«Ο Ταξιδιώτης» … στα Γρεβενά

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ο Ταξιδιώτης στα Γρεβενά δεν είναι άλλος από τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο οποίος μάλλον ποτέ δεν πήγε στα Γρεβενά. Από την Σκιάθο που γεννήθηκε στην Αθήνα που εξελίχτηκε στα Γράμματα και μετά στο Άγιο Όρος όπου μόνασε ήταν τα μόνα της ζωής του ταξίδια.

Η ζωή του και η παρουσία του στα Γράμματα έχει τη σημασία της, η οποία όμως επισκιάστηκε από τον Άλλο Αλέξανδρο, τον γνωστό και μοναδικό Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Η φράση «ο άλλος Αλέξανδρος» χρησιμοποιείται για να φανεί η σχέση με τον επιφανή εξάδελφο αλλά και η διάκριση από εκείνον.

Συγκεκριμένα, στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Γρεβενών, στις 25 Οκτωβρίου 2019, οργανώθηκε, και με επιτυχία πραγματοποιήθηκε, εκδήλωση προς τιμήν του άλλου Αλέξανδρου, του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, με αφορμή τα ενενήντα χρόνια από την κοίμησή του. Το Προλόγισμα έκανε ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, την Επιμέλεια της έκδοσης των Πρακτικών είχε ο Σπ. Τσιώλης και μίλησαν οι: Αντώνης Φ. Σβολιαντόπουλος με θέμα «Από Αλέξανδρον εις μοναχόν Ανδρόνικον και άλλα τινά», o Αντώνης Ν. Παπαβασιλείου, «“Μυστήρια και θαύματα”: Στιγμές με τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη» και ο Κωνσταντίνος Σπ. Τσιώλης με θέμα: «Αλέξανδρος Μωραϊτίδης: Η “Σφίγξ” του “Μη χάνεσαι”». Χαιρετισμό τιμής κατέθεσε ο π. Κωνσταντίνος Καλλιανός καθώς επίσης και επιστολές που είχε στην κατοχή του. Τη διοργάνωση είχαν η Εφημερίδα «Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας» των Γρεβενών (Τύρβη) Λέσχη Βιβλιοδεσίας και λοιπών Δραστηριοτήτων με τη συνοδοιπορία της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Γρεβενών, όπου και λειτούργησε έκθεση εκδόσεων έργων του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη. Τα Πρακτικά εκδόθηκαν από το περιοδικό manifesto, τον Οκτώβριο του 2021.

Όλα τα ανωτέρω περιποιούν τιμή στον σχεδόν ξεχασμένο λογοτέχνη, ο οποίος πρώτος αποφάσισε να ξεχάσει την κοσμική ζωή και να ασχοληθεί με τη άλλη.

Φυλλομετρώντας το ευσύνοπτο βιβλιαράκι, τα Πρακτικά της Ημερίδας, ξαφνιάζεσαι ευχάριστα βλέποντας τον αειθαλέστατο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο να ασχολείται και με τον «άλλο Αλέξανδρο», όχι πως δεν έχει ασχοληθεί και με άλλους και με τον Σκαρίμπα π.χ.. , αλλά να, τον έχουμε στο μυαλό και στην καρδιά δεμένο δια βίου με τον Παπαδιαμάντη μας. Επιτρέψτε μου το «μας» αλλά είναι μία αλήθεια. Όσο για τη δική του σχέση με τους δύο Αλέξανδρους αυτή είναι μία θεία σχέση.

Ο Τριανταφυλλόπουλος λοιπόν μας βάζει στο κλίμα με χιούμορ, αρχίζοντας από τη Γεωγραφία. Τα Γρεβενά δεν έχουν θάλασσα, αλλά εκείνος βλέπει τον Κόλπο των Γρεβενών κάθε που ανοίγει ένα φυλλάδιο των Χρονικών Δυτικής Μακεδονίας. Είναι που τον χτυπάει το θαλασσινό αεράκι και η οφθαλμαπάτη του συνεχίζεται όταν διαβάζει τα μωραϊτιδικά κείμενα. Επομένως σωστά το αεράκι ταξίδεψε δια μέσου Γρεβενών στην, γειτονική της Σκιάθου, Εύβοια. «Κι απ’ την ανάποδη φοριέται η φαντασία και σ’ όλα τα μεγέθη της» λέει ο Ελύτης ένας ακόμα που έχει πάρει βαθιά εισπνοή στον σκιαθίτικον άνεμο. Καλημερίζουμε λοιπόν την ηχώ της στα βουνά, έτσι «πειράζοντας» λίγο τον Ανδρέα Εμπειρίκο που χρόνια τώρα επιμένει πως είναι η Ελπίδα αυτή που καλημερίζει στα βουνά και όχι η Φαντασία, μπαίνουμε στο κείμενο του Τριανταφυλλόπουλου, ο οποίος στο Προλόγισμά του, τιμά τους εκλεκτούς της βραδιάς, προσφέροντάς μας κέρασμα εύγευστο από τα θέματά τους, τα οποία θα δούμε εκτενώς, στη συνέχεια. Από την τετρανδρία των ομιλητών ο πρώτος είναι «φιλομωραϊτιδικότατος» (σύνθετος και υπερθετικότατος) που «πίνει τον ερατεινό» του, πλάι πλάι με τον αριστερό ψάλτη του Αγίου Ελισαίου. Ο δεύτερος έψαυσε «τα ιμάτια του Μοναχού» και είναι η σειρά μας τώρα. Ο τρίτος «μανικός –και εμμονικός- εραστής της μωραϊτιδικής γραφής, ο Αγραφιώτης…». Τέλος, ο τέταρτος, ο π. Κωνσταντίνος Καλλιανός, που μας παρουσιάζει την «εν εκτενή περιλήψει» επιστολή του Ιω. Φραγκούλα, ανεψιού του Μωραϊτίδη, στην μοναστική αδελφότητα των Δανιηλαίων (ιδού και εγώ λοιπόν, από σπόντα κι από τύχη) στο Άγιο όρος. Ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος παίζει με λέξεις, με ήχους, με τίτλους, με γεωγραφικούς όρους, με ονόματα. Είναι προικισμένος με την Χάριν του γοητευτικού δασκάλου που σε φέρνει κοντά και σου δείχνει εκείνα που δεν έβλεπες, που δεν ήξερες, που δεν ένιωθες ως νέος πολύ και ανώριμος ακόμα!!!

Εισήγηση πρώτη: Ο Αντώνης Ν. Παπαβασιλείου παραθέτει κείμενα στα οποία έχει επισημάνει «Μυστήρια και θαύματα» από ένα συγγραφέα, ο οποίος, όπως λέει έχει «ιδιαίτερο χιούμορ, παρατηρητικότητα, λαμπράδα λόγου». Επιλέγει το «Περί αποβολής αυτού». Από πού τον απέβαλαν; Από την διδακτέαν ύλη των σχολικών βιβλίων ως παρωχημένον. Ακολουθεί το αφορών τον «Προφήτη Ελισαίο». Πρόκειται για το εκκλησάκι στην Πλάκα και την Ακολουθία που είχε συνθέσει ο Μωραϊτίδης και την τύπωσε ο Σιδέρης το 1925. Την πρώτη πρόβα της Ακολουθίας την έκανε στον κοιμητηριακό Ναό στην Σκιάθο, όπου ως φαίνεται «υπενύσταζεν» όπως θα έλεγε και Παπαδιαμάντης, ο οποίος παρουσιάστηκε στο όνειρό του και, «Σήκω Αλέκο! Σήκω να πάμε στον Προφήτην να ψάλλωμεν Κανόνα…» του είπε. Και έψαλλαν μαζί, «Δεξιά εκείνος, αριστερά εγώ». Ο Παπαδιαμάντης, «ψάλλων τα τροπάρια, τα οποία ήξευρεν απέξω πάντοτε σχεδόν, εχόρευεν ολόκληρος μαζύ με το στασίδιόν του». Επίλογος: «η Ασματική μου σύνθεσις επέτυχε. Και δεν εψεύσθην». Σχέδιο του Ναού του Αγίου Ελισσαίου από τον Κ. Χέλμη βλέπουμε στη σελ. 16.

Ο Παπαβασιλείου θα μας μιλήσει για πολλά ακόμα, αλλά εμείς θα σταθούμε στα χέρια της Μιλάχρως που ήταν μακρά ως το ξυλόφουρνο» και υπάρχει και φωτογραφία του 1961 από την Σκόπελο όμως που πιστοποιεί το ρηθέν∙ υπάρχουν τέτοια χέρια, στη σελ. 17 του βιβλίου: «Απεικόνιση μιας γενναιότητας που νοσταλγούμε». Από τον ζωγράφο Χρήστο Μποκόρο μας προσφέρονται δύο υπέροχες, για την αντινομία τους, νότες: «Ωστόσο πάντα περισσεύουνε κάποιες παλιές ιστορίες για να γαληνεύουνε τον φόβο μας, τις άδειες νύχτες του πολιτισμού», η μία και «Ωρύετο δε ο καπετάν Φώκας… μη διακρίνων ουδέ το δάκτυλόν του εκ της επελθούσης εν ημέρα πυκνής σκοτίας» η άλλη.

Ο Αντώνης Σβολιαντόπουλος παραθέτει μικρό βιογραφικό, μεγάλο όμως για την παρούσα περίσταση. Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, τρίτος εξάδελφος του Παπαδιαμάντη, από αρχοντική οικογένεια του Μυστρά ο πατέρας και από ιερατική της Σκιάθου η μητέρα του, γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1850. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας, έλαβε μέρος στον Βουτσιναίο Διαγωνισμό με το δράμα «Μιχαήλ Κομνηνός». Εργάστηκε στην Εφημερίδα του Κορομηλά, στα Πρακτικά της Βουλής, διορίστηκε καθηγητής στο Β΄ Γυμνάσιο Αθηνών, έγραψε εορταστικά διηγήματα και συνέλεξε εντυπώσεις από τα μέρη όπου ταξίδεψε στον τόμο Με του βορηά τα κύματα. Μετά συνεργάστηκε με το Μη χάνεσαι, υπηρέτησε στο Βαρβάκειο, παντρεύτηκε την Βασιλική Φουλάκη «παρθενίαν φυλάσσων». Μετά από ένα ατύχημα –έσπασε χέρι και πόδι- απομακρύνθηκε από την κοσμική ζωή, άλλωστε «στην πόρτα του έσβηνε ευλαβικά το κύμα της εγκόσμιας ζωής».

Ο Μωραϊτίδης έζησε μέσα στο πνεύμα της ορθοδοξίας, έψελνε στον Άγιο Ελισαίο και μετά τον θάνατο του Παπαδιαμάντη το 1911. Το 1921 τιμήθηκε με το Αριστρείον Γραμμάτων και Τεχνών και το 1928 ανακηρύχτηκε «Πρόσεδρο μέλος» της Ακαδημίας Αθηνών. Τον Σεπτέμβριο του 1929 ντύθηκε το σχήμα και πήρε το όνομα Ανδρόνικος. Στις 25 Οκτωβρίου του ιδίου έτους κοιμήθηκε. «Πέθανε σαν τον Τολστόι σε ένα μοναστήρι».

Εικαστική αποτύπωση του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, Ακρυλικό σε χαρτί, έργο του του Κώστα Ντιο 2018, καθώς και το Σχέδιο του Α, Πρωτοπάτση, στη σελίδα 35.

Ο Κωνστανίνος Σπ. Τσιώλης γράφει για τα πολιτικοσατιρικά του Μωραϊτίδη: «Όσο τον κοιτάζεις, τόσο νοστιμίζει» και «΄Ολο και πιο νόστιμος μου φαίνεται» έγραψε ο Τριανταφυλλόπουλος. Ο Κωνσταντίνος Καλλιανός στα δικά του «Μωραϊτίδεια» γράφει: «Οφείλω να πω ότι τον Μωραϊτίδη άρχισα να τον μελετώ χάρις τη σημαδιακή ομιλία του καθηγητού Π. Β. Πάσχου, για τον ποιητικό Μωραϊτίδη, τον Μάιο του 1972». Βεβαίως, η άποψη του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου ότι ο Μωραϊτίδης έχει λησμονηθεί και ο Παπαδιαμάντης χαροπαλεύει, ΕΥΤΥΧΩΣ δεν ευσταθεί, εφόσον οι καιροί έχουν γυρίσματα, όπως αποδεικνύουν οι εκδόσεις των έργων του και οι εκδηλώσεις, με αφορμή τα 90 χρόνια από την κοίμησή του και τα 170 από τη γέννησή του. 2022 σήμερα, πρέπει να προσθέσουμε κάτι. Εξαίρεται η συνεργασία του στο περιοδικό «Μη χάνεσαι» όπου αρθρογραφούσε με το ψευδώνυμο Σφιγξ. Εκεί έθετε ερωτήσεις (τι Σφιγξ θα ήταν άνευ δύσκολων ερωτήσεων;). Άλλο ψευδώνυμό του ήταν το ομηρικό «Ούτις» και «Κλέων». Η έρευνα γύρω από τα δημοσιεύματα είναι συστηματική, εξαντλητική θα έλεγα, όπου είναι διακριτή η σατιρική φλέβα του Μωραϊτίδη σαν τη «Σφίγγα» του που τσιμπάει θέματα πολιτικά (προϋπολογισμός), κοινωνικά (ποιοι εξαιρούνται της στρατεύσεως), θεατρικά (μεθυσμένος πέτυχε τον ρόλο ο Ταβουλάρης;), μετεωρολογικά, όπως, να έχουμε κυνικά καύματα και ο Διευθυντής της εφημερίδας να ζητά ύλην, ύλην, ύλην. «Δηλαδή πνεύμα μεταποιημένον εις ύλην! Και να είνε καύμα πνιγηρόν, και να είνε Αύγουστος και να μην είναι Ιούλιος, Ω! εάν δεν ήτο Αύγουστος, θα έλεγα ότι ήτο Ιούλιος, κατά την φρασεολογίαν του Ανδρόνικου». Ποιήματα ευαίσθητα και πολλά άλλα.

Τέλος, ο σεμνός ιεράρχης π. Κωνσταντίνος Καλλιανός καταθέτει «Χαιρετισμό αγάπης» με ένα άγνωστο γράμμα του Δρ. Ιω. Ν. Φραγκούλα, ανιψιού του συγγραφέα, Καθηγητή στη Σχολή του τιμίου Σταυρού στη Βοστώνη τον καιρό που την συνέταξε και την απηύθυνε στην αδελφότητα των Δανιηλαίων στο Άγιο Όρος. Πρόκειται για μελλοντική εργασία του π. Κωνσταντίνου, την οποία εδώ μας παρουσιάζει «εν εκτενή περιλήψει», όπως μας προετοίμασε ο Τριανταφυλλόπουλος στην αρχή του βιβλίου και για την οποία μας βεβαιώνει ότι είναι γνήσια, αναφέρεται σε ένα κείμενο που ο Φραγκούλας δημοσίευσε στην Αμερική το 1950 για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του θείου του. Η επιστολή αναφέρεται στην αλληλογραφία που είχε ο Μωραϊτίδης με τον γέροντα Δανιήλ στο Άγιο Όρος. Δυστυχώς το σπίτι του Φραγκούλα στην Σκιάθο κάηκε από τους Γερμανούς καθώς και η βιβλιοθήκη του, όπου και η αλληλογραφία. Απομένουν μόνο τα γράμματα που ο Μωραϊτίδης έστειλε στο Άγιο Όρος από τα οποία θα προκύψουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους αναγνώστες και μελετητές του έργου του.

Σήμερα η τεχνολογία μας επιτρέπει την γρήγορη πρόσβαση, αποστολή και λήψη αρχείου. Ο Πατέρας Κωνσταντίνος χειρίζεται με άνεση το εργαλείο και εμείς περιμένουμε με αγωνία την εργασία του, ευχόμενοι με τη βοήθεια του Θεού «καλή δύναμη».

Ακολουθούν οι Επιλογισμοί. Το βιβλίο συμπληρώνουν φωτογραφικό υλικό από την εκδήλωση, δακτυλόγραφα, εξώφυλλα και άλλα σχετικά με τον τιμώμενο συγγραφέα.

Εμείς ευχαριστούμε θερμά για τη μέθεξη, όλους τους προαναφερθέντες και εγώ ιδιαιτέρως τον π. Κωνσταντίνο Καλλιανό που μου έστειλε το βιβλίο και ταξίδεψα κι εγώ στη Σκιάθο, στους Αλέξανδρους και στα Γρεβενά.