Άρθρο του Παύλου Φουρνογεράκη
Τα ιστορικά γεγονότα
Οι Έλληνες της Μ. Ασίας επί βασιλείας του Κύρου ενσωματώθηκαν στην Περσική Αυτοκρατορία και ανήκαν στη σατραπεία της Ιωνίας που υπαγόταν στο σατράπη των Σάρδεων. Έχασαν έτσι κάθε μορφή ελευθερίας αφού ως υποτελείς πλήρωναν φόρους και ακολουθούσαν τους Πέρσες στις πολεμικές επιχειρήσεις τους. Μαζί με την πολιτική ανεξαρτησία έχασαν άλλωστε και την κυριαρχία στο εσωτερικό, δηλ. το δικαίωμα να ζουν με τους δικούς νόμους αλλά και πολλές από τις οικονομικές δραστηριότητες, όταν ο Δαρείος επέκτεινε την κυριαρχία του στη βόρεια παραλία του Ελλησπόντου και της Προποντίδας, καθώς και στις δυτικές ακτές του Ευξείνου Πόντου. Για τους πολιτικούς-εθνικούς και οικονομικούς αυτούς λόγους υπήρχε από χρόνια στον πληθυσμό των μικρασιατικών αποικιών αναβρασμός, χωρίς όμως να εκδηλώνεται φανερά, έως ότου το έτος 500 π.χ. τα προσωπικά κίνητρα του Αρισταγόρα (που ήταν τύραννος της Μιλήτου) έδωσαν την αφορμή για να εκραγεί η επανάσταση κατά της περσικής κυριαρχίας.Η επανάσταση δε θα μπορούσε να έχει επιτυχία χωρίς τη συμπαράσταση της μητροπολιτικής Ελλάδας. Ο Αρισταγόρας ήρθε για το σκοπό αυτό στην Ελλάδα (το χειμώνα του 500/499 π.χ.) αλλά μόνο την Αθήνα και την Ερέτρια μπόρεσε να πείσει, οι οποίες έστειλαν 25 πλοία συνολικά. Οι επαναστάτες κατάφεραν να κάψουν τις Σάρδεις όχι όμως και να πετύχουν το στόχο τους. Το 494 π.χ , έκτο έτος της επανάστασης, καταλήφθηκε με έφοδο η Μίλητος, η έως τότε βασίλισσα των ελληνικών πόλεων και καταστράφηκε εντελώς, μαζί με το ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Το 493 π.χ. η Μ. Ασία είχε υποκύψει και πάλι στους Πέρσες.
Στην Αθήνα, εν τω μεταξύ, ο λαός συγκλονισμένος από την παράσταση ενός δράματος που είχε ως υπόθεση το σύγχρονο τότε γεγονός της κατάληψης της Μιλήτου από τους Πέρσες (ήταν η «Μιλήτου άλωσις του Φρυνίχου») εξέλεξε άρχοντα το Θεμιστοκλή, το μεγαλοφυέστερο ίσως πολιτικό που ανέδειξε η Αθήνα. Ήταν γόνος ευγενούς οικογένειας. Στην εσωτερική πολιτική ήταν υποστηρικτής της δημοκρατίας, ωστόσο δεν ήταν «κομματικός» αρχηγός, αλλά ο πολιτικός ηγέτης που βρισκόταν πάνω από τις πολιτικές παρατάξεις γι αυτό μισήθηκε αργότερα από εκείνους που απέβλεπαν μόνο στο συμφέρον της παράταξής τους.
Ο Δαρείος μόλις αποκαταστάθηκε η ηρεμία στην Περσική Αυτοκρατορία βάλθηκε να τιμωρήσει την Αθήνα και την Ερέτρια για την υποστήριξή τους προς τους Ίωνες επαναστάτες. Την επιχείρηση ανέλαβαν ο Μήδος Δάτις και νεαρός Αρταφέρνης. Ο Θεμιστοκλής περίμενε την εκδίκηση των Περσών και παρουσίασε, πριν από την εκδήλωσή της, ένα πρόγραμμα για τη οργάνωση του στόλου. Πίστευε ότι η Αθήνα έπρεπε να αναπτυχθεί σε μεγάλη θαλάσσια δύναμη. Έπεισε το λαό και άρχισε να οχυρώνει τον Πειραιά ως φρούριο και ναυτική βάση. Η άφιξη όμως του Μιλτιάδη το 493 π.χ. στην Αθήνα, μαζί με θησαυρούς και πολλούς οπαδούς, έγινε η αιτία να παραμεριστεί αρχικά ο Θεμιστοκλής και η πολιτική του. Ο Μιλτιάδης είχε καταλάβει ηγεμονική θέση στη Θρακική χερσόνησο την οποία εγκατέλειψε λόγω του περσικού κινδύνου. Είχε αποκτήσει μεγάλη πείρα από την Ασία και πίστευε περισσότερο στην υπεροχή των οπλισμένων με δόρυ οπλιτών απέναντι στους πέρσες τοξότες. Έτσι το 490 π.χ. όταν άρχισε η επίθεση των Περσών η Αθήνα υπό το Μιλτιάδη ήταν ετοιμοπόλεμη. Κίνδυνος εξάλλου υπήρχε από την κάθε άλλο παρά ασήμαντη ομάδα των τυραννόφιλων που στήριζαν τις ελπίδες τους στους Πέρσες αλλά και από τους Αλκμαιωνίδες εξαιτίας του μίσους προς το Μιλτιάδη. Οι Αθηναίοι όμως είχαν αλλάξει πολύ από τότε που είχε εκδιωχτεί ο τύραννος Ιππίας, αν και είχε μεσολαβήσει διάστημα λιγότερο από μία γενιά. Ο χαρακτήρας των πολιτών διαπλάστηκε κάτω από ελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς.
Ο εχθρός, αφού υπέταξε τις Κυκλάδες και την Κάρυστο, κατέστρεψε την Ερέτρια και αποβιβάστηκε κοντά στο Μαραθώνα με την πρόθεση να προελάσει προς την ατείχιστη από ξηρά και θάλασσα πόλη. Τότε τέθηκε ο προβληματισμός, αν ο αθηναϊκός στρατός έπρεπε να περιμένει την προέλασή τους και να δώσει μάχη στην Ακρόπολη ή να προχωρήσει και ν΄ αναζητήσει τον εχθρό. Πολέμαρχος του έτους εκείνου ήταν ο Καλλίμαχος, ο οποίος μαζί με τους δέκα στρατηγούς αποτελούσε το πολεμικό συμβούλιο και είχε την ευθύνη της οργάνωσης της άμυνας. Ευτυχώς ο Καλλίμαχος άκουσε πρόθυμα τις συμβουλές του Μιλτιάδη, που πίστευε ότι πρέπει να ξεκινήσει ο στρατός και να συναντήσει τον εχθρό στο Μαραθώνα, κι έτσι κάμφθηκαν και οι αντιρρήσεις των συντηρητικών. Την τελική απάντηση όμως έπρεπε να δώσει η Εκκλησία του Δήμου η οποία και ενέκρινε την πρόταση του Μιλτιάδη.
Ο συνολικός στρατός των Αθηναίων αριθμούσε γύρω στους 9.000 άνδρες. Μαζί τους πολέμησαν και 1.000 Πλαταιείς, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι υποσχέθηκαν βοήθεια η οποία όμως για θρησκευτικούς λόγους έφθασε μετά τη μάχη. Οι Πέρσες φαίνεται ότι ήταν υπερδιπλάσιοι, ακριβή αριθμό όμως των στρατιωτών και των απωλειών και των δύο αντιμαχομένων μερών δε γνωρίζουμε. Ο τρόπος διάταξης των ελληνικών στρατευμάτων, σύμφωνα με τις οδηγίες του Μιλτιάδη (αδύναμο κέντρο-ενισχυμένα άκρα), και η κατάθεση ψυχής για την προάσπιση της ελευθερίας επέφεραν βαρύ πλήγμα (απώλειες) στον εχθρό και τον υποχρέωσαν να υποχωρήσει και να επιβιβαστεί στα πλοία. Οι Πέρσες στη συνέχεια έπλευσαν προς το Φάληρο ελπίζοντας ότι μπορούν να φθάσουν στην Αθήνα προ της επιστροφής του στρατού της, αλλά διαψεύστηκαν κι επέστρεψαν στη χώρα τους.
Η μάχη του Μαραθώνα και η φήμη του Μιλτιάδη, που ήταν η ψυχή και το κέντρο της επιχείρησης, τυλίχτηκαν στις χρυσόδετες σελίδες της δόξας.
Οι τιμές
Το μέρος που έγινε η μάχη διακρίνεται ακόμη από τον τύμβο, στο νότιο άκρο της πεδιάδας που ύψωσαν οι Αθηναίοι πάνω στους νεκρούς τους. Ο Καλλίμαχος, που επαινέθηκε λιγότερο απ΄ όσο του άξιζε, θάφτηκε εκεί, καθώς και ο Κυναίγειρος (αδελφός του ποιητή Αισχύλου), που λένε ότι συνέλαβε μια περσική τριήρη και την κράτησε ώσπου το χέρι του κόπηκε από τσεκούρι. Αργότερα στήθηκε τρόπαιο νίκης κοντά στο Μεγάλο Έλος, όπου οι Πέρσες αποκόπηκαν κατά τη φυγή τους, και καθιερώθηκαν αγώνες προς τιμή του Ηρακλή για να θυμίζουν τη στρατοπέδευση στο ιερό του πριν από τη μάχη. Ο πανικός των Περσών αποδίδεται στο θεό Πάνα και η λατρεία του θεού αυτού ανέζησε σε μια σπηλιά που του αφιερώθηκε στη βορειοδυτική κλιτύ της Ακρόπολης. Ευχαριστίες για τη νίκη αποδόθηκαν στο θρησκευτικό κέντρο των Δελφών με το χτίσιμο ενός μικρού θησαυρού δωρικού ρυθμού.
Η νίκη τιμήθηκε επίσης στην Αθήνα. Στο βίο του Αισχύλου αναφέρεται ότι, όταν σε διαγωνισμό ελεγείας με θέμα το Μαραθώνα νίκησε ο νεκρός Σιμωνίδης, ο Αισχύλος πικραμένος μέχρι θανάτου πήγε στη Σικελία. Η διάθεση γι απόδοση ευχαριστιών στους θεούς εκφράστηκε και στην Ακρόπολη. Κάτω από τον Παρθενώνα έχουν βρεθεί υπολείμματα ενός ναού που άρχισε να χτίζεται κατά το 480 π.χ. αλλά κάηκε από τους Πέρσες στη διάρκεια εισβολής του Ξέρξη, δέκα χρόνια μετά το Μαραθώνα. Οι απόγονοι των Μαραθωνομάχων έπαιρναν ίσως την πιο ζωντανή ιδέα για τη μάχη από μια εικόνα της που φιλοτεχνήθηκε περίπου 25 χρόνια αργότερα και είναι από τις πιο ακουστές εικόνες μαχών στην Ποικίλη Στοά, στο βόρειο άκρο της Αγοράς.
Η σημασία
Η νίκης στο Μαραθώνα ήταν θρίαμβος για την Αθήνα, την Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο Ασιάτης εισβολέας δεν είχε ίσως έρθει για να προσαρτήσει την Ελλάδα αλλά για να την τιμωρήσει. Του ήταν αρκετό αν οι υπόλοιποι Έλληνες έβλεπαν το γεγονός με φόβο και σεβασμό. Ο Περσικός στρατός ήρθε για να αποκαταστήσει τον Ιππία, ο οποίος μνησικακούσε μετά από είκοσι χρόνια εξορίας. Οι Αθηναίοι θα καταδικάζονταν να υποκύψουν στο ζυγό ενός δικού τους τυράννου. Από αυτή τη μοίρα γλύτωσαν με την αξία τους στο πεδίο του Μαραθώνα.
Η κύρια συνέπεια ήταν η επίδραση που είχε στο πνεύμα των Αθηναίων. Το τεράστιο κύρος που απέκτησε η Αθήνα από τη νίκη που κέρδισε μόνη της πάνω στο στρατό του Μεγάλου Βασιλιά της έδωσε νέα αυτοπεποίθηση και φιλοδοξίες. Η ιστορία σφράγισε με τρόπο θαυμαστό τη δημοκρατία της. Κατάλαβε ότι , μπορούσε να πιστεύει στο θεσμό της και μπορούσε να σηκώσει το κεφάλι ψηλά και να θαυματουργήσει. Ο Ηρόδοτος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Έφθασαν λοιπόν εις μεγάλην ακμήν αι Αθήναι. Φαίνεται δε όχι από ένα και μόνο παράδειγμα, παρά γενικά, ότι η ελευθερία είναι σπουδαίον πράγμα, αφού και οι Αθηναίοι όσο μεν είχαν τυράννους, δεν ήσαν καλύτεροι στα πολεμικά από κανέναν απ΄ αυτούς που κατοικούσαν γύρω τους, ενώ όταν εγλύτωσαν από τους τυράννους, έγιναν οι πρώτοι και οι καλύτεροι. Αυτά με άλλα λόγια θέλουν να πουν ότι όσο ήταν σκλαβωμένοι, προσεποιούντο ότι είναι δειλοί, με την ιδέα ότι εδούλευαν για τον αφέντη, όταν όμως απέκτησαν την ελευθερία τους, μόνος του ο καθένας τους είχε τον ζήλον να κάνη για τον εαυτό του ό,τι μπορεί» (Ε,78).
Οι Έλληνες στη συνέχεια μπόρεσαν να αναχαιτίσουν την επεκτατική πολιτική των Περσών που επανήλθαν ύστερα από μία δεκαετία με σκοπό να υποδουλώσουν - παραμείνουν στην περιοχή και να επεκταθούν στην Ευρώπη. Ο Θεμιστοκλής θωράκισε με ναυπήγηση 200 τριήρων το κράτος των Αθηνών και το κατέστησε πρώτη ναυτική δύναμη. Σημειώθηκαν τότε απ΄ τους Έλληνες τα μεγάλα κατορθώματα στις Θερμοπύλες, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές… Οι αξίες της αθηναϊκής δημοκρατίας περιγράφτηκαν με τρόπο διαυγή στα λογοτεχνικά έργα, θεμελίωσαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό κι έφτασαν με μεγάλη ευρύτητα ως την εποχή μας.
Η ωραία φράση για τους Μαραθωνομάχους που η παράδοση αποδίδει στο Σιμωνίδη: «Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι/ χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν», δείχνει τη σωστή αντίληψη που επικρατούσε, ότι δηλαδή η νίκη δεν είχε μόνο τοπική σημασία, αλλά είχε κερδηθεί για ολόκληρο το έθνος.
Σήμερα
Κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς προγραμματίζονται γιορταστικές εκδηλώσεις στη χώρα μας και στο εξωτερικό για τα 2500 χρόνια από αυτό το σημαντικό γεγονός. Είναι φανερό, ότι η ηθική της πολιτικής βάθυνε για την ανθρωπότητα (συνολικά) από εκείνα τα χρόνια, όμως είναι ηλίου φαεινότερο ότι η σημερινή δημοκρατία περνά περίοδο σοβαρής κρίσης. Η αγάπη για την πατρίδα, η ψυχή της ύπαρξης, της συνέχειας και της ευημερίας ενός λαού, χαρακτηρίζεται από την πτώση στον ατομοκεντρισμό. Ο κίνδυνος δεν προέρχεται κυρίως από τον ανατολικό δεσποτισμό, αλλά από την ισχυρή νοοτροπία ενός άλλου δεσποτισμού, της οικονομίας και του καταναλωτισμού σε ένα στυγνό καπιταλιστικό σύστημα που διαβρώνει τη δημοκρατία, μαζοποιεί και απανθρωποποιεί τον άνθρωπο.
Πόσο άραγε οι γιορταστικές εκδηλώσεις που θα ακολουθήσουν «όταν ο καιρός το επιτρέψει», (όπως γινόταν και με τις εκστρατείες) θα μπορέσουν να συμβάλουν στην ανατροπή του ζοφερού αυτού κλίματος;
Βιβλιογραφία:
α. Αρχαία Ελληνική Ιστορία του Ulrich Wilcken, εκδ. Παπαζήση 1976
β.Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας των J.B. Bury και Russwell Meiggs, εκδ Καρδαμίτσα 1998
γ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος Β΄ Εδοτική Αθηνών Α.Ε.
δ. Γιατί η Ελλάδα; της Jacqueline de Romilly εκδ. To Άστυ 1999.
Ζάκυνθος 18-1-2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου