π. Κων. Ν. Καλλιανός: Διαβάζοντας τό νέο πόνημα τῆς Ἀνθούλας Δανιήλ, "Δεκαετίες τερματίζουν ὅλες μαζί στό νῆμα" (Ἀθήνα 2020, σ. σ. 375)

Ἡ εὐγενέστατη κ. Ἀνθούλα Δανιήλ, γνωστὴ κριτικὸς καὶ συγγραφέας, εἶχε τὴν καλωσύνη νὰ μοῦ στείλει τὸ πρὸ ὀλιγων μηνῶν ἐκδοθὲν βιβλίο της, ποὺ φέρει τὸν παραπάνω τίτλο. Καὶ τὴν εὐχαριστῶ, ὅπως εὐχαριστῶ καὶ τὴν κ. Μαρία Δελήτσικου-Παπαχρήστου. 

Ἐξηγοῦμαι ἀπὸ τὴν ἀρχή. Ἐπειδὴ καταλαβαίνω τὶς δυνάμεις μου, ποτὲ  δὲ θὰ τολμοῦσα νὰ βιβλιοκρίνω μιὰ φτασμένη -γιὰ νὰ μὴν πῶ ἐκ τῶν κορυφαίων μας- κριτικὸ βιβλίων καὶ ὄχι μόνον. Γιατὶ καὶ «νεώτερος ἐγὼ εἰμί», ἀλλὰ κι ἐπειδὴ τὸ χάρισμα τῆς κριτικῆς εἶναι ἕνα τάλαντο ποὺ χαρίζεται ἀπὸ τὸν Θεὸ σὲ λίγους. Καὶ μιλῶ γιὰ τὸ χάρισμα τῆς γνήσιας καὶ ὑπεύθυνης κριτικῆς κι ὄχι ἐκείνης, ποὺ κάποτε μοῦ ἔλεγε μακαριστὸς καθηγητὴς Πανεπιστημίου, ὅτι δηλ. κάποιοι λαμβάνουν τὰ βιβλια ποὺ τοὺς στέλνονται καὶ κοιτάζουν ἴσα-ἴσα τὸν πρόλογο καὶ γράφουν τὴν «κριτική» τους. Μάλιστα, οὔτε τὶς σελίδες δὲν κόβουν. Κι αὐτό, γιὰ πῶ τὴν ἀλήθεια, τὸ διαπίστωσα, ὅταν σπούδαζα καὶ σύχναζα στὴν ὁδὸ Σίνα, στὰ ἐκεῖ παλαιοβλιοπωλεῖα, ὅπου κι ἀγόραζα βιβλία, ἄκοπα πολλὲς φορές… Ἀλλὰ μὲ τὴν ἀφιέρωση νὰ δεσπόζει!!!

Ἐν πάσῃ περιπτώσει, τὸ δικό μου τὸ γραφτὸ ἄλλο σκοπὸ ἔχει. Κι αὐτὸς εἶναι νὰ γράψω τὸ πόσο ὠφελήθηκα διαβάζοντάς το, γιατὶ δὲν εἶναι θησαυρισμένα σ’ αὐτὸ μονάχα βιώματα καὶ σκέψεις τῆς κυρίας Ἀνθούλας, ἀλλὰ μιὰ συμπυκνωμένη Ἐγκυκλοπαίδεια μὲ ἕνα πλῆθος εἰδήσεων καὶ παραθεμάτων. Γι’ αὐτὸ καὶ συμβουλεύω τὸν ἀναγνώστη τοῦ ἐν λόγῳ πονήματος νὰ τὸ διαβάσει προσεχτικὰ πάνω στὸ τραπέζι ἤ τὸ γραφεῖο του, ἔχοντας δίπλα του κι ἕνα μπλοκάκι, ὥστε νὰ σημειώνει σκέψεις, στίχους, κομμάτια ὁλάκερα, ὅπως π. χ., ἐκεῖνα ποὺ μιλοῦν γιὰ ἔργα τέχνης, μουσικὲς δημιουργίες, ἀκόμα καὶ φίλμ ἤ θεατρικὰ ἔργα. (βλ. σελ. 45, 48, 73, 93, 99, 107, 109, 115, 239 κι ἄλλα ἀκόμη).  

Ὅμως ἐκεῖ ποὺ στάθηκα μὲ συγκίνηση ἀληθινὴ δὲν ἦταν μονάχα τὰ ὅσα ἀναφέρει ἡ σ.  γιὰ τὴ Σκιάθο, γιὰ τὰ βήματα τοῦ Παπαδιαμάντη ποὺ ἀκολούθησε, τὴ γοητεία τῆς παραλίας τῶν «Λαλαριῶν»,  τὸ μυστικὸ ραντεβοῦ μὲ τὸν κύρ Ἀλέξανδρο στὸ κατανυκτικὸ τὸ Κάστρο κ. ἄ.  (σελ. 96-97). Στάθηκα, λοιπόν, μὲ προσοχή, ἱερή, μάλιστα,  προσοχή στὴν ἐπίσκεψη τῆς γλαύκας στὸ ἐξοχικό της. Δὲν τὴν ὀνομάζω κουκουβαγια, γιατὶ θέλω νὰ τονίσω τὴ διάσταση ποὺ ἔχουν αὐτὲς οἱ δύο ὀνομασίεςς ποὺ δίνονται στὸ νυχτοπούλι αυτό. Ἡ μία, δηλ. ἐκείνη μὲ τὴν ἀρχαιοελληνική της σημασία,  μᾶς θυμίζει τὸ ἱερὸ πτηνὸ τῆς θεᾶς Ἀθηνᾶς, προστάτιδας τῶν Γραμμάτων. Ἀντίθετα, ἡ λέξη κουκουβάγια μᾶς φέρνει σιμὰ στὴ λαϊκή μας παράδοση ποὺ τὴν  θέλει, ὡς τὸ γρουσούζικο πουλί, ποὺ μὲ τὸ λάλημά του προμηνύει τὸ θανατικό, τὸ ὁποῖο θὰ βρεῖ τὸ σπίτι ὅπου καὶ στάθηκε. Τί κρίμα, στ’ ἀλήθεια!  

Στάθηκα, λοιπόν, στὴν ἐπίσκεψη τῆς «τεράστιας κουκουβάγιας [ποὺ] ἦλθε μπροστὰ στὴν πόρτα καὶ κοιτοῦσε [τὴν σ.] μὲ τὰ τεράστια μάτια της»( σελ. 313).  Καὶ καθὼς διάβασα αὐτὴν τὴν ἐκπληκτικὴ ἀφήγηση, τότε ὁ νοῦς μου πῆγε σὲ μιὰν ἄλλη γλαῦκα. Ἐκείνη ποὺ περιγράφει ὁ Στρατής Μυριβήλης στὸ βιβλίο του, «Τὰ Παγανά». Ἐκεῖ, λοιπόν, ὁ Μ. ἀναφέρεται σὲ μιὰ ταριχευμένη γλαῦκα, ἡ ὁποία στόλιζε τὸ αὐστηρὸ καὶ ἀρχοντικὸ γραφεῖο τοῦ καθηγητῆ Γεννάδιου. Κι ὅπως μᾶς διηγεῖται ὁ Μυριβήλης, τὸ πουλὶ αὐτὸ ἦταν «ἕνα συμβολικὸ δῶρο ποὺ ἔκαμαν οἱ φοιτητὲς στὸν καθηγητή τους, τὴν πρώτη φορὰ ποὺ πῆρε τὴν πρυτανία. Τὴν ἔπιασαν πάνω στὴν Ἀκρόπολη. Ὁ καθηγητής δὲ εἶχε συγκινηθεῖ πολύ» ( βλ. «Τὰ Παγανά»,  ἐκδ. Ἑστίας, 2006, σελ. 74).    

Θεώρησα σωστό, καθὼς κλείνω αὐτὸ τὸ γραφτό μου,  νὰ καταθέσω τὸ λογισμό μου μὲ ἀφορμὴ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ γεγονός. Ὅτι δηλαδή ἡ ἐμφάνιση τῆς γλαύκας δὲν ἦταν ἕνα τυχαῖο γεγονός μέσα στὴ θερινὴ τὴ νύχτα. Φρονῶ ὅτι ἦταν ἕνα σημεῖο, τὸ ὁποῖο καὶ ἐμφανίζεται ὄχι σὲ χῶρο ἀδιάφορο, ἀλλὰ σὲ οίκεῖο χῶρο, ὅπου μὲ αὐστηρότητα καί ἦθος διακονεῖται ἡ Παιδεία. Κι ὅπως γιὰ τόν σοφὸ Καθηγητὴ Γεννάδιο ἡ παρουσία τῆς ἱερᾶς Γλαύκας ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη τοῦ χάρισε μεγάλη συγκίνηση, ἀφοῦ τὸ πτηνὸ τῆς σοφίας στόλιζε τὸ αὐστηρὰ ὀργανωμένο Γραφεῖο του συντροφεύοντάς τον, δὲν ἀπορῶ διόλου γιὰ τὴν ἐπίσκεψη ποὺ δέχτηκε ἡ κ. Ἀνθούλα στὸ ἐξοχικό της. Γιατὶ μὴν τὸ ξεχνᾶμε ὅτι διακονεῖ -και μάλιστα ἐπιτυχῶς- τὰ Γράμματα, ὅπως κι ὁ Καθηγητὴς Γεννάδιος τοῦ Μυριβήλη. Αὐτή, λοιπόν, τὴ συντροφιὰ φρονῶ ὅτι  γύρεψε κι ἡ νυχτερινὴ ἐπισκέπτρια τὸ θερινὸ ἐκεῖνο βραδυ. 

Ἀναφέρει ὁ προλογίσας τὸ βιβλίο αὐτὸ Γ. Βέης, ποιητής. «Ἡ ἀνάμνηση εἶναι ἐπιστροφὴ στὴν πατρίδα τῶν συγκινήσεων» (σ. 59). Καὶ δὲν τὸν ἀδικῶ, γιατὶ κοντὰ στὴ σ. ποὺ ἔζησε τόσα καὶ τόσα μέσα στὸ ἀδυσώπητο πέρασμα τῶν δεκαετιῶν, ἀναμφίβολα αὐτὴ τὴ συγκίνηση μὲ τρόπο διδακτικό, γνήσιο καὶ μοναδικό, μεταδίδει καὶ στὸν ἀναγνώστη της...  Ποὺ γνωρίζουμε ὅτι θὰ τὸ ἐπαναλάβει… Πολυχρονισμὸ νὰ τῆς χαρίζει καὶ φωτισμὸ ὁ Θεός. Καὶ τὸ ἀναφέρω αὐτὸ μετὰ λόγου γνώσεως, ἔχοντας τὸ παράδειγμα τοῦ μεγάλου λογίου τοῦ τέλους τοῦ 19ου μὲ ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰ. τοῦ καθηγητοῦ Τρ. Ε. Εὐαγγελίδου, ὁ ὁποῖος, προλογίζοντας τὸ βιβλίο του «Η νῆσος Σκίαθος κ. λ. π. Ἀθῆναι 1913) σημείωνε μεταξὺ τῶν ἄλλων καὶ τὰ ἑξῆς: «Στυγῶ τὴν ἀργίαν… Ἐπὶ δίμηνον διαθερίσας οἰκογενειακῶς ἐν Σκιάθῳ ἐπισκεψάμενος [αὐτήν], συνέγραψα τὴν ἱστορίαν τῆς νήσου»( βλ. Πρόλογο). Καὶ πιστεύω πὼς ἡ ἀπόσταση ποὺ διαχωρίζει τὸν ψυχισμὸ τοῦ ἀείμνηστου Εὐαγγελίδη μὲ αὐτὸν τῆς κ. Ἀνθούλας εἶναι ἐλαχιστότατος γιὰ νὰ μὴν πῶ μηδαμινός.

π. κ. ν. κ.