Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ
Ο Μάρτης, πρώτος μήνας της Άνοιξης, αλλά και του Βενετσιάνικου Ημερολογίου, που κάποτε είχε ισχύ και στο νησί μας, είναι ένας μήνας κατεξοχήν πολεμικός. Μ’ αυτόν άρχιζαν οι εχθροπραξίες, οι οποίες είχαν σταματήσει, λόγω των κακοκαιριών του Χειμώνα. Γι’ αυτό και τ’ όνομά του το χρωστά στον θεό της έριδας και της αναμέτρησης, τον Άρη, ο οποίος στα λατινικά λέγεται Mars.
Mars, 1st century, found in the Forum of Nerva (Capitoline Museums, Rome) |
Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, στην αρχή του κιόλας, να μην φιλοξενεί την γιορτή στρατιωτικών ιερών προσώπων, οι οποίοι με την παρουσία τους θα τιμούσαν και θα επαλήθευαν τη φήμη του. Αυτοί είναι οι Αγίοι Σαράντες, όπως λέγονται στο τοπικό ιδίωμα της Ζακύνθου, των οποίων η μνήμη είναι στις 9 του πρώιμα εαρινού αυτού μήνα και ο κοσμικός τους βίος ταιριάζει απόλυτα με την περίπτωση, μια και όλοι ήταν ένοπλοι και ένστολοι.
Ο μαγικός, για τον λαό μας, αριθμός τους ήταν συν τοις άλλοις η αιτία της εδραίωσης της γιορτής τους και το πρωτότυπο μαρτύριό τους στα νερά της παγωμένης λίμνης της Σεβαστείας, συγκίνησε απ’ την αρχή τους απλούς ανθρώπους, αλλά και πολλούς τεχνίτες του χρωστήρα, οι οποίοι το αποθανάτισαν μέσα από τα γνωστά, συχνά, έργα τους.
Στο νησί μας η λατρεία των Μαρτύρων έχει συνδεθεί με την εκδίωξη της θανατηφόρας ασθένειας της πανούκλας και σε ανάμνηση της διάσωσης του τόπου, μετά από θαυματουργική επέμβαση των Αθληφόρων, κτίστηκε ο ομώνυμος ναός της πόλης, ο οποίος έδωσε τ’ όνομά του στην περιοχή και - όπως πρόσφατα είχαμε σημειώσει - χώριζε την πόλη του προσεισμικού Τζάντε στην «Μέσα» και την «Όξω Μερία».
Εκκλησίες, όμως, των με μαγικό αριθμό Αγίων υπήρχαν στο προάστιο των Κήπων, αφιερωμένη και στην Αγία Πελαγία και στα χωριά Καταστάρι και Φιολίτης. Η τελευταία, μάλιστα, είχε την χαρακτηριστική ονομασία «Αι – Σαράντης», μιμούμενη το ντόπιο βαπτιστικό όνομα, που δίνουν οι χριστιανοί στα παιδιά τους, προς τιμήν των Μεγαλομαρτύρων, σε αντίθεση με το γνωστό στον υπόλοιπο χριστιανικό χώρο Σαράντος και συνοψίζοντας το πλήθος στη μονάδα, όχι τόσο αυθαιρετώντας, αλλά δημιουργώντας.
Σήμερα, μετά την πολλαπλή θεομηνία, δεν υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στ’ όνομά τους, αλλά για λόγους ιστορικούς οι Αθλητές της Σεβάστειας συστεγάζονται με την κεντρική και γειτονική τους Ανάληψη, στην οποία υπάρχει γι’ αυτούς δεύτερη αγία τράπεζα και στην γιορτή τους διοργανώνεται μικρό πανηγυράκι.
Η μνήμη των Μαρτύρων για το λαό μας ήταν και η απαρχή της Άνοιξης. Την ημέρα αυτή οι γεωργοί κλάδευαν τις κληματαριές και τ’ αμπέλια και οι νοικοκυρές έσπερναν τον βασιλικό, για να βγει, όπως έλεγαν, σαραντάφυλλος. Με την τιμητική αυτή για τους Αγίους πράξη, η οποία δεν ήταν παραβίαση αργίας, αλλά τρόπος ευλογίας της σοδειάς και της γης, άρχιζαν οι γεωργικές εργασίας και ετοιμαζόταν η καλλιέργεια των δύο από τα πιο βασικά προϊόντα του νησιού, του κρασιού και της σταφίδας.
Η γιορτή των Αγίων Σαράντων, όμως, η οποία σχεδόν πάντα συμπίπτει με την περίοδο της αυστηρής Μεγάλης Σαρακοστής, ήταν και μια ευκαιρία για ανάπαυλα και διασκέδασης, δίχως, αναμφίβολα, να ξεπεραστούν τα όρια και τα επιτρεπτά της προπαρασκευαστικής νηστείας. Έτσι ο λαός μας, για να τιμήσει τους Αγίους μαγείρευε ισάριθμα με τον αριθμό τους φαγητά, μη αρτύσιμα, βέβαια, και με τον τρόπο αυτό έδινε ένα εορταστικό χρώμα στο τραπέζι του. Επειδή, όμως, ήταν από δύσκολο, ως ακατόρθωτο να ετοιμαστούν σαράντα διαφορετικά εδέσματα, επικράτησε η συνήθεια να τρώνε την ημέρα αυτή παστέλι, το οποίο ήταν φτιαγμένο από μέλι, το οποίο για να γίνει, έπαιρναν οι μέλισσες νέκταρ, όπως πιστεύεται, από σαράντα διαφορετικά λουλούδια.
Μα την κατάλυση αυτή του πένθους της Σαρακοστής δεν την έχει ενστερνιστεί μόνο ο λαός μας. Την ακολουθεί και η επίσημη, τοπική εκκλησία, ιδιόρρυθμη συχνά στο τυπικό της και πολλές φορές διαφορετική από την υπόλοιπη του δόγματός της. Έτσι υπήρχε η συνήθεια, όπως πολλοί παλιοί ιερουργοί, άριστοι γνώστες της τοπικής παράδοσης, μας έχουν διασώσει, να μην φορούν οι ιερείς μαύρα άμφια, κατά την Προηγιασμένη λειτουργία, της γιορτής της αφιερωμένης στους Αγίους Σαράντες εκκλησίας της Χώρας, αλλά κίτρινα. Με τον τρόπο αυτό, όπως και οι απλοί άνθρωποι, έσπαγαν το βαρύ κλίμα, δίχως να φτάσουν στα άκρα. Είναι μια αξιοζήλευτη οικονομία και μια αξιοσημείωτη συγκατάβαση, μια συμπόρευση του κλήρου και του λαού του.
Σήμερα οι Αγίοι Σαράντες έχουν απομείνει στη θύμηση των νεώτερων Ζακυνθινών σαν ονομασία μιας πλατείας, που και πλατεία δεν είναι. Δεν χωρίζουν πια κοινωνίες, αλλά ούτε και ενώνουν. Το θαύμα της διάσωσης των κατοίκων του νησιού από το θανατικό έχει ξεχαστεί. Η γιορτή τους, όμως, εξακολουθεί, για όσους την θυμούνται, να είναι το κατώφλι της Άνοιξης και στην δεξιά άκρη της προσπετίβας της Ανάληψης, σε μια εικόνα, ιστορημένη από το πολυτάλαντο χέρι του Χρήστου Ρουσέα, υποβόσκει η παρουσία τους.
Καλή μας Άνοιξη!
1 σχόλιο:
Εις το Φόρο σινιορία,
στον Πλατύφορο σιορία,
τσ' Άη Σαράντες λένε Γειά σου,
και στον Άμμο Γεια χαρά σου.
Δημοσίευση σχολίου