Οι παρακαταθήκες ενός Επτανησίου

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Τις παραμονές των πρόσφατων, αυτοδιοικητικών, όπως πολλές φορές ακούσαμε να λέγεται, εκλογών και όταν οι διεκδικούντες την Ιόνια Περιφέρεια αναφέρονταν συχνά - πυκνά και με τις ονομασίες των συνδυασμών τους, αλλά και με τις δηλώσεις τους στην ενότητά της, γεγονός που μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους, προ πάντων λόγω παράδοσης, πολιτισμού και ιστορίας, ένα βιβλίο ήρθε στα χέρια μας, το οποίο, εκτός των άλλων, επαληθεύει το ενιαίο των Επτανήσων και τονίζει την ανάγκη της συνύπαρξης των κατοίκων τους, σε αντίθεση με την νοοτροπία του καταπιεσμένου σέμπρου, ο οποίος ζητά την ένωση με την τόσο διαφορετική με την νοοτροπία μας απέναντι στεριά, με πρόφαση την μη ταλαιπωρία μας. Κάτι δηλαδή παρόμοιο με τους κοντόφθαλμους, οι οποίοι διαμαρτύρονται για την δημιουργία πεζόδρομων, μη θέλοντας να κάνουν δύο - τρία πάσα, μια και δεν θα μπορούν, έτσι, να παρκάρουν το αυτοκίνητό τους μπρος ακριβώς από την είσοδο του σπιτιού ή του μαγαζιού τους.

Πρόκειται για το βιβλίο του Γεράσιμου Χυτήρη, «Σημειώσεις ενός Κερκυραίου», το οποίο με εισαγωγή και επιμέλεια του Ζακυνθινού Θεοδόση Πυλαρινού, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Σ’ αυτό περιλαμβάνονται τα περισσότερα και πιο σημαντικά κείμενα του συγγραφέα, ο οποίος από το 1969 και για χρόνια μετά, τα έγραφε και τα δημοσίευε στην τακτική στήλη, που κρατούσε στην κορφιάτικη εφημερίδα Κερκυραϊκά Νέα.

Ξεφυλλίζοντας και διαβάζοντας μόνο τους τίτλους των περιεχομένων κειμένων πρώτα απ’ όλα, καταλαβαίνεις την ευρυμάθεια του γράφοντος, ο οποίος έχει μια σφαιρική και ουσιαστική γνώση του χώρου του και ύστερα γνωρίζεις έναν πραγματικό επτανήσιο λόγιο, ο οποίος είναι και ποιητής και πεζογράφος και μελετητής και κριτικός, αλλά και όλα τα άλλα, που έχουν σχέση με τον χώρο και τον τόπο της λογοτεχνίας.

Στις σελίδες της έκδοσης μια Κέρκυρα με αιώνων παράδοση, όπως και τα άλλα νησιά του Ιονίου, ξετυλίγεται μπροστά σου και κάποιος ευγενής του πνεύματός της, ερωτευμένος μαζί της και ερωμένος της, μια και όλα είναι αμφίδρομα, σου αφηγείται με αγάπη και μέθοδο την πορεία της, σε μικρά - μικρά επεισόδια, για να μην σε κουράσει. Ιστορία, λογοτεχνία, ζωγραφική, θέατρο, μουσική, θρησκεία, πολιτική, λιτανείες, επιθέσεις, άμυνες, καθημερινότητα και πολλά άλλα, αξιοθαύμαστα και ποικίλα, συνυπάρχουν και ενυπάρχουν στον τόμο, όχι τόσο για να θυμίζουν, όπως θα ήθελαν οι Κασσάνδρες, αλλά για καθοδηγούν και να παραδειγματίζουν.

Διάχυτη στο βιβλίο και η επτανησιακή ενότητα και κοινότητα, όταν ακόμα και στους τίτλους ο συγγραφέας αντικαθιστά αρκετές φορές το περιοριστικό επίθετο «κερκυραϊκός» με το ανταποδοτικό «επτανησιακός». Αλλά και στα καθαρά τού γενέθλιου τόπου του κείμενα το Ιόνιο συνυπάρχει και τις περισσότερες φορές, διαβάζοντας τις γραμμές του, νοιώθει ο αναγνώστης πως μπορεί η διήγηση να αφορά και στο νησί μας, τη Ζάκυνθο. Αυτό, γιατί με τον ίδιο τρόπο γίνονται οι περιφορές των λειψάνων των δύο Πολιούχων, που κοινά τους ονομάζουμε απλά και οικεία «Αγίους» και τα πέταλα των αλόγων της Γκιόστρας, της αγαπημένης τότε, όπως θέλει ο συγγραφέας, «σαν το ποδόσφαιρο σήμερα», έχουν τον ίδιο ήχο όταν περνούν είτε από το κορφιάτικο «Πλατύ Καντούνι», είτε από την τζαντιώτικη «Πλατεία Ρούγα».

Μα και ο ιδιότυπος χαρακτήρας των κατοίκων των νησιών είναι πανομοιότυπος. Ο Νιόνιος - Νιονιάκης του «Φιόρου του Λεβάντε», όπως τον αποθανάτισε ο Γρηγόρης Ξενόπουλος, είναι αδέλφια όμαιμα με τον Κερκυραίο φοιτητή της Αθήνας, τον οποίο περιγράφει ο Γεράσιμος Χυτήρης στην αρχή του κειμένου του, που έχει τον τίτλο «Γλωσσικές παρεξηγήσεις». Για του λόγου το αληθές αντιγράφουμε το χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Η Ένωση των Εφτανήσων συνεπέφερε το κλείσιμο του κερκυραϊκού πανεπιστημίου. Νεαρός Κερκυραίος, γόνος εύπορης οικογένειας, πήγε μετά την Ένωση να συνεχίσει τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Νοίκιασε δωμάτιο και, μαθημένος όπως ήταν στην καθαριότητα, έθεσε στη σπιτονοικοκυρά έναν απαραίτητο όρο: “Θα μου πλένεις τον πάτο μια φορά την εβδομάδα”. Αλλά στην Αθήνα πάτος λεγόταν, τουλάχιστον τότε, η έδρα του ανθρωπίνου σώματος. Και με όλο της το δίκιο η σπιτονοικοκυρά θύμωσε για την αγενή συμπεριφορά του νέου. Είδε κι έπαθε ο νέος, όταν κατάλαβε την παρεξήγηση, να την πείσει πως εννοούσε το πάτωμα, το σανιδένιο δάπεδο του δωματίου».

Διαβάζοντας τις «Σημειώσεις ενός Κερκυραίου», εκτός από τις ποικίλες και πολύτιμες γνώσεις που αποκτάς με την ανάγνωσή σου, γνωρίζεις πολύ καλά έναν Επτανήσιο Λόγιο με πολυμάθεια, ευρυμάθεια, καλαισθησία και ταλέντο. Ο συγγραφέας σε ξεναγεί στον τόπο του όχι απλά δείχνοντάς σου τα αξιοθαύμαστα και τα αξιοπερίεργα, αλλά σε μπάζει στον χώρο του, σε κάνει κοινωνό της ζωής του και σε φιλοξενεί απλόχερα, δίνοντάς σου την ευκαιρία όχι να συμβιώσεις, αλλά να βιώσεις μαζί του.

Δεν είναι μόνο στοιχεία ιστορίας, λαογραφίας, πολιτικής και τέχνης, που σου παρέχουν οι γραφές του Χυτήρη. Παράλληλα - και αυτό είναι και το πιο σημαντικό - σου ξεδιπλώνονται στις αράδες των σελίδων του τύποι και χαρακτήρες. Με λίγα λόγια η γραφή του δεν σου προσφέρει μόνο την γνώση του το είναι η Κέρκυρα ειδικότερα και η Επτάνησος γενικότερα, αλλά σου αποκαλύπτει και σου ξεδιπλώνει την ψυχή ενός καθαρόαιμου Επτανήσιου.

Στο κείμενό του «Ταφικά έθιμα Επτανησίων» κάνει ιστορία, προσπαθώντας να εξηγήσει την ποίηση. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει ένα στίχο του Γενάρχη της Επτανησιακής Σχολής, του Εθνικού μας ποιητή, μας εισαγάγει στην ιδιοσυγκρασία του Ιονίου και μας περιγράφει την σχέση των κατοίκων του με τους προγόνους του. Αντιγράφουμε το σχετικό απόσπασμα: «Στον “Λάμπρο” του Σολωμού υπάρχει και ο στίχος “δάφνες σε κάθε πλάκα έχουν οι τάφοι”. Ο αναγνώστης που θα συμβεί να μην είναι από τα Εφτάνησα, θα φανταστεί αμέσως μιαν εικόνα νεκροταφείου με διάσπαρτα φύλλα δάφνης πάνω στους τάφους. Για τους Εφτανησιώτες η εικόνα που θα προκαλέσει το διάβασμα του στίχου είναι κάπως διαφορετική. Φύλλα δάφνης πάνω στους τάφους και πάλι, μόνο που οι τάφοι αυτοί δεν βρίσκονται στο νεκροταφείο, αλλά στο δάπεδο του ναού. Γιατί αυτή ακριβώς ήταν η συνήθεια στα Εφτάνησα. Οι νεκροί να θάβονται μέσα στους ναούς, πολύ περισσότερο γιατί οι ναοί ήταν κτητορικοί κυρίως, αλλά και οι ενοριακοί, τόσο πολλοί, που να χωρούν όλους τους νεκρούς. […] Στα Εφτάνησα, η συνήθεια της ταφής μέσα στους ναούς προκλήθηκε κυρίως από το γεγονός πως οι πόλεις τους ήταν περιτειχισμένες και παρουσίαζαν έλλειψη χώρου. Με τον καιρό επικράτησε η αντίληψη πως η φιλοξενία των νεκρών μέσα στους ναούς είχε γι’ αυτούς ευεργετικά αποτελέσματα. Η τέλεση ακολουθιών τους εξαγίαζε. Γι’ αυτό και η συνήθεια είχε την επέκτασή της και στην ύπαιθρο, μολονότι εκεί δεν παρουσίαζε πρόβλημα ο χώρος».

Να λοιπόν γιατί την μέρα της Λαμπρής οι τάφοι του Σολωμού και των Επτανησίων είναι στολισμένοι με δαφνόφυλλα. Και ας έχουν γράψει τόσα και τόσα συμβολικά και ποιητικά οι αδαείς και άμουσοι ξένοι.

Την συγκέντρωση όλων των κειμένων του και την έκδοσή τους σε ειδικό τόμο, όπως μάς αποκαλύπτει ο Θεοδόσης Πυλαρινός στην εισαγωγή του, την είχε επιδιώξει και ο ίδιος ο συγγραφέας τους, χωρίς όμως να την πραγματοποιήσει. Ευτυχώς, έγινε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης και οι πολύτιμες αυτές γραφές μπορούν να διαβαστούν και σήμερα και μάλιστα από τους νεότερους Εφτανήσιους, που αναζητούν την ταυτότητά τους.

Να γιατί, όπως σημειώσαμε και στην αρχή, οι «Σημειώσεις ενός Κερκυραίου» είναι ένα εγχειρίδιο συνοχής του Ιόνιου χώρου. Θα μείνει ακόμα και όταν οι νεοεκλεγέντες Δήμαρχοι και Περιφερειάρχες θα έχουν φύγει. Γιατί είναι κατάθεση ψυχής και τίποτα άλλο.

Σας συνιστώ να το αποκτήσετε και να το διαβάσετε.