Για το βιβλίο του Ευγένιου Ιονέσκο «Θύματα του καθήκοντος» (μτφρ. Ερρίκος Μπελιές, εκδ. Κέδρος 2014)

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ο Ευγένιος Ιονέσκο (Eugène Ionesco) γεννήθηκε το 1909 και πέθανε το 1994. Ήταν Ρουμάνος από τον πατέρα του, Γάλλος από την μητέρα του και η ζωή του  μοιρασμένη ανάμεσα στη Ρουμανία και στην Γαλλία. Το 1913 η οικογένεια φεύγει για το Παρίσι και το 1925 επιστρέφει στη Ρουμανία. Ο Ευγένιος σπουδάζει γαλλική λογοτεχνία στο Βουκουρέστι, ενώ παράλληλα γράφει ποιήματα. Το 1934 παντρεύεται και το 1938 ξαναφεύγει για το Παρίσι, μετά από μια υποτροφία που κέρδισε, για να σπουδάσει σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία από τον Μποντλέρ και έπειτα. Ταξιδεύει από το Παρίσι στο Βουκουρέστι και αντίστροφα, μέχρι το 1942 που θα εγκατασταθεί πλέον οριστικά στη Γαλλία και το 1944 στο ελεύθερο, πλέον, Παρίσι. Το 1970 έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, κέρδισε πολλά βραβεία, έγραψε πολλά έργα και θεωρητικά δοκίμια και για άλλους αλλά και για να διορθώσει τους κριτικούς που είχαν  παρερμηνεύσει το έργο του.

Ανήκει στους σημαντικότερους εκπροσώπους του Θεάτρου του Παραλόγου, αν και ο ίδιος αρνιόταν κάτι τέτοιο. Και ενώ έγραψε στη γαλλική γλώσσα, ανήκει στους πιο επιφανείς διανοητές της Ρουμανίας. Τα έργα του κατά κανόνα είναι πολιτικά και κοινωνικά. Διακωμωδούν τις ασήμαντες καταστάσεις της καθημερινής ζωής, κάνουν λόγο για τη μοναξιά και για το ασήμαντο. Αναζητώντας την άλογη λογική, τα παράδοξα, το υποσυνείδητο, επηρεασμένος από τον Φρόιντ, και όχι μόνο, επεχείρησε στα θεατρικά έργα του την ανατροπή κάθε δραματικού παραδοσιακού στοιχείου, προσώπων, πλοκής, διαλόγων, δημιουργώντας αυτό που ο ίδιος ονόμασε αντιθέατρο. Απαισιόδοξος από τη φύση του πίστευε ότι  η ζωή είναι χωρίς νόημα, αφού ο θάνατος περιμένει στην άκρη. Όσο για τα πολιτικά καθεστώτα, αυτά είναι απάνθρωπα, καταπιεστικά και διαστρεβλωτικά, γι’ αυτό και προβάλλει την αναγκαιότητα της ελευθερίας σκέψης και δράσης ως υπέρτατα αγαθά. 

Το έργο μάς προσφέρεται στην έξοχη μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ, ο οποίος έχει μεταφράσει περισσότερα από τριακόσια θεατρικά έργα και ανάμεσά τους και τα έργα του Ιονέσκο: Ο Ζακ ή υποταγή (2009), Μακμπέτ (2009), Το παιχνίδι της Σφαγής (2009), Ρινόκερος (2009), Ο βασιλιάς πεθαίνει (2009),   Αμεντέ (2010) και Θύματα του καθήκοντος (2014), όλα από τις εκδόσεις Κέδρος.

Τα Θύματα του καθήκοντος, λοιπόν,  γράφτηκαν το 1952, ανέβηκαν  στο Θέατρο του Καρτιέ Λατέν το 1953 και εκδόθηκαν το 1954. Στο έργο αυτό που του έφερε μεγάλη δόξα και διαφέρει από τα άλλα, η κριτική αναγνώρισε  πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Συγκεκριμένα, παρακολουθούμε τον ήρωά του, τον Σουμπέρ, από την στιγμή του γάμου του μέχρι την στιγμή του θανάτου του. Και η ζωή του Σουμπέρ δεν είναι άλλη από τη ζωή του Ιονέσκο. Παρακολουθούμε, δηλαδή, τα δύσκολα παιδικά χρόνια του συγγραφέα, λόγω του αυταρχικού και καταπιεστικού χαρακτήρα του πατέρα του, τη διάλυση της οικογένειας και την αγχωτική συμβίωση με τον πατέρα του. Κι ενώ όλα έτσι έχουν, ο ήρωας βλέπει ένα περίεργο φως. Πρόκειται για μια προσωπική εμπειρία του συγγραφέα, όταν ήταν ακόμα παιδί και ζούσε στο Παρίσι. Δηλαδή, σ’ ένα χωριό της γαλλικής επαρχίας, το καλοκαίρι, ενώ περπατούσε κάτω από τον ήλιο και τον γαλανό ουρανό, αισθάνθηκε να ανασηκώνεται από το έδαφος και να αναρπάζεται προς ένα έντονο φως. Μέσα σ’ αυτή την παραίσθηση  ένιωσε ένα αίσθημα ευφορίας. Επιστρέφοντας στο έδαφος, μετά από αυτή την εξωπραγματική ονειρική εμπειρία, ξαναβρέθηκε μέσα στον κόσμο της σήψης, της διαφθοράς και της ανούσιας καθημερινής ζωής. Όμως η εμπειρία του μέσα στο φως ήταν μια αποκάλυψη που του υπέβαλε την ιδέα πως υπάρχει πράγματι ένας κόσμος καλύτερος  από αυτόν που βλέπουμε και ζούμε καθημερινά και αυτόν τον κόσμο συχνά πρόβαλε στα έργα του. Το έργο, βέβαια, έχει γραφτεί για να παρασταθεί στο θέατρο αλλά και ως ανάγνωσμα είναι απολαυστικό.