Σχολικές επισκέψεις σε μουσεία στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Εντυπώσεις από την παρακολούθηση μιας Ημερίδας

Της Κατερίνας Δεμέτη

Στην εποχή της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης και της παράλληλης έξαρσης των ζητημάτων ταυτότητας, τα ερωτήματα που τίθενται για τον ρόλο του Σύγχρονου Μουσείου, ως φορέα διαχείρισης της μνήμης και ως ένα άλλου τύπου «Ανοιχτό Σχολείο» είναι πολλά, και ισορροπούν πάνω στον προβληματισμό που καταθέτει ο Στέλιος Ράμφος στο άρθρο του, «Να ξετρυπώσουμε το μέλλον!», στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2012).

            Ο διανοητής, διατυπώνοντας τα συμπεράσματά του από μία συνάντηση στις Βρυξέλλες, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Χέρμαν Βαν Ρομπέι, για το ζήτημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας και για επιμέρους πτυχές του, αναφέρει ότι: «…για να κατορθώσουμε την ευρωπαϊκή ταυτότητα πρέπει να ξεπερασθούν οι πολιτισμικές εντάσεις μεταξύ των κρατών- μελών, εντάσεις των οποίων η διαχείριση επιτάσσει εντελέστερη πνευματική εμβάθυνση και στέρεη πολιτική λύση.…Οι Έλληνες οφείλουμε να σταθούμε αξιόμαχα στο ύψος της υπερηφάνειας μας, δηλαδή με σεβασμό για τον εαυτό μας και γενναιοδωρία για τους άλλους. Η αποδοχή ενός μέλλοντος χρόνου που επελαύνει χωρίς να μας ρωτά, κάνει να αρπαζόμαστε από το παρελθόν εναγώνια και να αργοπεθαίνουμε στην παιδικότητά μας. Όμως το μέλλον δεν έρχεται μόνο και μόνο επειδή αύριο θα ξημερώσει άλλη μέρα. Το μέλλον υπάρχει και σήμερα στην ενεργό προσδοκία μας. Έτσι δεν έχει νόημα να το μαντεύουμε ή να το υφιστάμεθα. Νόημα έχει να το σχεδιάζουμε, οπότε το «προβλέπουμε» στις υπεύθυνες πράξεις και επιλογές μας. Να ξετρυπώνουμε, χρειάζεται, όχι να θάβουμε το μέλλον.»

            Με αυτές τις σκέψεις και με τη διάθεση να «ξετρυπώσουμε» τρόπους, προκειμένου τα μουσεία, να σκεφτούν νέες στρατηγικές για την παραγωγή νοήματος, και μουσειολογικές λύσεις που αρμόζουν στη διασφάλιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο των σύγχρονων πολιτισμικών εντάσεων, που παράγονται από την παγκοσμιοποίηση, παρακολουθήσαμε στην Αθήνα, το Σάββατο 19 Ιανουαρίου, την Ημερίδα με θέμα: «Σχολικές επισκέψεις σε μουσεία στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης».

            Η Ημερίδα ήταν ένα υποέργο ενός μεγάλου έργου πανελλήνιας εμβέλειας που αφορά στην εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών. Ο βασικός στόχος του έργου είναι η βελτίωση των σχολικών επιδόσεων στο ελληνικό σχολείο, προκειμένου να εξασφαλιστεί η κατά το δυνατόν ισότιμη εκπαίδευση και η κοινωνική τους ένταξη. Απευθύνεται δε στα δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας που συγκεντρώνουν πληθυσμό αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών πάνω από 10%.

            Η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2010 και ολοκληρώνεται το Δεκέμβριο του 2013. (Ιστοσελίδα: http://www.diapolis.auth.gr Ηλεκτρονική διεύθυνση: diapolis-drasi2@lists.auth.gr)

Στην Ημερίδα παρουσιάστηκαν τα κάτωθι θέματα:

1. Βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, Δημήτρης Μαυροσκούφης,   Καθηγητής Α.Π.Θ.

2. Συνάντηση σχολείου - μουσείου: Και τώρα τι κάνουμε; Ερωτήσεις και απαντήσεις, Σταύρος Γρόσδος, Σχολικός Σύμβουλος Δασκάλων, Επιστημονικός συνεργάτης υποδράσης 9.5                               

3. Υποδράση «Εκπαιδευτικές Επισκέψεις Μαθητών»: Παρουσίαση, σχόλια, οδηγίες, Ελισσάβετ Μυρογιάννη, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

4. «Τέρατα του αρχαίου κόσμου»: Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα με διαπολιτισμική προσέγγιση, Παναγιώτα Κουτσιανά, Αρχαιολόγος, Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων, Τεκμηρίωσης, Εκδόσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και Ευαγγελία Γιάπρου, Εκπαιδευτικός, 64ο Νηπιαγωγείο Αθηνών

5. «Εδώ κι εκεί - εγώ κι εσύ»: Ένα διαπολιτισμικό πρόγραμμα για το έργο της Γκιουλσούν Καραμουσταφά Η πολυκατοικία, από τις κυρίες: Μαρίνα Τσέκου, Ιστορικό Τέχνης – Επιμελήτρια Εκπαίδευσης, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και Χριστίνα Βαλκανά, Ιστορικό Τέχνης – Επιμελήτρια Τεκμηρίωσης, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και τις Εκπαιδευτικούς Αφροδίτη Τουτουδάκη και Ραχήλ Σακκή, από το 2ο Γυμνάσιο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Ελληνικού                                                             

6. Καλές πρακτικές συνεργαζόμενων σχολείων και μουσείων κατά το σχολικό έτος 2011-2012, Θεοδώρα Σεϊτανίδου, Αρχαιολόγος – Παιδαγωγός, Επιστημονική συνεργάτιδα υποδράσης 9.5

7. Συγκρότηση ομάδων – γνωριμία μελών και Σχεδιασμός εργασιών και Παρουσίαση εργασιών.

Το βασικότερο συμπέρασμα της Ημερίδας ήταν ότι η σημασία ενός μουσείου δεν έγκειται μόνο στις συλλογές του, αλλά και στις σκέψεις και τους στοχασμούς που μπορεί να προκαλέσει γύρω από τα αντικείμενα, τη γνώση που προσφέρει και τις πολλαπλές θεάσεις και ερμηνείες που προσφέρει γύρω από την κληρονομιά που φροντίζει. Η ικανότητά του να ξεδιπλώσει αφηγήσεις και να συναγάγει συμπεράσματα τού επιτρέπει να λειτουργεί σαν μια πλατφόρμα στοχασμού πάνω σε συστήματα γνώσεων, παραδοχών, αξιών και στάσεων.

Εξαιρετικό ήταν το παράδειγμα που αναπτύχθηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Κτίριο Ωδείου Αθηνών, Βασ. Γεωργίου Β΄ 17 -19 και Ρηγίλλης, Αθήνα), με αφορμή το έργο της διεθνούς Τουρκάλας καλλιτέχνιδας Γκιουλσούν Καραμουσταφά με τίτλο The Apartment Building (Η πολυκατοικία), το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο από τις 26 Ιανουαρίου 2012.

            «Η πολυκατοικία», είναι μια μακέτα ύψους 2 μέτρων και αναπαριστά λεπτομερώς το εξωτερικό του κτιρίου το οποίο ανήγειρε το 1931, ο Γρηγόρης Βασλαματζής, ιδιοκτήτης ενός από τα πρώτα εργοστάσια γκαζόζας. Το διάσημο, μάλιστα και πολύ αγαπητό ποτό, στην δεκαετία του '40 και του '50 «Olimpos Gazozu» είχε πάρει το όνομά του από την αγαπημένη κόρη του ιδρυτή του, Ολυμπία. Στο επιβλητικό αυτό κτίριο της οδού Τζιχανκίρ αρ. 28, έμενε η ελληνική οικογένεια Βασλαματζή, όπως επίσης και Ιταλοί της Πόλης, αλλά και ο διάσημος Τούρκος ζωγράφος Χικμέτ Ονάτ. Η οικογένεια Βασλαματζή αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το κτίριο, με προορισμό την Ελλάδα, μετά τα δραματικά γεγονότα του Σεπτέμβρη 1955, όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες. 

            Η καλλιτέχνης μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα της πολυκατοικίας Βασλαματζή, το 1991. Η μοίρα το έφερε κι από έναν λογαριασμό ηλεκτρικού ρεύματος στο όνομα του πρώην ιδιοκτήτη να ξεκινήσει την έρευνά της, η οποία την οδήγησε τελικά στη δημιουργία του έργου της.

            Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για το συγκεκριμένο έργο αναδεικνύει την ουσιαστική δυνατότητα για αυθεντική συνάντηση των ανθρώπων και για επικοινωνία μεταξύ των πολιτισμών. «Η ικανότητα της Καραμουσταφά», όπως αναφέρει ο εγγονός του ιδρυτή του κτιρίου, ψυχίατρος Γρηγόρης Βασλαματζής, ο οποίος γεννήθηκε και κατοίκησε στα παιδικά του χρόνια στο σπίτι της οδού Τζιχανκίρ, «έγκειται στο να αναζητά και να εντοπίζει θέματα που συνδέουν τις ζωές των ανθρώπων και ίσως μέσα από αυτά να ανοίγει τη δυνατότητα για επούλωση των τραυματικών εμπειριών αποχωρισμού που κατά κανόνα τις βασανίζουν. Η προσπάθειά της αυτή αντιστρατεύεται την άρνηση, την απόκρυψη και το κουκούλωμα των ζητημάτων που υπάρχουν και συντηρούν πληγές. Αν ο θεατής αφεθεί σε μια τέτοια διαδρομή τότε η τέχνη έχει πετύχει το θαύμα της: έχει δημιουργήσει νέες ατραπούς για την θεώρηση των πραγμάτων και αυτό είναι το ζητούμενο».

            Οι ανθρώπινες σχέσεις, ο ξεριζωμός, τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ απουσίας και παρουσίας, παρελθόντος και παρόντος, ζωής και τέχνης, είναι έννοιες στις οποίες τα παιδιά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, μπορούν να αναγνωρίσουν, αφού και πολλά από αυτά έχουν ακολουθήσει αντίστοιχες διαδρομές. Είναι δε εκπληκτικός ο χάρτης που ζωγραφίζουν, χαρτογραφώντας τη δική τους διαδρομή μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα!

            Αυτή άλλωστε είναι και η ουσία της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, όπου σαν όρος δηλώνει μια δυναμική διαδικασία αλληλεπίδρασης και αμοιβαίας αναγνώρισης και συνεργασίας ανάμεσα σε άτομα διαφόρων εθνικών- μεταναστευτικών ομάδων.

            Εν κατακλείδι επειδή ενστερνιζόμαστε την άποψη ότι τα μουσεία μπορούν να συνεισφέρουν στη διαδικασία του διαπολιτισμικού διαλόγου, ως μεταφορικές «ελεύθερες ζώνες» που είναι, θα πρέπει να έρθουν ακόμα πιο κοντά με τη σχολική κοινότητα και να αναπτύξουν εξειδικευμένες δράσεις σε συνεργασία με αυτή, αποδεχόμενα τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που δεν είναι άλλες από την αποδοχή και το σεβασμό της διαφορετικότητας, την παροχή ίσων ευκαιριών, την αλληλοαποδοχή, την αλληλοκατανόηση και την αλληλεγγύη.

            Για να «ξετρυπώσουμε» και τον λόγο του Ελύτη από το Άξιον Εστί:

Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι

Και δεν γίνεται αυτοί χωρίς Εσένα…

η μορφή σου αν θέλεις ανεξάλειπτη

να’ ναι και να μείνει αυτή.

Βιβλιογραφία

1. Στέλιου Ράμφου, «Να ξετρυπώσουμε το μέλλον!», εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2012 http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=490829.
2. ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Μεθοδολογικός Οδηγός γα τη χρήση σχολικών βιβλίων του Γυμνασίου, Η διαπολιτισμική διάσταση στη διδασκαλία, Θεσσαλονίκη 2008.
3. ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Οδηγός Επιμόρφωσης, Διαπολιτισμική εκπαίδευση και αγωγή, Θεσσαλονίκη 2008.
4. ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διδασκαλία και μάθηση στο πολυπολιτισμικό σχολείο: Διδακτικές προσεγγίσεις & εκπαιδευτικό υλικό, Πρακτικά Ημερίδας Θεσσαλονίκη 10 και 11 Δεκεμβρίου 2007, Θεσσαλονίκη 2008.