[Τιμώντας μια σπουδαία πνευματική μορφή της Ζακύνθου του 19ου αι., με διαχρονική αξία, τον ιστορικό, στοχαστή, λογοτέχνη και συγγραφέα Ερμάννο Αναστ. Λούντζη, το περιοδικό Επτανησιακά Φύλλα, που εκδίδει ο φιλόλογος και ποιητής – λογοτέχνης κ. Διονύσης Σέρρας, ετοιμάζει ένα αφιέρωμα στον εκλεκτό Ζακυνθινό ιστοριογράφο, με αναφορές και σε άλλα πρόσωπα της ιστορικής οικογένειας Λούντζη. Από το νέο τεύχος του περιοδικού, που θα εκδοθεί τον επόμενο μήνα, προδημοσιεύουμε σήμερα τα παρακάτω αποσπάσματα κειμένων και σχετικό φωτογραφικό υλικό].
Οικογένεια Λούντζη
Πέντε αιώνες μνήμης, ζωής και προσφοράς
«Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται»
Πλάτων (Μενέξενος, 246Ε-247Α)
Δύο χρόνια πριν, με αφορμή τη συμπλήρωση διακοσίων (200) χρόνων από τη γέννηση στη Ζάκυνθο (25.9.1806) του επιφανή και εσαεί αξιοθύμητου ιστορικού Ερμάννου Λούντζη, αποτίσαμε μικρό φόρο τιμής στη μορφή και τη μνήμη του, παρότι, βέβαια, άξιζε ένα ξεχωριστό πολυσέλιδο αφιέρωμα. Και αυτό, λόγω της ιδιαίτερης θέσης του στην τοπική (και όχι μόνο) πνευματική ζωή και γραμματεία (και, μάλιστα, στην πολυπρόσωπη και αξιόλογη «Σχολή της Επτανησιακής Ιστοριογραφίας») και λόγω του ότι ο Λούντζης υπήρξε και παραμένει πάντοτε πνεύμα ενεργό ή «ζωντανό», πολύπλευρα ενδιαφέρον και παραδειγματικά διδακτικό (και) για τους νεότερους. Και ακόμη, λόγω του πολυδιάστατου και βαθύτερου «χαρακτήρα» της περίπτωσής του, ως ευγενή (όχι απλά ή τυπικά, για το οικογενειακό του οικόσημο) και ευπαίδευτου ανθρώπου, βιωματικά και όχι θεωρητικά ενάρετου, ως διανοητή, ως συγγραφέα, ως ηθικοπνευματικής, γενικά, ύπαρξης και «φωνής» εκλεκτικής, με αντοχή και ποιότητα αμείωτη στο πέρασμα του χρόνου ή με «παρουσία» αξιοπρόσεχτη και αισθητή – για λίγους ή για περισσότερους – σε καιρούς και χώρους, προπαντός, περισσής δοκιμασίας, κρίσης ή παρακμής κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής κ.ά.
Εφέτος, με τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τον πρόωρο βιολογικό θάνατό του (30.4.1868), στην προσφιλή του και πασίγνωστη έπαυλή του Σαρακίνα, επανερχόμαστε στον Ερμάννο Λούντζη με το παρόν, πιο εκτενές, αφιέρωμά μας, μνημονεύοντας σ’ αυτό, ιδιαίτερα, όχι μόνο τον ίδιο, αλλά και άλλα σημαντικά και αξιοτίμητα πρόσωπα της μακρόβιας και πολυμελούς οικογένειάς του. Μιας οικογένειας που δυναμικά και γόνιμα διατρέχει την τοπική – περιφερειακή και την ευρύτερη νεοελληνική ιστορία και ζωή σε διάρκεια πέντε ολόκληρων αιώνων (από το 1504, οπότε αρχειακά – γενεολογικά πρωτοαναφέρεται), γραμμένη από νωρίς στη Χρυσή Βίβλο (Libro d’ oro) των αλλοτινών ευγενών – αριστοκρατών του νησιού μας, στο οποίο την περίοπτη θέση της κατέλαβε, όπως κέρδισε και τη γενικότερη αναγνώριση και εκτίμηση, διαχρονικά (και σε αντίθεση με άλλες), όχι με βάση αποκλειστικά ή κυρίως την εγγραφή της στο τότε (και εφήμερο) αρχοντολόγιο ούτε λόγω του όποιου υλικού πλούτου, που κατά καιρούς συγκέντρωσε και διατήρησε, αλλά λόγω, προπαντός, της ανελλιπούς και γενναιόδωρης όσο και αξιόλογης προσφοράς πολλών μελών της στους χώρους και στους τομείς της (τοπικής ή μη) κοινωνίας, της κοινωνίας, της πολιτικής, των γραμμάτων, της τέχνης, της επιστήμης…
Προσφορά, που ποικιλόμορφα και πολύσημα, συνδέεται με: τη φιλολογία, τη φιλοσοφική σκέψη, την αρχαιολογία, τη λογοτεχνία (πεζογραφία – ποίηση), τη νομική και τις πολιτικές επιστήμες, την έρευνα και τη μελέτη, την ιστοριογραφία, τη θρησκειολογία, την κοινωνιολογία, τη διακίνηση ιδεών, την πολιτική, τον ριζοσπαστισμό, την πατριωτική και τη φιλανθρωπική δράση, τη γεωπονία, την παιδεία (με την πλατιά της έννοια) ή την εκπαίδευση, την ιταλική, γερμανική και ελληνική γλώσσα και κουλτούρα, τη μετάφραση κειμένων κτλ. Στοιχεία, δηλαδή, που ήταν (και είναι) αρκετά, για να δώσουν στην οικογένεια Λούντζη εξέχουσα θέση – χωρίς ψεγάδια ή στίγματα – στο δύσκολο, σύνθετο και με συνεχείς αλλαγές χώρο της Ζακύνθου από τον 16ο αιώνα και ως τις μέρες μας ακόμη, όταν πολλές άλλες παλιές ζακυνθινές οικογένειες, αριστοκρατικής ή λαϊκής καταγωγής, έχουν εκλείψει και λησμονηθεί ή δεν έχουν να παρουσιάσουν άξια επιφανή μέλη ούτε και σπουδαία και ποικίλη ιστορική – πολιτισμική προσφορά. Προσφορά, που αυταπόδεκτα και αναμφισβήτητα μας φέρνει και μας τοποθετεί στο κέντρο της τοπικής πραγματικότητας και «ταυτότητας», προσδιορίζοντας και προβάλλοντας πολλά από τα χαρακτηριστικά εκείνα σημεία, τα οποία συγκροτούν το «πρόσωπο» και την υφή του ιδιότυπου ζακυνθινού «κόσμου» και πολιτισμού.
Έτσι, με τους Λούντζη (όπως και με κάποιες άλλες, λίγες, όμως, περιπτώσεις, συλλογικές ή μεμονωμένες) προσεγγίζουμε και κατέχουμε όλα εκείνα τα συστατικά στοιχεία, που με θαυμαστή δημιουργική συνέχεια, χαράσσουν και συναποτελούν το καθαρό «είδωλο» ή την αδρή «προσωπογραφία» μιας μακρόχρονης περιόδου και ενός τόπου πολιτιστικά αυθύπαρκτου, σε συνδυασμό με την πορεία και άλλων περιοχών του ευρύτερου ελληνισμού ή του εξωελληνικού ευρωπαϊκού κόσμου. Και τέτοια στοιχεία, μεταξύ άλλων, είναι: η αδιάκοπη και στενή σχέση – εξαρχής και ως σήμερα – των Λούντζη με την αναπτυγμένη ευρωπαϊκή ζωή και κουλτούρα (Ιταλίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Ελβετίας, Αγγλίας), ή προξενική ορισμένων ιδιότητα, το μορφωτικό τους επίπεδο, η γλωσσομάθειά τους, τα ποικίλα ενδιαφέροντά τους, η ενασχόλησή τους όχι μόνο με θέματα ή ζητήματα της καθημερινότητας και του υλικού πολιτισμού αλλά και με τομείς ευρύτερης και διαχρονικής σημασίας (πολιτική, κοινωνική ζωή, φιλανθρωπία, τέχνες, γράμματα, επιστήμες…), η ηθικοπνευματική πλευρά της ύπαρξής τους, η προς το Καλό και το Ωραίο κλίση και αγάπη τους, η καταξίωση και η αποδοχή τους, πέρ’ από εποχές, γεγονότα, καταστάσεις, αντιλήψεις…
Ένα σύνολο δηλαδή στοιχείων ομόλογων και θετικών, σπάνια συναντώμενων σε γόνους μιας μόνο οικογένειας, έστω και πολύχρονης επιβίωσης ή πολύπτυχης διαδρομής και δραστηριότητας. Με κύρια βάση αυτά, ή και με άλλα κριτήρια αντικειμενικά, και με μια αυστηρή μα δίκαιη επιλογή, θα μπορούσε κάθε καλόπιστος παρατηρητής – και γνώστης προσώπων και πραγμάτων – να συντάξει έναν σαφή και εύγλωτο κατάλογο δέκα, τουλάχιστον, μελών της οικογένειας Λούντζη, που ξεχωρίζουν στα τελευταία 250 χρόνια της 500χρονης παρουσίας τους στο νησί της Ζακύνθου, διατρέχοντας ή συνδέοντας τις ιστορικές περιόδους της Βενετοκρατίας, της Αγγλοκρατίας, της ελληνικής Επανάστασης, της Ένωσης των Επτανήσων και της μεθενωτικής εποχής, της προσεισμικής και της μεσασεισμικής κατάστασης και αλλαγής, χωρίς ν’ αφήνουν κενά – ή να προκαλούν απορίες – κατά τη διαμόρφωση του τοπικού κοινωνικοπολιτικού και πνευματοκαλλιτεχνικού γίγνεσθαι. Και δίχως, ακόμη, να περιορίζονται, στείρα ή αταβιστικά, στις δάφνες του παρελθόντος, στην άγονη προγονοπληξία ή προγονολατρία, αλλά θέλοντας και επιδιώκοντας πάντοτε να παράγουν και ν’ αφήνουν εμφανή τα δείγματα της δικής τους εκάστοτε αξίας και προσφοράς.
Σ’ αυτόν τον ονομαστικό κατάλογο – «δεκάλογο» δικαιωματικά παίρνουν τη θέση που τους αναλογεί, τ’ ακόλουθα εκλεκτά μέλη της οικογένειας Λούντζη, συγγενείς ή συνοδίτες όχι μόνο εξ αίματος ή λόγω κοινής καταγωγής, ιστορίας, παράδοσης κτλ, αλλά και λόγω στενότερων δεσμών και κρίκων εκφραστικών, που τους ενώνουν ιδεολογικά, ηθικοπνευματικά, δημιουργικά…. συνδέοντάς τους άρρηκτα και με τις ρίζες του ανθεκτικού και πολύφυλλου (ανθηρού) γενεαλογικού τους δέντρου και με τον γνήσιο και καθαρό χώρο και «κόσμο» της αλλοτινής και της νεότερης Ζακύνθου (και της Επτανήσου, γενικότερα). Έτσι, στη σύνθετη αυτή, δεκαμελή, προσωπογραφία εντάσσονται οι:
1. Αναστάσιος Μ. Λούντζης (1764-1810)
2. Νικόλαος (- Κορράδος – Ναθαναήλ) Αναστ. Λούντζης (1798 – 1885)
3. Ιωάννης – Γουλιέλμος Αναστ. Λούντζης (1801-1838)
4. Ερμάννος Αναστ. Λούντζης (1806-1868)
5. Αναστάσιος Ερμ. Λούντζης (1841-1913)
6. Δημήτριος Νικ. Λούντζης – Σολωμός (1848-1915)
7. Ερμάννος Αναστ. Λούντζης (1894-1958)
8. Αβιγαήλ Αναστ. Λούντζη – Νικοκάβουρα (1900 -1980)
9. Αλέξανδρος Αναστ. Λούντζης (1904-1963)
10. Νίκιας (Νικόλαος) Αλέξ. Λούντζης (1935)
Εύλογα ή ευνόητα, βέβαια, η πρώτη θέση μεταξύ των πιο πάνω μελών της οικογένειας Λούντζης ανήκει προ πολλού στο σοφό, εγκρατή και καρτερικό «εγκάτοικο» της αλλοτινής αρχοντικής (ερειπωμένης ή πληγωμένης βαριά στους σεισμούς του 1953) Σαρακίνας, στον πολυδιάστατο (κι όχι μόνο ή απλά ιστοριογράφο) Ερμάννο Λούντζη, τον οποίο και ιδιαίτερα οφείλουμε πάντοτε – και σήμερα ή αύριο – να μνημονεύσουμε και να τιμάμε (πέρ’ απ’ όποιες επετείους, περιστάσεις κτλ).
Και αυτό, όχι μόνο λόγω της αναμφισβήτητης και αναγνωρισμένης αξίας του στον επιστημονικό – συγγραφικό τομέα, όπου επιδόθηκε και διακρίθηκε, ή στον ευρύτερα πνευματικό χώρο της πατρίδας του (και της επτανησιακής λογιοσύνης, γενικότερα), αλλά και λόγω, ιδιαίτερα και όχι δευτερευόντως) των σκέψεών του, των ιδεών του, των αρχών του, των ηθικοπνευματικών αξιών, τις οποίες ενσαρκώνει, διασώζει, εκφράζει και μεταδίδει με το στοχαστικό και ουσιώδη λόγο του και στη σημερινή αντιφατική εποχή, σε μέρες περισσής μετριοκρατίας ή αναξιοκρατίας, ελλειμμάτων ή κενών ποιότητας, ανωτερότητας κτλ. Σε καιρούς, ακόμη, κοινωνικοπολιτικής κ.ά. κρίσης ή δοκιμασίας, άγνοιας ή Λήθης, έπαρσης ή αλαζονείας, αντιπνευματικής ή αντιαισθητικής νοοτροπίας και συμπεριφοράς (ιθυνόντων και μη), ιδιοτέλειας, ατομισμού, καιροσκοπισμού, ρηχότητας, κενολογίας, ευτέλειας, εμπορευματοποίησης σχεδόν των πάντων κ.ο.κ. […]
Διονύσης Σέρρας
Ο στοχαστικός – γνωμικός λόγος του Ερμάννου Λούντζη
Ψήγματα ήθους και σοφίας
Α΄
«Ήθελον προτιμήσει και από αυτάς τας απαγγελθείσας μεταρρυθμίσεις, να ίδω την εξουσίαν μεταρρυθμίζουσαν πρότερον αυτήν εαυτήν, και αφαιρούσαν ούτω πάσαν αφορμήν δικαίων παραπόνων».
«[…] ευκόλως του λαού η φαντασία εξάπτεται, ο δε ενθουσιασμός αυτού ταχέως μεταδίδεται. Και τότε άλλο δεν μένει εις την εξουσίαν, παρά γυμνή δύναμις, η οποία αντιπαλαίουσα μετά του λαού, δεν δύναται παρά να συνεπιφέρη τον αφανισμόν και την καταστροφήν της κοινωνίας».
«[…] δεν θέλω πλέον ακούσει παρά την φωνήν του δικαίου και της συνειδήσεως».
«[…] η εκπαίδευσις προς μεν τας ευπορούσας τάξεις της κοινωνίας είναι η πρώτη διανοητική τροφή, προς δε τον λαόν η ακτίς του εξευγενισμού, ήτις εισδύει εις τα βάθη της κοινωνίας».
«Αντί να διαφθείρωμεν τον λαόν δι’ αναισχύντων κολακειών και να τον εξευτελίζωμεν δι’ αγερώχου και μεταμελημένης ελεημοσύνης, οφείλομεν να εργαζώμεθα παντί σθένει εις το να φωτίζωμεν αυτόν επί των αληθών συμφερόντων του και να καλλιεργώμεν τους θησαυρούς ορθού νοός και φυσικής επιεικείας, τους οποίους η ανθρωπότης, ό,τι και αν αντιτείνωσί τινες, κρύπτει εν τοις κόλποις αυτοίς».
Αβιγαΐλ Λούντζη – Νικοκάβουρα – Μιχαήλ Ι. Δεσύλλας, Ερμάννος Λούντζης. Η ζωή και το έργο του, Κερκυραϊκή Βιβλιοθήκη, [Κέρκυρα] 1948.
Β΄
«Οφείλει ο άνθρωπος να υποτάσσηται εις εξουσίαν τινά, ή δε χειραφέτησις να μην επεκτείνεται και εις τον εσωτερικόν άνθρωπον […] Οφείλει υπεράνω του ανθρώπου να υπάρχη τι, ενώπιον του οποίου να κλίνη αυτός τον αυχένα. Καθώς ο πολιτικός κόσμος, ούτως και ο ηθικός δεν δύναται να συντηρηθή εν αναρχία».
«Το βέβαιον είναι ότι ο κόσμος είναι όποιος ημείς αυτοί τον δημιουργούμεν. Αν μαύρος πέπλος καλύπτη τους οφθαλμούς του νοός, τα πάντα μέλανα παρίστανται. Ήσυχοι, ευχαριστημένοι εντός ημών, τα πάντα έξωθεν γελώσι».
«Τας λυπηράς αναμνήσεις δεν δυνάμεθα βεβαίως να απομακρύνομεν. Αλλ’ όταν δεν υπάρχει έλεγχος συνειδότος, όταν η συνείδησις είναι ήσυχος, όταν έχει τις την συναίσθησιν ότι εξεπλήρωσε τα χρέη του, αι αναμνήσεις δεν ταράττουσι την γαλήνην της ψυχής. Αν ο Θεός εν τω βίω τούτο δεν μας εδοκίμαζε δεν ήθελεν ενδυναμωθή εν τη καρδία ημών η πίστις εις την Θείαν Πρόνοιαν. Η πίστις αύτη, πιστεύσετέ το τέκνα μου, είναι η παρηγορία του τιμίου ανδρός οσάκις είναι καταδικασμένος να γίνη προσκαίρως θύμα των κακούργων».
«Κατ’ εμέ όλη η ευτυχία και όλη η δυστυχία συνίσταται εις την υπερτάτην ώραν της ζωής και αι λεγόμεναι ευτυχίαι και αι δυστυχίαι ολοκλήρου ζωής, είναι όνειρον, απατηλόν φάντασμα· το πράγμα, η αλήθεια, είναι το τελευταίον αίσθημα, η εσχάτη κατάστασις της ψυχής, μεθ’ ης ο άνθρωπος εξέρχεται του κόσμου τούτου. Και τούτο είναι άρθρον της πίστεώς μου».
«Ο συνετός ανήρ πρέπει προς εαυτόν να δυσπιστή – και μάλιστα ο νέος τόσον ευαπάτητος υπό της ιδίας αυτού φαντασίας. Ποτέ να μην απελπίζεται, αλλά υπέρ το δέον να μη φαντάζηται. Ναι, να ελπίζη. Αλλά η ελπίς να είναι κέντρον ακουράστου φιλοπονίας. Η μόνη επιθυμία είναι άγονος. Η δραστήριος θέλησις συνεπιφέρουσα αόκνους κόπους και μόχθους καρποφορεί».
«Αι ευγενείς του πνεύματος ηδοναί αποκρούουσι πάσαν μη εξευγενίζουσαν και τελειοποιούσαν τον άνθρωπον απόλαυσιν».
«Ο Ζακύνθιος κυρίως θέλει να χαίρεται, να θορυβή, να διασκεδάζη […]. Μέγα είναι αμάρτημα λαός τοιούτος να παραμελείται και να μην έχει ειμή την εξωτερικήν επιφάνειαν του πολιτισμού, στερούμενος της ουσίας. Δυστυχώς, υφ’ όλας τα απόψεις η πατρίς μας προβαίνει από το κακόν εις το χειρότερον, κρίμασι οις οίδε Κύριος κτλ».
«… Αγάπη άνευ θυσίας, άνευ απαρνήσεως, δεν έχει σημασίαν. Αγάπη είναι να ζη τις εις άλλον και δι’ άλλον».
Ερμάννου Λούντζη, Ανέκδοτα κείμενα. Α) Αυτοβιογραφία Β) Αλληλογραφία. Εισαγωγή και σχόλια Ντίνου Κονόμου, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, Αθήναι 1962
Γ΄
«Το ν’ αγαπάς σημαίνει να ζης μέσα σε μιαν ιδέα! Σ’ αυτή να ξεχνάς τον εαυτό σου, γύρω να στρέφεις τη στοργή· μαζί της να αισθάνεσαι ευτυχισμένος!»
«Ο πόνος από τη διάρκεια δεν κρίνεται, μ’ από την ένταση· τούτη είναι που φαρμακώνει και τροχίζει! Μέχρις ότου ο χρόνος τον λυγίσει και τις δύναμές του αποκάμει…».
«Οι αλήθειες οι σημαντικότερες για τη ζωή, σκοτεινιάζουν όταν υπερβολικά λεπτολογούνται! Ο ίσιος δρόμος που οδηγεί στη γνώση, είν’ η πείρα· πείρα θλίψης και ταλαιπωρίας!»
«Η αλήθεια μόνιμες δεν μπορεί ν’ απλώσει ρίζες, δίχως μαρτύριο…».
«Ο άνθρωπος δυστυχεί κάθε φορά που προσπαθεί να ζήσει έξω απ’ τον εαυτό του! Γιατί έξω από την ατομική συνείδηση δεν υπάρχει παρά η γνώμη· και μαζί της, η πλάνη»!
«Αν με χρυσό έμπλαστρο μπορούσα να γιατρέψω τον πόνο της καρδιάς, θα δεχόμουνα τη χρησιμότητα του πλούτου! Όμως, με όπoιους θησαυρούς, δεν αποχτιέται η παραμυθία…»
Ερμάννου Λούντζη, Μiscellanea, Προλεγόμενα Διονυσίου Ρώμα, Σημείωμα – μετάφραση Νίκου Λούντζη, Αθήνα 1978
Δ΄
«Αν η πίστη αποτελεί ανθρώπινη ανάγκη, το ίδιο αποτελεί και η επιστήμη. Οικουμενικότερη η πρώτη, συγκριτικά περιορισμένη η δεύτερη. Και η μία και η άλλη, ωστόσο, με δικαιώματα ίσα και ίση διεκδίκηση ελευθερίας».
«Η επιστήμη στρέφεται σε όλα όσα μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Και δεν ανήκει στον τομέα της μόνον ο υλικός κόσμος, ο υποκειμενικός στις αισθήσεις, αλλά και ο ηθικός σε όλες του τις εκφάνσεις.»
«Πραγματικά, όσο περισσότερο εμβαθύνει κανείς στη συνείδησή του και όσο περισσότερο εξετάζει και γνωρίζει τον εαυτό του, τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεται το κακό που φυτρώνει μέσα του και την αναγκαιότητα, συνεπώς, να το νικήσει, να το ξεριζώσει.»
Ερμάννου Λούντζη, Δύο Δοκίμια για την Ιστορία του Χριστιανισμού, Μετάφραση – Εισαγωγή - Σημειώσεις: Νίκιας Λούντζης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2008 Πρόλογος – Επίμετρο: Δημήτρης Αρβανιτάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου