ ἡ ἔγκοπος ἀναβαση στὴν ἁλίκτυπον πολιτείαν τοῦ Καστρου, γιατὶ ἄν τὸ καλοπροσέξουμε ἡ πορεία αὐτὴ τὸ ἱερὸ Σαρανταήμερο θυμίζει μὲ τὴ νηστεία καὶ τὴν ἀναμονὴ τῆς Γιορτῆς. Γιατὶ προσέχοντας καλύτερα τὴν ὅλη προσπάθεια τῶν ἑοερταστῶν νὰ φύγουν χειμώνα καιρό, μὲ ὄχι καὶ τόσο εὐοίωνες συνθῆκες γιὰ θαλασσιο ταξίδι καὶ τὴν ὅποια δακινδύνευσή τους, αὐτὸ κάλλιστα δείχνει τὴν περιπέτεια τοῦ κάθε πιστοῦ μέσα στὸ πέλαγος τῶν σαραντα ἡμερῶν, ὥστε νὰ φτάσει τελικὰ νὰ ὑποδεχθεῖ τὴν τοῦ Χριστοῦ Μητρόπολιν, κατὰ τὴν ὑπέροχη ρήση τοῦ ἱ. ὑμνογράφου: «Ὑπόδεξαι Βηθλεέμ, τὴν τοῦ Θεοῦ Μητρόπολιν. Φῶς γὰρ τὸ ἄδυτον ἐπὶ σὲ γεννῆσαι ἥκει...». Γι᾿ αὐτὸ καὶ μετὰ ἀπὸ περιπετειώδη προσπάθεια ὁ μισθός τους ἦταν καὶ μεγαλος, ἀλλὰ καὶ πλούσια εὐλογημένος, ἀφοῦ πιστοποιεῖται στὰ ὅσα καταθέτει μὲ κάθε εἰλικρίνεια καὶ συγκίνηση ὁ ἴδιος ὁ Παπαδιαμαντης. Ἄς τὸν προσέξουμε: «Ὁ παπα-Φραγκούλης καὶ ἡ συνοδία του φθάσαντες εἰσῆλθον τέλος εἰς τὸν ναὸν τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ καρδία των ᾐσθάνθη θάλπος καὶ γλυκύτητα ἄφατον. Ὁ ἱερεὺς ἐψιθύρισε μετ᾽ ἐνδομύχου συγκινήσεως τό, «Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου»,. Γλυκύτητα καὶ συγκίνηση, τὰ δύο ὑλικὰ τῆς ἐναρέτου χαρμολύπης δηλαδή, ποὺ συνεχίζεται καὶ στὴν ὥρα τῆς Ἀκολουθίας: «Ἀλλ᾽ ὅτε ὁ ἱερεὺς ἐξελθὼν ἔψαλε τὸ «Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός», τότε αἱ μορφαὶ τῶν Ἁγίων ἐφάνησαν ὡς νὰ ἐφαιδρύνθησαν εἰς τοὺς τοίχους».

Ἀξίζει, θαρρῶ, μιὰ περιπέτεια τέτοια, ὅταν ἡ καταληξή της εἶναι αὐτὴ ἡ αἴσθηση τῆς γλυκύτητας καὶ φαιδρότητας, ὄχι μόνο τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ τῶν Ἁγίων.

Αὐτά, λοιπόν μὲ τὸν Παπαδιαμαντη. Ὅμως ἄς δοῦμε τώρα μιὰν ἄλλη περιπέτεια: Αὐτὴ τὴ φορὰ μιᾶς ἁπλῆς νησιώτισσας ποὺ ζεῖ τὴν ἀναμονὴ τῶν Χριστουγέννων παραλληλα μὲ τὴν προσμονὴ τοῦ ξενιτεμένου της τοῦ γιοῦ.

Ἔτσι, κι ἡ θειὰ ἡ Μυγδαλίτσα-αὐτὸ ἦταν τὸ ὄνομά της-ξεκινάει παραμονὴ τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὸ ἔρημο παλιό της χωριό, τὸ Καστρο, ὅπου πηγάινει μὲ τὶς γνωστὲς περιπέτειες.

Περιγράφει, λοιπόν, ὁ Μωραϊτίδης τὸ τί διαδραματίζεται ἐκεῖ, στὸ Κάστρο τῆς Σκιάθου, ἔξω ἀπὸ τὸ ναὸ τοῦ Χριστοῦ, τὴ γνωστὴ ἀπὸ τὸν Παπαδιαμάντη παλαιά Μητρόπολη.

Τὰ πρόσωπα τώρα ποὺ ἐμφανίζονται, εἶναι ὅλοι τους ἁπλοϊκοί, ἀψεγάδιαστοι καὶ ἀπέριττοι ἄνθρωποι. Πρόκειται δηλαδή γιὰ κάποιους ἀγράμματους ποιμένες καὶ μιὰ ταπεινή, φτωχὴ κι ἁπλοϊκὴ γερόστισσα, τὴ θειὰ Μυγδαλίτσα: μιὰν ἀθεράπευτη δηλαδή, νοσταλγὸ τῆς πατρογονικῆς της, τῆς παλιᾶς ἐνορίας τοῦ Χριστοῦ στὸ Καστρο, ἡ ὁποία ἐκείνη τὴν Παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων παρέμεινε ἀλειτούργητη. Κι ἔτσι ἀποφασίζει νὰ μὴν ἀφήσει τὸ Χριστὸ τέτοια μέρα ποὺ ξημερώνει ἔρημο, γι᾿ αὐτὸ κι ἀναχωρεῖ ἀπὸ τὴ Χώρα νὰ πάει στὴν ἀλειτούργητη ἐκκλησία, νὰ ἀναψει τὰ καντήλια, νὰ προσευχηθεῖ νὰ κάμει Χριστούγεννα συντροφιὰ μὲ τὶς μνῆμες της.

Συναντιέται, λοιπόν, μὲ τοὺς βοσκούς ποὺ ἀπαγκιάζουν ἔξω ἀπὸ τὴν ἐκκλησιά καὶ μετὰ πηγαίνει μέσα στὸ ναὸ τοῦ Χριστοῦ ν᾿ ἀναψει τὰ καντήλια, μέρα ποὺ ξημερώνει. Ἔχει πιὰ νυχτώσει γιὰ τὰ καλά. Οἰ βοσκοὶ συνομιλοῦν μεταξύ τους.

«-Μεσάνυχτα! Νά, μεσάνυχτα, διέκοψε τότε ὁ Κουτσογεώργης, μετὰ ὥραν σιωπῆς καταβιβάσας τὴν κουκούλλαν τῆς κάππας καὶ θεωρῶν σοβαρῶς τοὺς ἀστεϊσμούς.

--Νά ὁ ἀστέρας ! Νά ὁ μεσονύχτης ! εἶπε καὶ ὁ ἄλλος ποιμήν, παρακολουθῶν τὸν σύντροφόν του εἰς τὴν πρακτικὴν ταύτην ἀλλ᾿ ἀκριβῆ ἀστρολογίαν.

Καὶ τοὺς εἶδες τότε ἐκεῖ τοὺς σκαιοὺς αὐτοὺς ποιμένας ν᾿ ἀποκαλυθφῶσι εὐλαβῶς καὶ νὰ προσκυνῶσι ἐπί τινας στιγμὰς ἐν κατανύξει, γονατισμένοι, ὡς νὰ παρίσταντο μυστηριωδῶς ἐν τῇ ἑβραϊκῇ Βηθλεὲμ εἰς τὴν θείαν τοῦ Σωτῆρος γέννησιν.

-Χριστούγεννα, Χριστούγεννα!!»

Ἀλήθεια, στὶς μέρες μας πόσοι βιώνουν τὰ Χριστούγεννα, ὅπως ἐκεῖνοι οἱ ταπεινοί, ἀγράμματοι, «ἀπολίτιστοι», πλήν τόσο εὐλαβεῖς καὶ θεοφώτιστοι νησιῶτες; Κι ἀκόμα, ποιὸς θὰ καταδεχτεῖ νὰ τὸν «συντοφέψουν» στὴ Γιορτὴ ποὺ ἔρχεται, ἔστω καὶ νοερά;

Ἀθάνατε Μωραϊτίδη... Ἀλησμόνητε Παπαδιαμαντη, μὲ πόσα δῶρα στολίζετε τὰ δικά μας ἄχαρα κι ἀπνευμάτιστα Χριστούγενα....

Παραμονὲς Χριστογέννων 2016 π. κ. ν. κ. Σκόπελος

π. Κων. Ν. Καλλιανός: «Νά τά ποῦμι, θειά;» Τά λησμονημένα κάλαντα σέ ἔρημα ἤ ἐρειπωμένα σπίτια

Στὸν Παναγιώτη τὸν Γιατρό, ἑόρτιον ὄφλημα

Εἶναι ἀλήθεια, πὼς ἡ μνήμη αὐτὲς τὶς περιούσιες ἡμέρες τοῦ Ἁγίου Δωδεκαημέρου λειτουργεῖ κάπως παράξενα. Δηλαδή, πιὸ εὐαίσθητα καὶ τρυφερά, ἀφοῦ ἀναδύει ἀπὸ τὰ θησαυροφυλάκια τῆς ψυχῆς, ὅπου ταμιεύονται οἱ πλέον πολύτιμες ἀναμνήσεις, τὶς πλέον κορυφαῖες. Ὅπου μεταξύ τους συνυπάρχουν καὶ οἱ φωτεινές, ἀστείρευτες σὲ νοσταλγία καὶ ποιητικὴ ὁμορφιά, στιγμὲς ἀπὸ τὰ παλιά μας Χριστούγεννα: ἐκεῖνα δηλαδή, της παιδικῆς ἡλικίας, ποὺ ἀπομένουν ἄσβυστα καὶ πάντα μὲ τὰ χρώματα τῆς νοσταλγίας στολισμένα.

Κι ἀνάμεσα στὶς ἀλησμόνητες αὐτές στιγμὲς διακρίνονται, μὲ φωτεινὲς πινελιὲς χρωματισμένα, τὰ παλιὰ Χριστούγεννα μὲ τὰ νοσταλγικὰ τὰ κάλαντα, ποὺ λέγονταν πάντα μὲ τὴ συνοδεία τοῦ ραβδιοῦ, τὸ ὁποῖο ρυθμικὰ χτυποῦσε πάνω στὸ πατωμα. Πάντα σὲ ὥρα ἀπόβραδη, ἐκεῖ δηλαδή, ποὺ συνορεύουν ἡ Νύχτα μὲ τὴν Ἡμέρα, κινοῦσε τὸ δρομολόγιο τῶν μικρῶν καλανδιστῶν. Ἀπὸ τὸ ἐρειπωμένο σήμερα Κάτω Χωριό, τὸ Ρέμα μετά κι ὕστερα τὸ Ἀπάνω Χωριό, ἴσαμε τὸν «Πεῦκο». Παρέες-παρέες τὰ παιδιά σεργιανοῦν τὰ καλτεριμια καὶ χτυποῦν τὶς πόρτες τῶν μισοφωτισμένων σπιτιῶν, μὲ τὸ ἐρώτημα:

-Θειά, νὰ τὰ ποῦμι;

Κι ἡ ἀπαντηση:

-Πέστιτα, πέστιτα...

Μέχρι σήμερα χαϊδεύουν τὴν ἀκοὴ ἐκεῖνα τὰ λιτά, εἰλικρινῆ καὶ τίμια λόγια, ποὺ χάριζαν αἰσιοδοξία στὴν παιδικὴ ψυχὴ μὲ τὴν καταδέκτικότητα τους. Γιατὶ φτωχοί ἦταν οι περισσότεροι στὸ χωριό καὶ τὰ οἰκονομοῦσαν μὲ δυσκολία μεγάλη, ὅμως αὐτὲς τὶς χρονιάρες μέρες γιὰ τὸ καλὸ πρόσφεραν λιγοστὰ κέρματα καὶ μαζὶ μ᾿ αὐτὰ λίγους ἀπὸ τοὺς καρποὺς ποὺ εἶχαν ( καρύδια, ἀμύγδαλα, σῦκα) , ἀλλὰ καὶ πορτοκάλια (λησμονοῦνται τὰ μεγάλα πορτοκάλια-φίλεμα τῆς θειᾶς τῆς Σεραϊνῶς;).

Πόση ἀνακούφιση χάριζαν ἐκεῖνες οἱ γιορταστικὲς περιπλανήσεις μέσα στοὺς νυχτωμένους, χειμωνιάτικους δρόμους, δὲν εἶναι εὔκολο νὰ περιγραφεῖ. Γιατὶ εἶχαν μιὰ γνησιότητα και ἕνα ἰδιότυπο κάλλος αὐτὲς οἱ ὧρες. Πρῶτα-πρῶτα ἀφαιροῦσαν ἀπὸ τὸ χωριὸ τὴ μονοτονία τῆς καθημερινότητος καὶ τὸ στόλιζαν γιορταστικά. Ὄχι πὼς ὑπῆρχαν τότε δέντρα καὶ στολίδια ὡσὰν αὐτὰ ποὺ βλέπουμε σήμερα νὰ στολίζουν σπίτια καὶ καταστήματα. Στολίδια τότε ἦταν αὐτὲς οἱ παιδικὲς φωνὲς ποὺ διαλαλοῦσαν μὲ ἀθωότητα τό, «Χριστὸς γεννᾶται σήμερον... χαίρει ἡ κτίσις ὅλη..». Ὅπως στολίδια ἦταν ἡ ἀσβεστωμένη παραστιά, ἡ καθαρὴ ἡ κουρελοῦ στὸ φτωχικὸ τὸ πάτωμα, τὰ καθαρὰ πετσετα΄κια στὴ «βγοῦ», ἀλλὰ καὶ τὸ φαῒ ποὺ σιγόβραζε, ἡ κουλούρα τοῦ Ἁη-Βασιλιοῦ καὶ τὰ καινούρια τὰ σκαρπίνια ποὺ ἔφτιαξε ὁ μπάμπα Παντελής.

Κι ὕστερα ἐκεῖνοι οἱ ἥχοι ἤ μυρωδιὲς ποὺ γευόταν ἡ παιδικὴ ψυχή. Ὅπως ὁ ἥρεμος καὶ ἁπαλὸς ἦχος τοῦ νεροῦ ποὺ κυλοῦσε κάτω στὸ Ρέμα, τὸ βουητὸ τῆς νυχτωμένς θάλασσας ποὺ ἔφτανε ἀπὸ κάτω, ἀπὸ τοῦ «Κώστα», τὰ βήματα πάνω στὰ λιθόστρωτα τὰ καλτερίμια ἤ στὸ χωματόδρομο πάνω ἀπὸ τὸ Νεκροταφεῖο μὲ κεῖνα τὰ μικρά-μικρὰ χαλικάκια, τὸ τρίξιμο τῆς παλιᾶς πόρτας, τὸ σύρσιμο τοῦ σκαμνιοῦ πάνω στὸ πάτωμα καὶ τόσα ἄλλα..Οἰ μυρωδιὲς μετά, τῆς ὑγρασίας καὶ τοῦ βρεγμένου χώματος, τῆς ρετσίας ἀπὸ τὰ καμμένα πεῦκα ἤ τῆς παράξενης εὐωδιᾶς τοῦ σχίνου, ἀλλὰ καὶ τῆς κλειδωμένης ἀνάσας στὰ σφραγισμένα σπίτια γιὰ τὸ κρύο ἀνακατωμένης μὲ καπνὸ τσιγαρου, καψαλισμένου ψωμιοῦ, καπνιᾶς ἀπὸ τὴν παραστιὰ καὶ στιμένου λεμονιοῦ γιὰ τὸ φαΐ ποὺ σιγόβραζε στὴ φωτιὰ γιὰ τὸ αὐγινὸ τὸ τραπέζι. Ἀκόμα ἦταν κι ἡ μυρωδιὰ ἀπὸ τὸ ἑσπερινὸ θυμίαμα ποὺ τὴ συναγωνίζονταν ἐκείνη ἡ εὐωδιὰ ἀπὸ τὰ κυδώνια τὰ φυλαγμένα σὲ δίχτυ καὶ κρεμασμένα στὴν παρταριά.

Κι ἀκόμα ἦταν κι ἐκείνη ἡ θέα τοῦ νυχτωμένου χωριοῦ, ποὺ ἀπὸ μακρυά, ἀπ᾿ τὸν Πεῦκο, ἀπὸ ἀποπέρα, φαίνονταν τὰ σπίτια μὲ τὸ ἁπαλὸ τὸ φῶς τῆς λάμπας τοῦ πετρελαίου σὰν ἀχνοφωτισμένα στολίδια χριστουγεννιάτικα...

Ὅμως τὰ χρόνια πέρασαν. Μεγαλωσαν τὰ παιδιά, τὰ ραβδιὰ ξεχαστηκαν σὲ καποια γωνιά, τὰ σπίτια σιγά-σιγὰ ἄλλαξαν νοικοκυραίους, μέχρι ποὺ ἐρήμωσαν...

Οἱ παραστιὲς μὲ τοὺς γέροντες νὰ κάθονται σιμά τους καὶ νὰ κοιταζουν σιωπηλοί, στοχαστικοί καὶ σοβαροὶ τὴ φωτιά ποὺ κλάδωνε πάνω στὰ χοντρὰ τὰ πεῦκα, τὰ εὐώδη σκίνα καὶ στὶς πολυχρωμες κουμαριές, ἔσβυσαν καὶ δὲν ξανάναψαν.

Τώρα πιὰ μιὰ περίεργη σιωπὴ ἁπλώνεται πάνω στὸ ἔρημο χωριό τὶς χρονιάρες αὐτὲς μέρες. Κι ἀπὸ τὰ ἐρειπωμένα ἤ τὰ ἔρημα σπίτια ξεκινάει μιὰ λιτανεία ψυχῶν, ποὺ αὐτὲς τὶς περιούσιες τὶς ὧρες στέκει σιωπηλὴ καὶ μὲ ἱερὸ δέος ἀφουγκράζεται τὰ ξεχασμένα κάλαντα, ποὺ ὁ παγωμένος ἀγέρας συλλαβίζει ἀναμεσα στὰ μισοσαπισμένα πορτοπαράθυρα καὶ τὰ σπασμένα τζάμια...

Χριστούγεννα 2016 π. κ. ν. κ 

Για το βιβλίο της Δέσποινας Μάντζαρη “Ένα ζήτημα ζωής και Θανάτου. Τα χρονικά του Μπίλι Βαν Ντερ Μπιχλ” (εκδ. Κέδρος, 2016)

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Και επειδή η Δέσποινα Μάντζαρη έχει σπουδάσει Μαθηματικά κάνει επεισοδιακή είσοδο με όρους επιστημονικούς και επιχειρηματολογία σούπερ, ανοίγει με άλλα λόγια τα χαρτιά της και βάζει τον αναγνώστη μέσα στην ιστορία της να ζήσει τα μυστήρια των μαθηματικών και του κόσμου. Αμέσως κατάλαβα τι είναι ο «τόρος», όπως και το «καρτεσιανό γινόμενο δύο κύκλων» και το συμπέρασμα που καταλήγει ότι ένας πλανήτης: «θα ήταν εξαιρετικά ασταθής βάσει υποθετικών υπολογισμών σε ιδανικές συνθήκες και ιδανικών υπολογισμών σε υποθετικές συνθήκες». Εδώ πρέπει να σκεφτούμε σαν Ντεκάρτ και Λάιμπνιτς και αν δεν μας πέφτει και λίγο δύσκολο να κάνουμε και μια συντακτική ανάλυση σαν φιλόλογοι, χρησιμοποιώντας και το παραδοσιακό σκεπτικό της πρακτικής αριθμητικής: Έχουμε και λέμε. Κάνουμε δύο σκέψεις. Πρώτη: ο πλανήτης που θα είχε σχήμα ντόνατ και θα είχε γίνει με υποθετικούς συλλογισμούς σε ιδανικές συνθήκες, θα ήταν ασταθής.

Δεύτερη: ο πλανήτης που θα είχε γίνει με ιδανικούς υπολογισμούς σε υποθετικές συνθήκες, θα ήταν ασταθής, επίσης. Οι όροι παθαίνουν αντιμεταχώρηση, δηλαδή οι υποθετικοί συλλογισμοί παίρνουν τη θέση των ιδανικών συνθηκών και οι ιδανικές συνθήκες τη θέση των υποθετικών συλλογισμών. Εν ολίγοις η τραμπάλα γίνεται ανάμεσα σε υποθέσεις και ιδανικά πλατωνικά ή πραγματικά, για την κατασκευή του πλανήτη ντόνατ, αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Αστάθεια. Το πρόβλημα καλούνται να λύσουν οι επιφανείς μύστες της «Συστηματοποίησης Κόσμων» (σιγά μη δεν ξέρω τι είναι αυτοί και τι δουλειά κάνουν) καθώς και διάφοροι μελλοντολόγοι (κατάλογος με καμιά δεκαριά από αυτούς, βάλε και καφετζούδες με δίπλωμα) μαζεύονται, συσκέπτονται και αποφαίνονται: τέτοιος πλανήτης δεν υπάρχει. Αλλά και οι ειδικοί κάνουν λάθη, διότι πάντα υπάρχουν οι «αστάθμητοι παράγοντες» που με «μαθηματική ακρίβεια», αν και ακολουθώντας τη διαδοχή των γεγονότων από τα δεδομένα (πηγή) φτάνουν στα συμπεράσματα (κατάληξη). Έχουμε, δηλαδή και εδώ, άλλη μια μπαλάντζα ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος. Εγώ καλή μαθήτρια στα Μαθηματικά δεν ήμουνα και γι’ αυτό μ’ αρέσει ο Σεφέρης που έλεγε πως « Η επιστήμη είναι καθ’ ορισμόν αληθινή: πάντα αποδεικνύει με το Α+Β πως ό,τι υποστηρίζει είναι αληθινό. Ακόμη και τα πιο υπέρογκα λάθη» (Μέρες Α΄, σελ. 43). Πιο πολύ όμως μου αρέσει το άλλο: «Το Χ+Ψ μας κάνει να λέμε τις πιο μεγαλεπήβολες αρλούμπες του κόσμου» (Μέρες Β΄, σελ. 73). Αυτές οι «αρλούμπες» στα λόγια ενός επιφανούς έχουν άλλη βαρύτητα. Ο Ντοστογιέφσκι πάλι, κι εκείνος δεν πρέπει να ήταν καλός στα Μαθηματικά, έλεγε πως δύο συν δύο μπορεί να μην κάνουν τέσσερα αλλά πέντε! Αυτό σημαίνει πως με μετρήματα και άκρατο ορθολογισμό δεν μπαίνει κανείς στην ιστορία που θα ακολουθήσει και όστις θέλει τη σκέψη του Μπίλι (του ψεύτη;) να ακολουθήσει, πρέπει να απαλλαγεί από το φορτίο της λογικής του.

Η Δέσποινα Μάντζαρη διασκεδάζει, παίζει μαζί μας με δύσκολα προβλήματα, διότι ο υποθετικός ή ιδανικός της πλανήτης σε σχήμα τόρου ή ντόνατ, μια «άλλη» γη δηλαδή υπάρχει και είναι Ένα ζήτημα ζωής και Θανάτου να υπάρξει, όπως θα δείξει η εξέλιξη. Όχι , η γη σαν μπάλα ποδοσφαίρου που κατρακυλάει, αλλά ντόνατ που τρώγεται.

Τα κεφάλαια είναι δεκατέσσερα, με το πρώτο και πολύ εντυπωσιακό αυτό που αφορά μια ποδοσφαιρική συνάντηση, με γνωστά ονόματα στο γνωστό γήπεδο, το επιφανές στους φαν του είδους Σαντιάγκο Μπερνανιάου (και όχι εκείνο της Ρεάλ Σαντιάγκο Μπερναμπέου), που μετά την ανακαίνισή του θα μοιάζει με ντόνατ, και πράγματι τέτοιο είναι το σχήμα του μυθικού γηπέδου έξω από μύθο του βιβλίου.

Στον ποδοσφαιρικό αγώνα τα ονόματα των ομάδων και των ποδοσφαιριστών, λόγω της κοινής καταγωγής τους από την ποδοσφαιρική οικογένεια, μοιάζουν όπως ο Τριντάν με τον Ζιντάν, ο Μούσι με τον Μέσι, ο Μπεκεμπάουερ με τον Μπεκενάνουερ, ο Μπέκαμ με τον Μπέκραμ. Το ίδιο και οι ομάδες, ο Ολυμπιακός με τον Τρολυμπιακό και ο Παναθηναϊκός με τον Παννανιακός.

Αυτή η συγγένεια, παραποίηση και παραφθορά των ονομάτων κλίνει προς την απομυθοποίηση του όποιου κακού θα προκύψει και την ανάπτυξη του κωμικού κλίματος. Επί της μυθικής ουσίας, ο αγώνας γίνεται μέχρι ακρωτηριασμού και θανάτου, με μπάλα, τσεκούρια, σπαθιά, πυρομαχικά, κομμένα χέρια, σπασμένα κεφάλια και πυρομαχικά στον αγωνιστικό χώρο. Γιατί στο ποδόσφαιρο δεν παίζουμε απλώς αλλά σκοτωνόμαστε!

Στο δεύτερο κεφάλαιο, βρισκόμαστε ήδη στον πύργο του Μπλούχερβαλ, όπου ο νεαρός ήρωας του βιβλίου, ο Μπίλι, ζει σε ένα κάστρο με τα φαντάσματα του Βαρόνου, της Ρίτας και του Αντουάν, πλήττοντας. Μόνη διασκέδαση έχει το μέχρι πετσοκόμματος ποδόσφαιρο, που ήδη αναφέραμε, έως ότου οι παράξενοι επισκέπτες και τα φανταστικά όντα (μαζί κι αυτά του Μπόρχες), που θα εισβάλουν, θα απογειώσουν στην ιστορία σε φανταστικές περιπέτειες, απρόσμενες εξελίξεις και άλλα συναφή με το είδος. Κι έτσι ο Μπίλι θα βγει από τη βαρεμάρα του, θα γνωρίσει και θα ζήσει ό,τι μπορεί να συλλάβει η φαντασία και θα ανατρέψει κάθε σύμβαση. Το πράγμα παίρνει διαστάσεις μεταμοντέρνου παραμυθιού, όπου, πέρα από τις γνωστές μάγισσες, μάγους, ξωτικά, υπάρχουν τρολ, νάνοι, ζόμπι, αόρατα και ημιαόρατα όντα, ληστές, φαντάσματα, οπτασίες, καλοπροαίρετα όντα, φανταστικά και ανύπαρκτα, δέντρα που μιλάνε, σκουπόξυλα, αλχημιστές, ταξίδι στον κάτω κόσμο και το θάνατο πεθαμένο. Κρατάω σαν νησίδα σοβαρότητας την άποψη «ο θάνατος είναι η μόνιμη συντροφιά μας, και ο θάνατος είναι που δίνει πραγματικό νόημα στη ζωή μας». Οπότε, όταν θα πεθάνω τότε θα καταλάβω τι αξία είχε η ζωή μου. Ο θάνατος του θανάτου είναι κάτι που έχει σοβαρή αντιμετώπιση. Τέλος στο χορό των αστείων και των σοβαρών και, κυρίως, ανατρεπτικών, θα προστεθεί και μια Παρασκευή και 13, έτσι για να μη μείνει εκτός και ανεκμετάλλευτη και να μπορέσει και αυτή να χορέψει στο «χορό των μπιζελιών». Ελπίζω να μην μπήκα κατά λάθος στη Λιλιπούπολη. Στο «ντόνατ» θέλω, όχι να το φάω, να πάω!!!

Όπως καταλαβαίνεις, φίλε αναγνώστη, διαβάζοντας το βιβλίο της Δέσποινας, ένοιωσα μια ανάγκη να ελευθερωθώ, όλα μου δημιούργησαν μια γαργαλιστική διάθεση, γιατί στα γνωστά κινηματογραφικά ανάλογα η ατμόσφαιρα είναι θριλερική, ο Χάρυ Πότερ ίσως είναι το πιο εύκολο για να παραπέμψω, με είχε τρομάξει. Κι έτσι μπήκα στο βιβλίο της Δέσποινας και είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για μένα να βρω τον πλανήτη. Παράλληλα η Δέσποινα με βοηθάει να απομυθοποιήσω το κακό, να αποφορτίσω ακόμα και τον Μακάβριο Θεριστή με το απειλητικό δρεπάνι. Γελάω, λοιπόν, αντί να αγωνιώ και να τρομάζω. Το χιούμορ είναι στο κέντρο και αποτελεί το καλύτερο ξόρκι για το φόβο και το κακό. Από την άλλη, πάλι, η βιαιότητα των συμπεριφορών, μέσα στη φανταστική υπερβολή της, αν και τίποτα δεν είναι υπερβολικό, αν δούμε τι συμβαίνει στον κόσμο και η συγγραφέας το ξέρει, η βιαιότητα, λοιπόν, μπαίνει για να στηλιτευθεί και να αποδυναμωθεί από όλη την κακή αύρα που μετατρέπει ένα αθλητικό ή άλλο γεγονός σε αιματηρή εμφύλια σύρραξη, στην πραγματική μας ζωή. Έτσι, με διάθεση χιουμοριστική, με τη βία και τον τρόμο σε περιορισμό στη γωνία, χωρίς το μύθο τους, διακριτικά υποδορίως το βιβλίο υπακούει σε μια καθοδηγητική γραμμή διδακτική.

Ο τίτλος του τέταρτου κεφαλαίου, «Ζει ή δε ζει», σαν παραλλαγή του σαιξπηρικού «να ζεις κανείς ή να μη ζει» φαίνεται να ταιριάζει στον Μπίλι που για να ζήσει καλά πρέπει να μπει για τα καλά μέσα στα κακά.

Το βιβλίο είναι εικονογραφημένο από την ίδια τη συγγραφέα, η οποία ελέγχοντας πολύ καλά το υλικό της, φιλοτεχνεί την εικόνα που του ταιριάζει, το συμπληρώνει και το ολοκληρώνει. Απολαυστικότατο, συναρπαστικότατο, διαβάζεται μονορούφι.