Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ
Πιστεύω πως, παρ’ ότι πολλά έχουν γραφτεί, αυτό που ονομάζουμε επτανησιακή, γενικότερα και ζακυνθινή, ειδικότερα, γραμματολογία, δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί και ούτε και στις μέρες μας, μετά τους άπειρους τόμους, όπου έχουν κυκλοφορήσει και τα χιλιάδες άρθρα, που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως γνωρίζουμε σε βάθος του το θαυμαστό φαινόμενο του ιόνιου πολιτισμού. Για του λόγου το αληθές, σε τοπικό, τουλάχιστον, επίπεδο, δεν έχουμε να κάνουμε τίποτα άλλο, από το ν’ ανοίξουμε το πολύτιμο και μοναδικό «Λεξικόν» του ακαταπόνητου Λεωνίδα Ζώη και να το ξεφυλλίσουμε. Στις διαφωτιστικές γραμμές των σελίδων του θα δούμε έναν πραγματικό όγκο πνευματικής δημιουργίας, από πρωτότυπα έργα και μεταφράσεις, τα οποία ή διασώζονται σε απόμακρες δημόσιες ή ιδιωτικές συλλογές, άγνωστα στους πολλούς και δυσπρόσιτα στους ειδικούς ή έχουν χαθεί οριστικά στις ατελείωτες θεομηνίες και τις άλλες, συνεχείς καταστροφές, κλοπές και κατακτήσεις, όπου πάντα βασάνιζαν το ταλαίπωρο αυτό νησί στην πορεία της ιστορίας του.
Τα μεγάλα, βέβαια, ονόματα της γραμματολογίας μας έχουν ανέκαθεν απασχολήσει τους αρμόδιους και μερικοί από αυτούς ίσως έχουν ήδη εξαντληθεί, αν και ποτέ τίποτα δεν μπορεί να τελειώσει, μια και η κάθε εποχή προσφέρει την δική της ανάγνωση στο έργο των μεγάλων. Το ίδιο, σε μικρότερο βαθμό, συμβαίνει και με κάποιους άλλους, δεύτερους [;] στον τόπο των μεγάλων αναστημάτων, οι οποίοι πρωτοπόρησαν και θεμελίωσαν την νεοελληνική λογοτεχνία, παρ’ ότι συχνά η τελευταία τους θεώρησε ξένο σώμα, μια και σπούδασαν και επηρεάστηκαν από την αντίπαλη Δύση. Μερικά τους έργα, δυστυχώς χάθηκαν ή ακόμα λανθάνουν, αλλά αυτά που σώθηκαν δείχνουν την ποιότητά τους και υπογραμμίζουν άφοβα την μεγαλοσύνη και την σημασία του πολιτισμού του δυτικότροπου αυτού τμήματος της νεότερης Ελλάδας, το οποίο υπήρχε, μάθαινε και μεγαλούργησε, μη γνωρίζοντας ποτέ, όπως πολύ σοφά ο από τους κορυφαίους Ανδρέας Κάλβος τόνισε, «την μάστιγα, εχθρών τυράννων».
Μα εκτός απ’ όλους αυτούς, υπάρχουν και άλλοι, οι οποίοι χάνουν την αίγλη τους, συγκρινόμενοι με τους πρωτόκλητους και πρωτοκορυφαίους ή και αυτούς που στάθηκαν το «πρώτο σκαλί», αλλά το έργο τους αποτελεί λίθο απαραίτητο για το οικοδόμημα του πολιτισμού μας και η παρουσία τους και η δημιουργία τους δείχνουν την αληθινή μεγαλοσύνη της καλλιέργειας του τόπου μας και την υψηλή ποιότητα, την οποία πάντα είχαν κάνει βίωμά τους οι πρόγονοί μας. Όλοι αυτοί είναι εκείνοι που πολύ επιγραμματικά και λιτά σοφά ο έσχατος της ακμής τους Διον. Ρώμας αποκάλεσε «χαμολόγους», σ’ ένα από τα πολλά, χαριτωμένα χρονογραφήματά του και αν είχαν γεννηθεί και δράσει αλλού, σε τόπους με μικρότερη παράδοση δημιουργίας, θα ήταν ονόματα … μαρκίζας!
Για να δούμε, λοιπόν, και να γνωρίσουμε όλο το βάθος του εφτανησιώτικου πολιτισμού πρέπει να τους γνωρίσουμε και αυτούς, να μάθουμε και να εκτιμήσουμε το έργο τους και προπάντων να τους αποδώσουμε τα πρέποντα. Γιατί, για να δικαιώσουμε τον συγγραφέα του «Περίπλου», η ευλογία του λαδιού και το έλεός του δεν είναι μόνο έργο των «πανολόγων», αλλά και των απαραίτητων και φιλεργατικών εκείνων εργατών, που με μόχθο, γνώση και σύνεση τινάζουν τις τσίμες και συλλέγουν τον καρπό.
Όλα αυτά γνωρίζοντας ο φίλεργος και ουδέποτε κουραζόμενος Διονύσης Μουσμούτης, δημιουργικά πολυπράγμων, για τι καλό του πολιτισμού μας, εξέδωσε πρόσφατα το πόνημά του «Ο Τιμολέων Αμπελάς, η Λίνα Δράκα και η Ζάκυνθος», από τον επίσης ουδέποτε εξαντλούμενο εκδοτικό οίκο της Ζακύνθου «Τρίμορφο» του αεικίνητου Άκη Λαδικού.
Όπως ο ίδιος σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου του, η γνωστή -και αείμνηστη πια- δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιολάντα Τερέντσιο, λίγο μετά την γνωριμία τους, το καλοκαίρι του 1999, του εμπιστεύθηκε ένα σημαντικό τμήμα του οικογενειακού της αρχείου, που το μεγαλύτερο μέρος του αφορούσε την Ζάκυνθο και τον, από την πλευρά της μητέρας της, παππού της, τον Τιμολέοντα Αμπελά. Μεταξύ του πλούσιου και πολύτιμου αυτού υλικού υπήρχε και ένας ογκώδης φάκελος, όπου περιείχε το γνωστό, αλλά λανθάνον θεατρικό έργο του «Λίνα Δράκα», το οποίο ο Διονύσης Μουσμούτης πρωτοδημοσιεύει στο πρόσφατο βιβλίο του, προσθέτοντας μια ακόμα ψηφίδα στην αποκατάσταση του μωσαϊκού, που εικονίζει τον ζακυνθινό πολιτισμό και την ιόνια δημιουργία.
Ο Τιμολέων Αμπελάς (Πάτρα, 1849 - Αθήνα, 1926) είχε σπουδάσει νομικά στο πανεπιστήμιο της Πρωτεύουσας και αρχικά είχε σταδιοδρομήσει, σαν δικηγόρος, στην Ερμούπολη. Το 1874, όπως ο ίδιος ο Διονύσης Μουσμούτης μάς πληροφορεί στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή του, διορίστηκε Πρωτοδίκης και αποχώρησε από τον δικαστικό κλάδο με τον βαθμό του Εφέτη. Παράλληλα υπηρέτησε την δημοσιογραφία, σαν αρχισυντάκτης της εφημερίδας Εθνοφύλαξ και ως ανταποκριτής στους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά και την λογοτεχνία και την έρευνα. Κυριότερο και σημαντικότερο βιβλίο του είναι η «Ιστορία της νήσου Σύρου» (Ερμούπολη, 1874). Επίσης ασχολήθηκε με το θέατρο, γράφοντας πάνω από τριάντα δράματα και κωμωδίες, έργα με τα οποία απέσπασε βραβεία σε πολλούς σχετικούς διαγωνισμούς.
Στην διάρκεια της δικαστικής του σταδιοδρομίας μετατέθηκε αρκετές φορές στη Ζάκυνθο (1876, 1892, 1895 και 1902), όπου συνδέθηκε με πολλούς επιφανείς και ανθρώπους των γραμμάτων του τόπου. Ανάμεσα στους φίλους του ο Γεώργιος - Δημήτριος - Κανδιάνος Ρώμας, ο ιστοριογράφος και λεξικογράφος Λεωνίδας Χ. Ζώης και ο σεβάσμιος ιστοριοδίφης Σπυρίδων Δε Βιάζης. Επίσης γνώρισε και συνεργάστηκε με τον Αυστριακό Αρχιδούκα Σαλβατόρ, δίνοντάς του σημαντικές πληροφορίες για την πολυσυζητημένη εγκληματικότητα και τα εκλογικά θέματα του νησιού, τα οποία ο τελευταίος συμπεριέλαβε στο δίτομο και ογκώδες έργο του «Zante».
«Μπορεί», γράφει στον πρόλογό του ο συγγραφέας, «για την Ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου το γνωστό - άγνωστο θεατρικό έργο του Αμπελά [Λίνα Δράκα] να είναι ήσσονος σημασίας και εν πολλοίς ξεπερασμένο, όπως και το σύνολο του έργου του συγγραφέα, για την τοπική όμως Ιστορία αποκτά ιδιαίτερη αξία, από την στιγμή που η “πρώτη ύλη”, το υλικό απ’ όπου προέκυψε, προέρχεται από οριστικά χαμένα αρχεία της ζακυνθινής πολιτείας».
Η ιστορία του έργου αυτού είναι, εν συντομία, η εξής: Ο ακούραστος Σπυρίδων Δε Βιάζης σε μια από τις πολλές του έρευνες στο χαμένο πια Αρχειοφυλακείο της Ζακύνθου ανακάλυψε τις σελίδες μιας πολύτιμης, για πολλούς λόγους, δικογραφίας, η οποία αφορούσε μια σταφιδική υπόθεση τοκογλυφίας. Μια σύντομη περίληψή της δημοσίευσε ο ίδιος στο σημαντικό για την τοπική παραγωγή του λεγόμενου «μαύρου χρυσού» προϊόντος πόνημά του «Ιστορικαί σημειώσεις περί σταφίδος εν Επτανήσω και ιδίως εν Ζακύνθω», το οποίο είδε το φως της δημοσιότητας στο γνωστό περιοδικό Παρνασσός, με το οποίο συνεργαζόταν (τόμος ΙΣΤ΄ [1893], φυλλάδιον 6, σσ. 439 - 40). Αργότερα την διηγήθηκε σε φίλους, στους οποίους ανάμεσα βρισκόταν και ο Αμπελάς, προσθέτοντας, από μνήμης, περισσότερες πληροφορίες. Αυτές τις αξιοποίησε ο Δικαστικός συγγραφέας και έγραψε το έργο του, το οποίο και δημοσιεύει ο Διονύσης Μουσμούτης στο πρόσφατο βιβλίο του των εκδόσεων «Τρίμορφο».
Μετά την προβληματική καταστροφή του Αρχείου της Ζακύνθου η έκδοση αυτή είναι αληθινά πολύτιμη. Εκτός από την μικρή του φιλολογική αξία, το έργο αυτό του Τιμολέοντα Αμπελά δίνει στοιχεία για την κοινωνία της εποχής του, τις ιδιάζουσες συνθήκες που την διέκριναν, την καθημερινότητα των ανθρώπων της και τις εξελίξεις της νέας κοινωνικής τάξης, αυτής των αστών, που τότε διαμορφωνόταν.
Αληθινά χρειαζόμαστε αυτές τις εκδόσεις. Είναι τα σημαντικά και απαραίτητα πετραδάκια, που θα βοηθήσουν ν’ αποκατασταθεί το οικοδόμημα του δικού μας πολιτισμού, αυτού που, ευτυχώς, δεν χάθηκε αμετάκλητα στα ερείπια και τις στάχτες του Αυγούστου του 1953, αλλά κάπου ακόμα υπάρχει και σαν σπίθα αναζωογονείται.
Ευχόμαστε και σ’ άλλα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου