Ο "Ιδομενέας" του Μότσαρτ στο Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Ολύμπια «Μαρία Κάλλας»

26, 28, 30 Μαρτίου και 1^η Απριλίου 2022

Μουσική Διεύθυνση Γιώργος Πέτρου

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ο Ιδομενέας είναι ένα νεανικό έργο του Wolfgang Amadeus Mozart, το οποίο, κατά την δηκτική κρίση του μουσικολόγου Alfred Einstein (προσοχή, όχι Albert), έργο που μια «πρώτης τάξεως ιδιοφυΐα, όπως ο Μπότσαρτ, φέρνει εις πέρας επιτυχώς μόνο μια φορά στη ζωή του». Παρά την κακία του όμως, το έργο επέζησε, παίχτηκε σε πολλά θέατρα παγκοσμίως και, αυτές τις μέρες, στο Θέατρο «Μαρία Κάλλας». Είναι ίσως το τελευταίο δείγμα της opera seria, που εγκαινίασε τη νέα εποχή του λυρικού δράματος. Ακόμα θεωρείται η μήτρα για πολλά άλλα έργα του Μότσαρτ, του Βέμπερ, ακόμα και του Βάγκνερ, όπως μας πληροφορεί στην εξαιρετική εισαγωγή του ο Διευθυντής του Θεάτρου Olivier Descotes, σε μετάφραση του Γιώργου Βλαστού.

Το έργο διακρίνει τόλμη, φρεσκάδα και φρενίτιδα. Ο Μότσαρτ σπάει τα μορφολογικά δεσμά της παραδοσιακής όπερας, η ορχήστρα λειτουργεί σαν αυθύπαρκτος χαρακτήρας, ενώ η χορωδία, οχτώ φορές σε πρώτο πλάνο, ενσαρκώνει τον λαό με μια μεγαλειώδη τραγικότητα που παραπέμπει σε Requiem. Τέλος η ανθρώπινη φωνή εκφράζει όλα τα ακραία συναισθήματα: τρυφερότητα , επιθετικότητα, απόγνωση, όλες τις εκρήξεις και παρεκκλίσεις της ανθρώπινης μοίρας.

Ο Ιδομενέας παρουσιάστηκε στην πρώτη καλλιτεχνική περίοδο του Φεστιβάλ Αθηνών, από τον σκηνοθέτη και Διευθυντή στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης και Ιδρυτή της ΕΛΣ, Ντίνο Γιαννόπουλο το 1955. Επανεμφανίστηκε το 1984, στο Φεστιβάλ Αθηνών, σε παραγωγή της ‘Όπερας της Ζυρίχης, το 1993 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το 2011 σε συναυλιακή μορφή, το 2018 σε μεταγραφή για Ορχήστρα Δωματίου, στην εναλλακτική Σκηνή της Ε.Λ.Σ. και, τέλος, στο αρχοντικό των Μπενιζέλων…

Ο τίτλος του έργου προδίδει την ομηρική καταγωγή του. Ο Ιδομενέας βασιλιάς της Κρήτης επιστρέφει στην πατρίδα του μετά την άλωση της Τροίας, σύμφωνα με την ομηρική εκδοχή, χωρίς προβλήματα. Σύμφωνα, όμως, με την Αινειάδα, στο ταξίδι της επιστροφής συνάντησε θύελλα και ο ήρωας ορκίστηκε στον Ποσειδώνα ότι θα θυσιάσει το πρώτο ζωντανό ον που βρει πρώτο στην Κρήτη, αν σωθεί αυτός και το πλήρωμά του. Αλλά το πρώτο ζωντανό πλάσμα που βρίσκει στην ακτή είναι ο γιος του ο Ιδαμάνθης, ο οποίος φρόντιζε την περισυλλογή των ναυαγών και βασιλεύει ήδη στη θέση του απόντος πατέρα του Ιδομενέα (Padre, germani, addio).

Η όπερα αρχίζει λίγο πριν φτάσει ο Ιδομενέας στην Κρήτη. Στην Κρήτη ήδη βρίσκεται και η Ηλέκτρα, η οποία, μετά τα φριχτά που έλαβαν χώρα στο Άργος και τον κατατρεγμό του Ορέστη από τις Ερινύες, κατέφυγε εκεί και έχει ερωτευτεί τον Ιδαμάνθη. Ο Ιδομενέας φέρνει μαζί του από την Τροία την πριγκίπισσα Ίλια, η οποία, ασυγκίνητη στην αρχή (Non ho colpa), αρχίζει στη συνέχεια να αναπτύσσει αισθήματα για τον Ιδαμάνθη, όταν μάλιστα εκείνος σε «μια πράξη επιείκειας» ελευθερώνει τους αιχμαλώτους από την Τροία. Η Ηλέκτρα θυμωμένη εκφράζει το μίσος της για την αντίζηλο (Tutte nel cor vi sento).

Ο Ιδομενέας δεν μπορεί να θυσιάσει τον γιο του, γι’ αυτό, αφενός τον αποφεύγει και αφετέρου ακούει τη συμβουλή του εξ απορρήτων του Αρβάκη, να τον διώξει μακριά και να συνοδεύσει την Ηλέκτρα στο Άργος. Ο Ιδαμάνθης στεναχωρείται, επειδή δεν κατανοεί την αιτία της πατρικής ψυχρότητας και απομάκρυνσης (il padre adorato). Η Ηλέκτρα, από την άλλη, χαίρεται με την ιδέα της επιστροφής στην πατρίδας της και μάλιστα συνοδευόμενη από τον Ιδαμάνθη, ελπίζοντας να τον κερδίσει (Idol mio). Αλλά ο Ποδειδώνας, με μια ξαφνική καταιγίδα φέρνει τον ακυρωμένο όρκο στην επιφάνεια.

Η Ίλια εκμυστηρεύεται τον έρωτά της στον Ιδαμάνθη, ο λαός είναι εξαγριωμένος, ο Αρβάκης αναλαμβάνει να πεθάνει ο ίδιος στη θέση του Ιδαμάνθη και η Ίλια επίσης. Μέσα σε όλο αυτό το μπλέξιμο, ο Ποσειδώνας λύνει τον όρκο, ζητά να παντρευτεί ο Ιδαμάνθης την Ίλια και να πάρει τον θρόνο. Η αγάπη νίκησε. Εδώ τελειώνει η όπερα; Ίσως, και με το χαρμόσυνο φινάλε θα έμοιαζε με κωμωδία. Ο Μότσαρτ όμως το ανέτρεψε. Ο Ιδομενέας αποχαιρετά το λαό του με λόγια αγάπης σαν εκείνα του Ιησού στον Μυστικό Δείπνο, γράφει ο Πέτρου. Η Ηλέκτρα θρηνεί με την περίφημη άρια D’ Oreste d’ Ajace, και στη Σκηνή έχουμε τρία πτώματα. Του Αρβάκη που θυσιάστηκε, τελικά, στη θέση του Ιδάμαντα, του Ιδομενέα, που μόλις παρέδωσε τη βασιλεία έπεσε νεκρός, και του Ιδαμάνθη, που τελικά δεν γλίτωσε από τη μοίρα του, όταν η Ηλέκτρα τον φίλησε στο στόμα και αμέσως τον μαχαίρωσε.

Στο κείμενο που υπογράφει ο Διευθυντής της Ορχήστρας Γιώργος Πέτρου θα δούμε τη θαυμάσια διακειμενική μελέτη, στην οποία θα επισημάνει π.χ. το μοτίβο της φωνής από το υπερπέραν στη θεϊκή φωνή που ξαναβρίσκουμε στον commandatore του Don Giovanni. Επίσης το μαρς της Γ΄ πράξης στον Μαγικό Αυλό, την άρια της Ηλέκτρας στην Σουζάνα στους Γάμους του Φίγκαρο και στο κουαρτέτο του Έτσι κάνουν όλες. Είναι πράγματι λοιπόν αυτό το έργο η μήτρα για όπερες που έγραψε ο Μοτσαρτ στη συνέχεια.

Η εντυπωσιακή έναρξη γίνεται με μια φουρτουνιασμένη και άγρια θάλασσα, στην οποία θαλασσοπνίγονται οι επιστρέφοντες από την Τροία ενώ ένα καράβι –κουφάρι, υπόλοιπο ενός ναυαγίου εισβάλει στην ορχήστρα του θεάτρου πάνω στα βότσαλα. Στη συνέχεια, ένα παλάτι –ερείπιο είναι ο χώρος των δρωμένων σαν παλάτι του Άδη. Εκεί θα παιχτεί το ανθρώπινο δράμα των κουρελιασμένων από τον πόλεμο, το μαρτυρικό ταξίδι στη θάλασσα και την προσφυγιά Τρώων, ενώ η θεϊκή μουσική του Μότσαρτ θα κατακλύσει την αίθουσα.

Το έργο, σαν να είναι σημερινό διεκτραγωδεί με όψη και ήχο το δράμα του ανθρώπου που δεν παύει να ελπίζει σε μια καλύτερη ζωή και μια νέα πατρίδα. Η Πρόεδρος του ΟΠΑΝΔΑ κυρία Νίκη Αραμπατζή μίλησε με χαρά υπερηφάνεια που «ανεβαίνουν στη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Ολύμπια έργα τόσο μεγαλειώδη και εμβληματικά, όπως η όπερα Ιδομενέας του Μότσαρτ» και μας υπενθυμίζει «με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την αδιαπραγμάτευτη αξία της αγάπης και της ειρήνης».

Όλοι οι συντελεστές αξίζουν συγχαρητηρίων για το θαυμάσιο αποτέλεσμα.

Μουσική διεύθυνση - Σκηνοθεσία: Γιώργος Πέτρου 
Σκηνικά: Πάρις Μέξης

Κοστούμια: Γιωργίνα Γερμανού

Σχεδιασμός φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου

Βοηθός σκηνοθέτη: Κωνσταντίνα Ψωμά
Διδασκαλία χορωδίας: Σταύρος Μπερής

Μουσική προετοιμασία: Δημήτρης Γιάκας

Ιδομενέας: Krystian Adam 

Ιδαμάνθης: Μαίρη-Έλεν Νέζη 

Ίλια: Μυρσίνη Μαργαρίτη 

Ηλέκτρα: Μυρτώ Παπαθανασίου 

Αρβάκης: Βασίλης Καβάγιας 

Αρχιερέας του Ποσειδώνα: Γιάννης Καλύβας 
Φωνή από το Μαντείο του Ποσειδώνα: Γιώργος Παπαδημητρίου

Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα
Χορωδία Δήμου Αθηναίων

Η Αθήνα γιορτάζει κάθε φορά που η Παλαιά Λυρική Σκηνή ανοίγει τις πύλες της στο κοινό και φέρνει στη μνήμη τις μεγάλες της δόξες.

Συγχαρητήρια θερμά σε όλους τους συντελεστές.