Ζακυνθινά Χριστούγεννα

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ 

Hans Baldung Grien (Χανς Μπάλντουνγκ Γκριν), Η Γέννηση του Χριστού. 
Περίπου 1520. Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου (Alte Pinakothek-München)

Τα Χριστούγεννα είχαν κι εν μέρει έχουν στο νησί μας, τη Ζάκυνθο, ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό χρώμα. Πρώτα απ’ όλα είναι η ονομασία της μεγάλης γιορτής. Εμείς απλά και περιεκτικά την ονομάζουμε «του Χριστού» κι έτσι αποδίδουμε, νομίζω, την αληθινή της σημασία, εντοπίζοντας την ουσία και ξεχωρίζοντας την θεολογική της υπόσταση, μια κι αυτός που γεννιέται είναι ο λυτρωτής του κόσμου κι εκείνος που θα μας απαλλάξει από όλες μας τις αμαρτίες.

   Αυτό, σε μεγάλο βαθμό, συμβολίζεται και στην πατροπαράδοτη κουλούρα, που εμείς οι Τζαντιώτες κόβουμε την παραμονή, «με σμπάρα και με ούρα», όπως χαρακτηριστικά διαιώνισε ο ποιητής των αντετιών μας, ο μοναδικός Γιάννης Τσακασιάνος, στους περίφημους «Σπουργίτες» του.

   Ναι πράγματι, η κοπή του αγαπημένου και γευστικού αυτού εδέσματος, που με αγάπη, στοργή, ευσέβεια και γνώση ζυμώνουν όλα απαραίτητα τα σπίτια δεν είναι μια εθιμοτυπική συνήθεια, όπως για παράδειγμα η ξενική για μας βασιλόπιτα, αλλά περικλείει ένα ξεχωριστό τυπικό κι έναν μοναδικό συμβολισμό.

   Η ίδια, όπως σώζει η παράδοση, εικονίζει το λαμπρό άστρο, που οδήγησε τους Μάγους στον νεογέννητο, μικρό Θεό. Το «ηύρεμά» της (έτσι λέμε το νόμισμα που έχει μέσα και προς Θεού όχι «φλουρί», κατά τηλεοπτική μίμηση) είναι ο στα σπάργανα ακόμα Ιησούς κι όποιος το βρει και τον βρει θα έχει την ευλογία και την προστασία του. Τα σμπάρα, που ρίχνονται είναι η καταδίκη του παιδοκτόνου Ηρώδη και το κρασί με το λάδι, με τα οποία κάνουμε την σπονδή, πριν την κοπή, αντικαθιστούν τον χρυσό, τον λίβανο και τη σμύρνα τής προσφοράς των σοφών εκείνων ανδρών της εποχής, οι οποίοι διέσχισαν χιλιόμετρα για να προσκυνήσουν τον βασιλέα του κόσμου. Μα εκείνο, που έχει τον μεγαλύτερο συμβολισμό είναι τα δύο κούτσουρα, που καίνε στη φωτιά, η προσωποποίηση του Αδάμ και της Εύας στην κόλαση, που βρίσκονται εκεί λόγω της προπατορικής παρακοής και καίγονται, μέχρι την ώρα της Ανάστασης του Θεανθρώπου, η οποία αναζωπυρώνεται με το λάδι, που ήδη αναφέραμε, για μια στιγμή και μετά εξαφανίζεται οριστικά.

   Γιορταστικά λιτό το δείπνο αυτό της παραμονής, με τα απαραίτητα μπρόκολα κι όλα τα άλλα της νηστείας, για να τηρηθεί η ορθόδοξη παράδοση, αλλά και με μια δόση χαράς, μια και σ’ αυτό συγκεντρώνεται όλη η οικογένεια, ευωχείται και χαίρεται και παλιότερα το συνόδευαν και κάποιοι περιφερόμενοι για το σκοπό αυτό κανταδόροι, οι οποίοι έδιναν μια ξεχωριστή νότα στην βραδιά, γυρίζοντας από καντούνι σε καντούνι, από σκοντράδα σε σκοντράδα και από σπίτι σε σπίτι, χαρίζοντας καλλίφωνες νότες σους νοικοκυραίους  και ζεστασιά σε μια από τις πιο κρύες νύχτες της χρονιάς.

   Με λίγα λόγια έχω την άποψη πως το δείπνο αυτό της παραμονής των Χριστουγέννων στο νησί μας περικλείει όλο το ζακυνθινό κι επτανησιακό πνεύμα. Είναι η δυτική γιορταστική ατμόσφαιρα της νυχτιάς, αφομοιωμένη από την δική μας, ορθόδοξη παράδοση. Όχι μια στείρα και παθητική αντιγραφή, αλλά μια δημιουργική κι ελπιδοφόρα προσαρμογή. Αυτό δηλαδή που έγινε στο Ιόνιο και του έδωσε ύπαρξη. Η δική του και δική μας ταυτότητα.

   Χαρακτηριστικό φυτό της ημέρας, αυτό το κι όλων των πανηγυριών, η ευωδιαστή μερτία, η οποία στολίζει όχι μόνο τις εκκλησίες, ριγμένη στο πάτωμα και τοποθετημένη στα μπρος από την προσπετίβα μανουάλια, αλλά γίνεται και συντροφιά γιορταστική  στα σπίτια μας, μαζί με άλλους ευωδιαστούς θάμνους.

  Όσο για το φαγητό της ημέρας, αυτό είναι το ιδιαίτερα αγαπητό σε όλους τους γνήσιους Ζακυνθινούς αυγολέμονο, με τα τρία κρέατα, πουλερικό (συνήθως γριά κότα), μοσχάρι και χοιρινό, με τ’ αυγά τόσα, όσα και τα πιάτα και τα μέλη της οικογένειας, συν ένα επιπλέον και ρύζι πολύ, τόσο, που, όπως χαρακτηριστικά λέγεται, «να στέκει το κουτάλι όρθιο», όταν τοποθετείται στο πιάτο!!!

   Το ψητό στο φούρνο είναι για την άλλη μέρα, «της Παναγίας», όπως ενδεικτικά την λέμε, αφιερώνοντας την επόμενη της γιορτής στο δεύτερο, μετά το Χριστό, πρόσωπο της μεγάλης επετείου, την Θεοτόκο, η οποία είναι η αιτία της μεγάλης ενανθρώπισης. Σε μας, μάλιστα, συνεχίζοντας την παράδοση των παρεκκλίσεων, οι οποίες είναι αρκετές μέσα στον κύκλο του χρόνου, την ημέρα αυτή γιορτάζουν οι Παναγιώτηδες κι αυτοί έχουν την τιμητική του. Την ίδια μέρα, επίσης, γιορτάζει και το όνομα Ζέπος (Ιωσήφ), προς τιμήν του Μνήστορος! Διαφορετικότητα κι αυτή του νησιού μας, μια και του ιερού αυτού προσώπου η μνήμη, τιμάται, κατά το ορθόδοξο εορτολόγιο, την πρώτη Κυριακή μετά την δεσποτική γιορτή και απορίας άξιον, επειδή στο νησί έχουμε το ολόσωμο λείψανο στο χωριό Γαϊτάνι, του ομώνυμου εκ Κρήτης προερχόμενο Οσίου, του οποίου η μνήμη είναι στις 22 Ιανουαρίου.

   Μα μια και αναφερθήκαμε σε τοπικούς Αγίους και σκηνώματα, ας πούμε πως και τα Χριστούγεννα, όπως κι όλες τις άλλες μεγάλες γιορτές (Φώτα, Πάσχα) το λείψανο του πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου τοποθετείται «στην Θύρα του», για ευλογία των πιστών και του τόπου, αλλά για ν’ αποδειχθεί για μια ακόμα φορά πως για το μέρος μας ο Άγιος είναι πάνω απ’ όλα και πως σ’ αυτόν αποδίδουμε την μεγαλύτερη τιμή και λατρεία.

   Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε κι άλλα. Μα ο χώρος δεν το επιτρέπει. Τ’ αφήνουμε για μιαν άλλη χρονιά. Προς το παρόν φίλες και φίλοι, καλά Χριστούγεννα! Να είμαστε καλά και του χρόνου!