Για το βιβλίο του Δημήτρη Γαβαλά “Στη σιωπή του νου. 45 χρόνια κομμάτια (1966-2011)”, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2013

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Το 2013 στέφεται επετειακό αφού ο Δημήτρης Γαβαλάς κάνει τις επιλογές του και αφαιρώντας από τους κορμούς των παλιών συλλογών του τα κλαδιά που του αρέσουν πιο πολύ φτιάχνει νέο σώμα και του δίνει νέο όνομα Στη σιωπή του νου. Και εκεί βρίσκεται η πιο μεγάλη δράση· στη σιωπή. Ο Γαβαλάς είναι, εκτός από ποιητής, homo universalis. Υπηρετεί, μεταξύ άλλων, και την τέχνη και την μαθηματική επιστήμη και τη φιλοσοφία επίσης με την οποία έχει ασχοληθεί. Ο νους, μας έχει πει ο Πλάτων, είναι Δημιουργός και κυβερνήτης και θεός, άρα είναι η γενεσιουργός δύναμη και τροφοδότης της ποίησης, στην προκειμένη περίπτωση. Όταν αυτή η δύναμη σιωπά, είτε την πεις έμπνευση και μούσα είτε ψυχική δύναμη και δημιουργία είναι το ίδιο. Όμως στην παρούσα περίσταση πρόκειται για μια δημιουργική σιωπή. Γιατί, όπως λέει και ο Οδυσσέας Ελύτης, εκεί «στην άκρα σιγαλιά … ακούγονται οι πιο αποτρόπαιοι κρότοι», ήτοι εκεί ο ποιητής συνομιλεί με τον εαυτό του και ακούει από τα βάθη της ψυχής και του νου του τα ανάκουστα.

Η συλλογή περιλαμβάνει ποιήματα από όλες τις περιόδους του, όπως ήδη είπαμε, και απαρτίζεται από τέσσερα μέρη ή, αλλιώς, σειρές. Κάθε «σειρά» απέχει μια δεκαετία από την επόμενη ή την προηγούμενη με εξαίρεση την τέταρτη που εμφανίζεται στην πενταετία. Σύνολο ποιημάτων εκατόν εβδομήντα. Πλουσιότατος αμητός, αν λάβουμε υπόψη μας ότι πρόκειται για επιλογή.

Η «Πρώτη σειρά» διακλαδίζεται σε τριάντα οχτώ ποιήματα. Και σ’ αυτά ο ποιητής κάνει ό,τι κάνει κάθε νέος ποιητής. Δυσανασχετεί με την καθημερινότητα. Προσπαθεί να εκφράσει την εσωτερική του ανησυχία, από την οποία προκύπτουν τα αιώνια αναπάντητα ερωτήματα: «Σκέψεις και συναισθήματα παράξενα / ξυπνάνε μέσα σου / δίχως να ξέρεις . ποια δύναμη / πότε τα γέννησε και πώς / λες είναι εκεί αιώνια φωλιασμένα / τώρα μόλις τα ένιωσες να ζουν». Έχουμε λοιπόν, το πρώτο ξύπνημα της συνείδησης του ανθρώπου, την πρώτη καταγραφή μιας εσωτερικής αγωνίας, η οποία πασχίζει να πάρει μορφή. Ωστόσο από το πρώτο αυτό ποίημα που το ονομάζει «Συλλογική μνήμη» φαίνεται ότι γρήγορα θα πέσει στα βαθιά νερά. Η παρατήρηση του κόσμου γύρω του θα φέρει στο φως «υπάρξεις ανύπαρκτες», «βρώμικα μυαλά» και «χρυσά προσωπεία». Θα ανακαλύψει κοινωνικές συμβατικότητες «προτιμάμε το τίποτα / από το κακό και το άσχημο». Θα αναρωτηθεί «πού είναι τα ιδανικά». Θα αποκαλύψει την αδυναμία να υπερβεί το σύνηθες: «Όλοι μαζί ανεβαίνουμε / κατάφορτοι στον ήλιο. / Μεγάλο βάρος / κέρινα φτερά».

Γενικώς, στα ποιήματα αυτής της πρώτης σειράς ο ποιητής ακονίζει τα όπλα του με τα οποία θα διεκδικήσει καλύτερα τις μελλοντικές του δάφνες. Τα ποιήματα είναι μικρές στοχαστικές καταγραφές, φιλοσοφικές ανησυχίες, αναδιατυπωμένες γνωστές θέσεις. Ο καθείς και τα όπλα του.

Στη «Δεύτερη Σειρά» τα ποιήματα επαναλαμβάνουν το γνωστό σχήμα τους, αλλά η ανησυχία βρίσκει πιο μεστωμένους τρόπους για να αυτοπροσδιοριστεί: «Αέρας στο πήλινο λαγήνι/ κάποτε τραγουδάω φυλακισμένος». Αυτό το «πήλινο λαγήνι» το «κεραμεούν και φαύλον» που λέει και ο Καβάφης, είναι το σαρκίο με το οποίο πρέπει να επιζήσει και να δημιουργήσει. Διαβλέπει την ακατανόητη φθορά «Πρωί λόγια τρυφερά / μεσημέρι μας τύλιξε σιωπή / βράδυ ανάψαμε φωτιές μίσους / και καήκαμε». Διακρίνει τα άνισα και ακατανόητα «Στον κόσμο αυτό / κάθε γραμμάριο χαράς / αντιστοιχεί / σε έναν τόνο λύπης». «Είμαστε ποιητές σημαίνει / δεν ζούμε με τις λέξεις / Είμαστε ποιητές σημαίνει / ζούμε στο κενό ανάμεσα στις λέξεις» λέει στο ποίημα «Ποιητής και κενό» κι εδώ βέβαια παίζει σε τριπλό ταμπλό, παίρνοντας τον τίτλο από τον στίχο του Γιώργου Σεφέρη, «ο ποιητής ένα κενό», παραλλάσσοντας τον Σαραντάρη, «Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει», ακούγοντας από μακριά τον Στεφάν Μαλαρμέ, «Το ποίημα γράφεται με λέξεις». Κι ο Γαβαλάς, διασχίζοντας εποχές, τεχνοτροπίες αλλά μέσα στον μοντερνισμό πάντα, κοντά σε όλους και πέρα από αυτούς προσδιορίζει τον τόπο του μέσα στο ποίημα, «στο κενό ανάμεσα στις λέξεις», κρυμμένος να μη φαίνεται αλλά αόρατος να κινεί το νήμα του στίχου και να ρωτά «Συλλογίστηκε ποτέ κανένας / τι υποφέρει / ένας ευαίσθητος καθηγητής / που εφημερεύει;». Ερώτημα που απασχόλησε τον Σεφέρη «Συλλογίστηκε κανένας τί υποφέρει ένας ευαίσθητος φαρμακοποιός που διανυκτερεύει;» («Το ύφος μιας μέρας») για να δείξει τις ποικιλίες της ευαισθησίας ενός φαρμακοποιού, διπλωμάτη ή καθηγητή που όμως μέσα του, πρωτίστως, νοιώθει ποιητής.

Στην «Τρίτη σειρά» τα ποιήματα δείχνουν πιο υπαρξιακά. Ο ποιητής με τον καρπό της πικρής γνώσης στο χέρι: Οι ποιητές «παράδοξα άνθη… πεθαίνουνε… ζούνε την Άλλη Ζωή», «ο Κόσμος παλιωμένο ρούχο», «Εγώ είμαι η αλήθεια / Εγώ είμαι. Εγώ. / Ποιος είμαι εγώ; / Όλοι εγώ είμαστε», «Τόσες μορφές αγαπήθηκαν / τόσα κορμιά λατρεύτηκαν / κάτω από λαμπρό ήλιο / ασημένια σελήνη / έγιναν σκόνη». Καμιά φορά οι στίχοι γίνονται πολύ σκληροί, απογοητευτικοί, προσγειωμένοι σε μια αντιποιητική πραγματικότητα.

Στην «Τέταρτη σειρά» επεκτείνεται ο στοχασμός. «Ξεκινώ από τον θάνατο / τη μόνη βεβαιότητα / Μονάχα αυτός αποδεικνύει πια / πως υπήρξες», «Θάνατος: / Μεγάλη επιβεβαίωση / μεγάλος διχασμός. / Η μήπως ένωση;». «Στο όνειρο ο έρωτας / πάντα γοητεύει / Σε αυτό που λένε πραγματικότητα / πάντα απογοητεύει». «Στάχτες αρχαίου άστρου / ένα φωτόνιο ζει ακόμα. / Λαμβάνουν το σήμα του / άλγος επιστροφής. / Δε υπάρχει πια γαλαξίας γυρισμού / μονάχα ζωντανή λαχτάρα / αντηχεί στον Κόσμο».

Η συλλογή έχει ένα χαρακτηριστικό. Όλα τα ποιήματα είναι επιλεγμένα να μοιάζουν στην εξωτερική εικόνα. Όλα είναι παρεμφερή στη μορφή, μικρά στην έκταση, βαθιά στα νοήματά τους, στοχαστικά, απλά στη διατύπωση τους. Και, παρά τη διαδρομή τους, πάνω στον ίδιο ποιητικό δρόμο των σαράντα πέντε χρόνων, καταφέρνουν να δείχνουν με τον ίδιο επίμονο τόνο την αποσταγμένη εμπειρία και γνώση, ίδια ή εξελιγμένη, να μεταφέρουν με παρόμοιο τρόπο τη σιωπή του νου, ενός νου λίαν δημιουργικού ανθρώπου που δεν κουράζεται να ελέγχει ακούραστα αυτή την ίδια δημιουργική σιωπή.