© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Παρασκευή 26 Οκτωβρίου 2012

Διονύση Μπουκουβάλα: ΑΛΕΚΟΣ ΞΕΝΟΣ (1912-1995)


Ο Αλέκος Ξένος είναι ένας εκ των δύο σπουδαιότερων Ζακυνθινών συνθετών του εικοστού αιώνα (ο άλλος είναι ο Διονύσιος Βισβάρδης). Το έργο του χαρακτηρίζεται από την επιθυμία έκφρασης του παγκόσμιου και του πανανθρώπινου. Σαν συνθέτης, ναι μεν γνωρίζει καλά τις ρίζες του (ελληνική δημοτική μουσική), είναι ωστόσο πάντα ανοιχτός σε κάθε επιρροή, αφομοιώνοντας αδιάκοπα τα διδάγματα των μεγάλων συνθετών, παλιών και σύγχρονων, πράγμα που του επέτρεπε και η θέση του σαν μουσικός ορχήστρας (στο τρομπόνι).
          Η λαχτάρα του για ειρήνη και συναδέλφωση των λαών εκφράζεται συχνά στη μουσική του. Στη Συμφωνία αρ. 1, γνωστή με την επωνυμία "της αντίστασης" (1944-46) εμπνέεται από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Άλλα ορχηστρικά του έργα, γράφτηκαν και παίχτηκαν (με εναλλακτικούς τίτλους, εξαιτίας της λογοκρισίας) κατά τη διάρκεια του πολέμου, όπως οι Νέοι Σουλιώτες και ο Τζαβέλας. Στα έργα αυτά χρησιμοποιεί μελωδικό υλικό που παραπέμπει στην Ελληνική Επανάσταση, για να εμψυχώνει τους Έλληνες που τα άκουγαν. Δεν πρέπει ωστόσο να αφήσουμε σε καμιά περίπτωση να εννοηθεί ότι η μουσική του δεν έχει και καλλιτεχνική αξία (εκτός από συμβολική / ηθική).
          Απεναντίας, η τέχνη του έχαιρε εκτίμησης από συνθέτες του διαμετρήματος ενός Ντμίτρι Σοστακόβιτς ή, στην Ελλάδα, ενός Δημήτρη Μητρόπουλου, που ο Ξένος τον είχε και δάσκαλο στο ωδείο Αθηνών. Δια του λόγου το αληθές, ας δούμε τι μεταφέρει ο ίδιος ο συνθέτης (πάντα σεμνότατος) με τη χαρακτηριστική ζακυνθινή του ντοπιολαλιά (από το ντοκιμαντέρ της Ρένας Χρηστάκη Αλέκος Ξένος - Ο συνθέτης της αντίστασης και της ειρήνης):
          «Ο Μητρόπουλος ήταν δάσκαλος και φίλος. Το μάθημά του, οι μορφές [μορφολογία της μουσικής] ήτανε ανεπανάληπτο. Ένα μάθημα που το χαιρόσουνα. Ο Μητρόπουλος καθότουνα στο πιάνο για να παίξει το πρώτο θέμα και ξεχνιότανε και έκανε τις δικές του παραλλαγές. Μια άλλη φορά, την παραλλαγή του την έγραψα εγώ και του την έδωσα· με αγκάλιασε και με φίλησε. Γιατί, πραγματικά, τον συγκίνησε».
          Μια άλλη μεγάλη φιλία του Ξένου ήταν ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός. Ο Ξένος είχε γράψει τη μουσική των χορικών της τραγωδίας του Σικελιανού Ο θάνατος του Διγενή. Να τι μας μεταφέρει και πάλι ο Ξένος, αναφερόμενος στο συμφωνικό του έργο Ο Διγενής δεν πέθανε, αυτή τη φορά από το ραδιοφωνικό αφιέρωμα του Στέφανου Βασιλειάδη στην εκπομπή του Α΄ προγράμματος της ελληνικής Ραδιοφωνίας Έντεχνη ελληνική μουσική, στις 19/6/1987:
          «Σε κάποια στιγμή όμως λέω: Γιατί δάσκαλε πρέπει να πεθάνει οπωσδήποτε, ενώ ξέρουμε ότι οι ιδέες αυτές ζουν; Εγώ θα γράψω ένα έργο και θα λέω τα αντίθετα. Ο Διγενής δεν πέθανε. Αυτός, με αυτή τη φωνή τη στέρεη εκάγχασε».
          Παρακάτω ο Ξένος προσθέτει: «Αυτό το συμφωνικό έργο το έγραψα με μια ευφορία ψυχής, γιατί είναι ένα έργο αισιόδοξο, παρ’ όλα αυτά που περάσαμε, τις κακουχίες, τους φόνους, τα κυνηγητά. Έτσι, έχει και τις εικόνες τις τοτινές, αλλά και το καινούργιο, που θέλει να φύγουμε από τα παλιά εκείνα και να τραβήξουμε μπροστά. Ίσως αυτό είναι ρομαντικό˙ μα υπάρχει ρομαντισμός φυγής και ρομαντισμός προχωρήματος».
          Η αισιόδοξη στάση του Ξένου, κόντρα στις αμέτρητες κακουχίες που και ο ίδιος είχε περάσει, είναι χαρακτηριστική και της Επτανησιακής καταγωγής του. Ας μην ξεχνάμε το σoλωμικό στίχο για την Ελευθερία: «Φως στο χέρι, φως στο πόδι, κι όλα γύρω σου είναι φως». Ο Ξένος εκφράζει το φως μέσα στο σκοτάδι της ζοφερής εποχής του. Και είναι ελάχιστοι αυτοί που είχαν το ψυχικό σθένος να το κάνουν.
          Η δεύτερη συμφωνία του είναι γνωστή με την επωνυμία «Της ειρήνης», επειδή καταλήγει με το Τραγούδι για την ειρήνη, σε μεταφρασμένη ποίηση του Αριστοφάνη (για γυναικεία χορωδία). Είναι δε σύγχρονη των γεγονότων του 1967 (πραξικόπημα συνταγματαρχών στην Αθήνα).
          Ο Ξένος εμπνέεται επίσης από αντίστοιχα ηρωϊκές αρχαιοελληνικές μορφές, όπως φανερώνουν οι τίτλοι των συμφωνικών του έργων Προμηθέας (1958-9) και Σπάρτακος (1963).
          Πέραν των ορχηστρικών έργων ωστόσο, η κύρια παραγωγή του Ξένου αποτελείται από φωνητικά έργα, στα οποία περιλαμβάνονται μερικά από τα αριστουργήματά του, όπως η καντάτα για χορωδία, σολίστ και ορχήστρα Ελεύθεροι πολιορκημένοι σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού, που απετέλεσε έργο ζωής για τον Ξένο (όπως εξάλλου και για το Σολωμό). Για τη σημασία των έργων αυτών έχω αναφερθεί εκτενώς αλλού («Τα φωνητικά έργα του Αλέκου Ξένου», περιοδικό Πολύτονον 33, Μάρτιος-Απρίλιος 2008, σελ. 42).
          Το 2003 ασχολήθηκα με την καταγραφή του αρχείου του Ξένου, εργασία που κατέληξε στη σύνταξη και δημοσίευση του «Κατάλογου έργων Αλέκου Ξένου (1912-1995)» (Μουσικολογία 18, Εξάντας, Αθήνα, 2003, σσ. 165-207). Τα επόμενα χρόνια παρατηρήθηκε αύξηση του ενδιαφέροντος γύρω από τη ζωή και του έργο του, με σημαντικότερες στιγμές τις εξής:
·        2004: Δισκογραφούνται (χάρη στις προσπάθειες του Ιάκωβου Κονιτόπουλου) δύο σημαντικά έργα του συνθέτη, η Σονάτα για έγχορδα (στο κουτί της πολιτιστικής ολυμπιάδας Αντίς για όνειρο) και η Δεύτερη συμφωνία (έκδοση της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών). Πραγματοποιείται στη Ζάκυνθο συναυλία εξ ολοκλήρου με τραγούδια του Αλέκου Ξένου (με το Διονύση Σεμιτέκολο στο πιάνο και την Αναστασία Έδεν στη φωνή).
·        2005: Παρουσίαση στη Ζάκυνθο των κύκλων παιδικών τραγουδιών του Ξένου σε ποίηση Χάρη Σακελλαρίου και Γιώργου Μουρέλου (με ερμηνευτές και πάλι το Σεμιτέκολο και την Έδεν). Το περιοδικό Επτανησιακά φύλλα (εκδότης-υπεύθυνος ύλης Διονύσης Σέρρας), πραγματοποιεί αφιέρωμα στο συνθέτη με τίτλο «Αλέκος Ξένος (1912-1995) – Ο Ζακυνθινός συνθέτης της εθνικής αντίστασης» (τόμος ΚΕ΄, τεύχος 3-4, Ζάκυνθος, Φθινόπωρο-Χειμώνας 2005).
·        2006: Εκδίδονται τα Παιδικά τραγούδια του Αλέκου Ξένου, με επιμέλεια του Διονύση Σεμιτέκολου και του Διονύση Μπουκουβάλα.
·        2009: Γυρίζεται το ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Ξανθόπουλου Η εποχή των κενταύρων – Αλέκος Ξένος.
·        2012: Ο Δήμος Ζακύνθου ανακηρύσσει το τρέχον έτος, «έτος Αλέκου Ξένου». Για τον εορτασμό του πραγματοποιούνται τριήμερες εκδηλώσεις (12-14 Οκτωβρίου) που περιελάμβαναν της προβολή του προαναφερθέντος ντοκιμαντέρ (παρουσία του σκηνοθέτη), εκτέλεση έργων του συνθέτη (μεταξύ άλλων με μια βραδιά αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στα χορωδιακά του έργα) και διεξαγωγή ημερίδας. Παράλληλα, το πνεύμα του Αλέκου Ξένου έλαμψε γενικότερα φέτος, με πλήθος αφιερωματικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι εξάλλου κάτι που έχουμε σήμερα απόλυτη ανάγκη, με τις δύσκολες κοινωνικές συνθήκες που αντιμετωπίζουμε. Είθε η αγωνιστικότητα και η ανιδιοτέλειά του να λειτουργούν σαν φάρος για όλους μας.

Δεκέμβριος 2008 / Οκτώβριος 2012

(Η πρώτη μορφή του κειμένου αυτού δημοσιεύθηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό classical music gr το Δεκέμβριο του 2008 και είναι επίσης αναρτημένη στο αφιερωμένο στον Αλέκο Ξένο ιστολόγιο, alekos-xenos.pblogs.gr)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Related Posts with Thumbnails