Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ
Αφιερωμένη στον μεγάλο Σκιαθίτη και τον Κοσμοκαλόγερο των νεοελληνικών γραμμάτων είναι επάξια η φετινή χρονιά και η θύμησή του επανήλθε με πολλούς τρόπους στην καθημερινότητα και την χειμαζόμενη, όπως θα έγραφε και ο ίδιος, πραγματικότητά μας, για να μας δώσει κουράγιο και να μας στηρίξει. Γιατί, όπως μας άφησε παρακαταθήκη ο άλλος μεγάλος, με τον οποίο ισότιμα μοιράζεται ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης την αφιερωματική επέτειο, ο Οδυσσέας Ελύτης, αυτόν, μαζί με τον δικό μας, τον Διονύσιο Σολωμό, πρέπει να μνημονεύουμε κάθε που μας βρίσκει το κακό και αυτό, από μια σωστική σύμπτωση, κάνουμε φέτος.
«Η κορυφή των κορυφών» χαρακτηρίστηκε από τον ακριβοδίκαιο με τις λέξεις Κωνσταντίνο Καβάφη ο νυκτερινός υμνωδός του Αγίου Ελισαίου και αυτή η μέγιστη απόδειξη τιμής ήταν πράγματι αντάξια με το έργο του και την προσφορά του. Ομολογώ πως εμένα προσωπικά με συντρόφευε πάντα, από τα άγουρά μου χρόνια, ως τώρα, σε όλες τις μεγάλες γιορτές, με τα επίκαιρα διηγήματά του. Δεν μπορούσα και δεν μπορώ να καταλάβω Χριστούγεννα, δίχως να διαβάσω «Το Χριστόψωμο» ή το «Στο Χριστό, στο Κάστρο» και το Πάσχα μου θεωρεί απαραίτητο συμπλήρωμα τον «Λαμπριάτικο ψάλτη» και την «Εξοχική Λαμπρή», όπως τα βρήκα σε μια πανόδετη έκδοση της Εταιρείας Ελληνικών Εκδόσεων στην βιβλιοθήκη του σπιτιού μας και από τότε πάντοτε με πόθο τα ξανανοίγω. Το παράξενο, μάλιστα, είναι πως με την καθαρά ιόνια νοοτροπία μου, με τα παιδικά βιώματα της τοπικής μας Κουλούρας, για την μια γιορτή και της Mater Dolorosa, για την άλλη, μπορώ να επικοινωνήσω με τα γραφόμενα του Αιγαίου Δημιουργού και να συμβιώσω με τους ήρωες των διηγημάτων του, τους τόσο διαφορετικούς από τους συντοπίτες μου. Αυτό, πιστεύω, δείχνει την μεγαλοσύνη του και του εδραιώνει τον τίτλο του κορυφαίου.
Σήμερα, τιμώντας την επέτειό του, στο κείμενό μου αυτό, εορταστικά κι εγώ, όσο γίνεται, θα σταθώ σ’ ένα, όχι και τόσο γνωστό διήγημά του, το οποίο έχει σχέση με τον δικό μας, τον Επτανησιακό χώρο, και μ’ αυτήν την μικρή αναφορά, θα προσπαθήσω να τιμήσω τη μνήμη του, αποδίδοντας, ποικιλότροπα, τα δέοντα.
Πρόκειται για το δημιούργημά του «Η Δασκαλομάνα», το οποίο πρωτοδημοσιεύθηκε το 1894 στο Ημερολόγιο Νέα Ελλάς και σ’ αυτό, συν τοις άλλοις, μας δίνει το κλίμα μιας τάξης της εποχής του. Αξίζει να γνωρίσουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, όχι τόσο για να θυμηθούμε την παιδαγωγική μέθοδο του νεοελληνικού κράτους, όσο για να βαπτισθούμε και πάλι στα παπαδιαμάντια νάματα. Πρόκειται για τη σκηνή που τελειώνει το μάθημα των θρησκευτικών και αρχίζει η γεωγραφία:
«Οι επτά μαθηταί έρριψαν εις το βάθος του φύλακός των, ον είχον ανηρτημένον υπό την αριστεράν μασχάλην, τας ιεράς Ιστορίας των, κι εξήγαγον τας Γεωγραφίας. Ήνοιξαν τα βιβλιάρια και ήρχισαν να ψιθυρίζωσιν αναγιγνώσκοντες με τα χείλη, ώστε απετελείτο μεν μία βοή, αλλ’ ουδεμία λέξις διεκρίνετο. Ο μεγαλύτερος την ηλικίαν, όστις ήτο και ο ερμηνευτής της κλάσεως, μεταβάς προς τον τοίχον εξεκρέμασεν τον χάρτην, και κομίσας τον απέθηκεν επί της μικράς τραπέζης, προ της οποίας ηρέσκετο να κάθηται ο δάσκαλος, δυσκόλως αποφασίζων να πατήση με τα μακρά και πλατύτατα υποδήματά του, επί των σεσαθρωμένων σανίδων της υψηλής δασκαλοκαθέδρας».
Θα μπορούσαμε να σταθούμε στα παραπάνω και να ξαναποδείξουμε την αξία του Σκιαθίτη, επαληθεύοντας αυτό που ο ποιητής τού «Άξιον Εστί» εντόπισε σαν «μαγεία». Επειδή, όμως, αυτό είναι αυτονόητο και αυταπόδεικτο, προχωρούμε στην ανάγνωση του διηγήματος και γνωρίζουμε το κομμάτι, που αφορά την ιόνια ταυτότητά μας.
Ο δάσκαλος, λοιπόν, αφού «ήναψε δεύτερον τσιγάρον», ρωτά τον πρώτο μαθητή από πόσα νησιά αποτελείται η Επτάνησος. Ο μαθητής απαντά: «Η Επτάνησος ή Ιόνιος Πολιτεία, αποτελείται εξ επτά νήσων». Μετά, αφού επαινείται, η εξέταση συνεχίζεται με άλλον. «Εις ποίαν εξουσίαν υπόκειται η Επτάνησος;», ρωτά ο γραφικός εκπαιδευτικός και ο εξετασθείς απαντά: «Η Επτάνησος υπόκειται πολιτικώς εις την Προστασίαν της μεγάλης Βρετανίας και διοικείται δι’ αρμοστού εδρεύοντος εν Κερκύρα, όπου εδρεύει και η Ιόνιος Βουλή, υφίσταται δε και αξία λόγου Ακαδημία». Επιδοκιμάζεται και αυτός μ’ ένα «εύγε, πολύ ωραία» και η ερώτηση απευθύνεται στον τρίτο εξεταζόμενο: «Ειπέ μοι τα ονόματα των επτά νήσων, εξ ων η Επτάνησος αποτελείται». «Κέρκυρα, Κορφοί, Λευκάς, Αγία Μαύρα, Παξοί, Ιθάκη, Κεφαλληνία, Ζάκυνθος και Κύθηρα, Τσερίγον», αποκρίνεται ο παπαγαλίζων, για να εισπράξει ένα πολύ καλά από τον «κυριόν» του, ο οποίος προχώρησε στην … παράδοση: «Αύριον να μελετήσετε από δω ως εκεί. (Κι εχάραξε με τον όνυχά του επί του βιβλίου)».
Τότε, όμως, «έν των παιδίων είχεν υψώσει τον δάκτυλον, εις σημείον ότι κάτι ήθελε να είπη». Του έδωσε το λόγο ο υπεύθυνος και αυτό τότε εύλογα ρώτησε: «Δάσκαλε […] γιατί, ενώ το χαρτί μας μέσα λέει, ότι η Επτάνησος αποτελείται από επτά νήσους, ύστερα βγαίνουν δέκα στο μέτρημα;». Ο μαθητής, βέβαια, είχε το ερώτημα, μια και το «χαρτί» είχε γραμμένα και τα δεύτερα ονόματα μερικών από τα νησιά του Ιονίου, όπως αυτά ήταν ως τότε γνωστά. Ο δάσκαλος, όμως, δεν φαίνεται να γνώριζε τη λύση. «Τας εμέτρησες εσύ;», του απάντησε και ο μαθητής με σιγουριά απαντά: «Τα εμέτρησα, να;!» και ξανάρχισε να απαριθμεί, παπαγαλιστί τα Επτάνησα, μετρώντας με τα δάχτυλά του.
Η αυθεντία τότε της έδρας, η οποία, όπως και οι μαθητές «ουδέποτε είχαν υποπτευθή ότι είχον οιανδήποτε έννοιαν αι λάξεις, όσαι ήσαν τυπωμέναι εντός των βιβλίων», απέφυγε διπλωματικά το σκόπελο και απάντησε: «Αυτά θα τα μάθετε όταν…» κι εκεί σταμάτησε, αφήνοντας τον συγγραφέα να φαντασθεί πως ήθελε να συμπληρώσει «όταν θα πάτε στο Ελληνικόν Σχολείο». Αλλά τον έσωσε ο θόρυβος, που ακούστηκε από το τελευταίο θρανίο.
Η αναφορά αυτή, βέβαια, δεν είναι η μόνη, που κάνει ο Παπαδιαμάντης για την Επτάνησο και τη Ζάκυνθο. Είναι, όμως, μια από τις πιο χαρακτηριστικές. Κάποτε αξίζει τον κόπο να γίνει μια μελέτη, που θα καλύψει αυτό το θέμα.
Προς το παρόν ανοίξτε και μνημονεύσετε τον Κοσμοκαλόγερο. Έχετε πολλά να ωφεληθείτε!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου