Για το “Λεσβιακό Ημερολόγιο 2018. Γράμματα Τέχνες Πολιτισμός” του Παναγιώτη Σκορδά, Εκδ. Μύθος Εκδοτική ΕΠΕ

Γράφει η ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα… λέει ο μεγάλος Οδυσσέας Ελύτης με την καταγωγή από το ωραίο νησί της Λέσβου· κι εμείς φυλλομετρώντας τις σελίδες αυτού του Ημερολογίου ψαρεύουμε πληροφορίες ιστορίας, αρχαιολογίας, μύθου, τέχνης, και από όλο το φάσμα της κοινωνίας, μπρός και πίσω από τα γραμμένα.

     Και το Λεσβιακό Ημερολόγιο, φυλλομετράει τα χρόνια. Έγινε πολυτελής τόμος, θησαυρός γνώσεων και πληροφοριών, έγινε θεσμός. Και αυτό οφείλεται στη σύνοδο πολλών αστέρων, αρχίζοντας από τους πρόθυμους χορηγούς, προχωρώντας στους επιφανείς καλλιτέχνες και επιστήμονες και καταλήγοντας στον ακαταπόνητο Παναγιώτη Σκορδά, που το φροντίζει, το επιμελείται και γράφει και τον Πρόλογο. Εκεί, στον Πρόλογο, ο Σκορδάς θα μιλήσει για τα πάθη του νησιού του. Για τον σεισμό που πήρε τη ζωή ενός ανθρώπου και ξεσπίτωσε πολλούς, την απώλεια συνεργατών και φίλων, τις καταστροφές του Αναγνωστηρίου στην Αγιάσο, τις ασταμάτητες και ανεξέλεγκτες αφίξεις προσφύγων, την ασθένεια που έπληξε τα ζώα. Αλλά από την άλλη το αντίβαρο: διακρίσεις και βραβεύσεις προϊόντων διεθνώς. Το Ημερολόγιο που κρατάμε στα χέρια μας είναι «ανάχωμα», «καταφύγιο ψυχής και πνεύματος», λυτρωτική δίοδος προς το φως των γραμμάτων και τεχνών του Λεσβιακού πολιτισμού», μας λέει.

Κάθε σελίδα και μια έκπληξη. Τα καλλιτεχνήματα –έργα ζωγραφικής και γλυπτικής- της Μαρίας Καλλιπολίτη, δοσμένα με θαυμασμό, περισσή συνέπεια και χάρη από την Δώρα Φ. Μαρκάτου, μας οδηγούν μεγαλοπρεπώς στα ενδότερα. Και μετά από την απόλαυση των αισθήσεων έρχεται ή σειρά για των λόγων τα αντίδωρα, αγωγή του νου και της ψυχής.

     Το «Ψάρεμα» του Δήμου Κλαδίτη και η «Γιασεμούλα» του Βασίλη Ψαριανού είναι αφηγήματα που κεντρίζουν το φιλότιμό μας, απευθύνονται στο συναίσθημα στην ανθρωπιά μας και στην έκπτωσή της. Ακολουθούν ποιήματα εμπνευσμένα από τη συγκυρία της εποχής. Συνθέτες τους ο Ξενοφών Μαυραγάνης, Δημήτρης Καραμβάλης, Νίκος Βερβενιώτης, Αντώνης Σημαντήρης.

     Ο Βαγγέλης Γδοντέλης γράφει για την προσφορά του αρχιμανδρίτη Γρηγορίου Γώγου στο έθνος και στην γενέτειρά του. Ο Νίκος Παπαδέλλης γράφει για τους δυο μεγάλους Λέσβιους μεταφραστές, Θρασύβουλο και Δημήτριο Σταύρου. Ο Αλέκος Κιουρέλλης γράφει για τα χαϊμαλιά και ο Στρατής Μολινός για τις πάνδημες εορτές στην αρχαία Λέσβο. Ο Αριστείδης Κυριαζής και η Κωνσταντίνα Βακκά-Κυριαζή, γράφουν για την ιστορία και το μύθο της αρχαίας πόλης Ίσσα και τον μάντη Πρύλι που προφήτευσε τον Δούρειο ίππο. Παραθέτουν, μάλιστα, και εικόνα του ίππου από τον Γάλλο ζωγράφο Henri Morte, 1874. Η Αθηνά Δημοπούλου-Πηλιούνη γράφει για τη νομισματική πολιτική στην αρχαιότητα και συγκεκριμένα για τη συνθήκη της Μυτιλήνης και της Φώκαιας.

     Από την σύγχρονη ιστορία αντλούν τα θέματά τους ο Στρατής Αναγνώστου, με τον Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων ‘‘Αγάπη’’». Η Βασιλική Κουρβανίου ασχολείται με την Αγιάσο, το όνομα και η οικονομία της. Ο Στρατής Χαραλάμπους γράφει για κάτι που είναι πάντα επίκαιρο, δηλαδή τον Κεφαλικό φόρο της Λέσβου και ο Στρατής Χατζηστυλιανού για τα 100 χρόνια της Μεραρχίας και της Εθνοφυλακής του Αρχιπελάγους. Ο Αθανάσιος Καλαμάτας ασχολείται με τη θρησκευτική Ιστορία.

     Στις Τέχνες, η Μαρία Μόσχου γράφει για τους φορητούς πίνακες και τους αυτοδίδακτους ζωγράφους· η Αναστασία Αρχοντή επιλέγει τους πίνακες. Η Μαρία Μόσχου συνεχίζει με την σπουδαία προσωπικότητα του μεγάλου Τάκη Ελευθεριάδη, σε μια εκτεταμένη και διεξοδική μελέτη, την οποία συμπληρώνει με πίνακες του καλλιτέχνη.

     Για τον Τεριάντ, έχουμε εμπεριστατωμένη μελέτη – «Ένας Τεριάντ πάντα επίκαιρος»- την οποία μας καταθέτει ο καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Γιάννης Κολοκοτρώνης που παρακολουθεί την πορεία του μεγάλου Λέσβιου καλλιτέχνη στη Γαλλία, τη συνεργασία του με τον Κριστιάν Ζερβός, τη μεταμόρφωσή του στην «υπερεθνική κοινότητα των ανθρώπων της τέχνης» που «αποκτούσε μεγαλύτερη συνείδηση οντότητας μέσω της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης». Δίνει ακόμα πληροφορίες για το περιοδικό Minotaure, με το περίφημο κολάζ του Πικασό και το μινώταυρο, έμβλημα της εποχής της Μεγάλης Ύφεσης. Τη γνωριμία του με τον Κριστιάν Ντιόρ και την Κοκό Σανέλ, το περιοδικό Verve (σε γαλλική και αγγλική γλώσσα τα πέντε πρώτα τεύχη) που ήταν «λιγότερο επιθεώρηση κριτικής και περισσότερο θέαμα, καθώς κάθε τεύχος του σχεδιαζόταν σαν χορογραφία μπαλέτου». Το περιοδικό για τον Τεριάντ ήταν προσανατολισμένο σε κάθε είδους καλλιτεχνική έκφραση.

     Ο Μάκης και ο Στρατής Αξιώτης γράφουν για τις Κινστέρνες-Cisternae της Λέσβου. Υπόγειες, ημιυπόγειες, επιφανειακές, δημόσιες και ιδιωτικές στέρνες που μετέφεραν νερό από πηγές και ποτάμια. Το κείμενο συνοδεύεται με πλούσιο εικαστικό υλικό. Ο Σπύρος Πιπεράς γράφει για τα αρχαία θεατρικά, πολιτιστικά και αθλητικά στην Ερεσό. Ο Γιάννης Κουρτζελής μελετά τη σημασία του περιβάλλοντος στη δημιουργία του λεσβιακού πολιτισμού. Μας το έχει βροντοφωνάξει ο μέγας Οδυσσέας Ελύτης· ο τόπος γεννάει τον πολιτισμό του.

     Ο προηγούμενος, και επί πολλά χρόνια Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Αναστάσιος Στέφος, αρχαιολάτρης, αρχαιογνώστης και όχι μόνον, μας ενημερώνει για τα «Ποιμενικά κατά Δάφνιν και Χλόην» του Λόγγου. Ο Λόγγος ήταν παιδί της Λέσβου. Ο συγγραφέας παραθέτει πολλές πηγές για τον συγγραφέα του 2^ου μ. Χ. αιώνα, απεικονίσεις τοπίων που αναπαράγονται στην αφήγησή του, καθώς και το γοητευτικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται και εξελίσσεται το ειδύλλιο των δύο παιδιών. Πέρα όμως από το μυθιστόρημα το έργο είναι ύμνος στην Αρχαιότητα και το ιδανικό κάλλος, λέει ο συγγραφέας· ύμνος στη λιτότητα, την κομψότητα, την αττική χάρη, την ομαλή γλώσσα. Τέλος, επισημαίνει την αρχαία καταγωγή του έργου αλλά και την προέκτασή του σε ένα ποίημα του Γ. Δροσίνη.

     Ο Βάσος Βόμβας μας μιλάει για τον «Αγνοημένο ποιητή Γιάννη Αλύτη», ο οποίος Μεθύων έρωτι βουτάει στα νερά της ποιητικής παράδοσης του νησιού του». Ο Βόμβας ανατρέχει στην πρώτη εμφάνιση του ποιητή πατέρα του, παραθέτει ονόματα που πρωτοστατούσαν στην πνευματική κίνηση του τόπου, στίχους αποδεικτικούς του ταλέντου του ποιητή, ονόματα μελετητών του έργου του και μας βάζει μπροστά σε ένα γοητευτικό δίλημμα· παραθέτει δύο ποιήματα, το ένα του Αλύτη και το άλλο του Εμπειρίκου, τα οποία μιλούν για μια παρόμοια εικόνα και αίσθηση. Στο ρητορικό ερώτημα προς τον αναγνώστη, ποιο είναι τίνος, ο αναγνώστης απλώς θαυμάζει, χωρίς να μπορεί να ξεχωρίσει.

     Με τη Φύση, και συγκεκριμένα με τον Κόλπο της Καλλονής, ασχολείται ο Γιάννης Καρατζάς, με την Εκπαίδευση και το «Παιδικόν συσσίτιον» Σκουτάρου ο Αθανάσιος Φραγκούλης, με την «Προκήρυξη του 1881» η Σταυρούλα Λυκιαρδοπούλου-Κονταρά, με το θέμα «Εκπαίδευση και ΕΑΜική εξουσία» ο Αριστείδης Σγάντζος. «Λες και ήταν χθες. Μια εποχή σαν σήμερα», ο Γιάννης Αγριτέλλης. «Λόγια του Κάμπου» μας ψιθυρίζει ο Βαγγέλης Σάλτας.

     Για τα γεγονότα που σημάδεψαν τη χρονιά που πέρασε γράφουν ο Στρατής Νικέλλης, «Η Βρίσα μετά τον σεισμό», και ο Στάθης Βαρβαγιάννης «Ένα ούζο πέντε γενεών». Τέλος, για τον ψηφιακό δίσκο, που συνοδεύει τον τόμο με την ωραία παραδοσιακή μουσική του νησιού, υπεύθυνος είναι ο Κλεάνθης Κορομηλάς.

     Αυτό λοιπόν το Λεσβιακό Ημερολόγιο του 2018, αυτός ο τόμος ο λαμπρός, που το Ημερολόγιο είναι μόνο 12 σελίδες, όσοι και οι μήνες, και ο τόμος συνολικά ξεπερνάει τις 500 είναι το αποτέλεσμα σπουδαίων συνεργασιών, για τις οποίες την ευθύνη έχει ο λαμπρός διδάκτορας και επιμελητής του, ο ακούραστος Παναγιώτης Σκορδάς που συνεχίζει τη ωραία παράδοση της αιώνιας Λεσβιακής Άνοιξης.

     Η δραστηριότητα του Παναγιώτη Σκορδά δεν σταματά στο Λεσβιακό Ημερολόγιο· επεκτείνεται και στο Ημερολόγιο της Μήθυμνας ή Εφταλούς, της πατρίδας του Αργύρη Εφταλιώτη δηλαδή, στον οποίο είναι αφιερωμένο και επί του οποίου καθ’ ύλην αρμοδιότερος παντός άλλου είναι ο διδάκτωρ του πανεπιστημίου Αθηνών Σκορδάς. Την έκδοση απεφάσισε η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Μηθύμνης, που φέρει και το όνομα του λογοτέχνη, «Αργύρης Εφταλιώτης», με διευθύντρια την Μαρία Γρηγορά και Πρόεδρο του εφορευτικού Συμβουλίου την Παναγιώτα Θηβαίου–Παπαθεράπων. Ο Εφταλιώτης τιμά τη γενέτειρά του και τα ελληνικά γράμματα γενικότερα, και η πατρίδα του τιμά με την επωνυμία της Βιβλιοθήκης της και αυτό το κομψό Ημερολόγιο τον λογοτέχνη που ενδιαφέρθηκε για τη γλώσσα και τον πολιτισμό, διασώζοντας σελίδες με την παλιά ζωή της Λέσβου και όχι μόνο. Την επιμέλεια των κειμένων που ανθολογούνται, το φωτογραφικό και αρχειακό υλικό, καθώς και την επιμέλεια του εντύπου γενικώς είχε ο Σκορδάς. Τον σχεδιασμό και τη σελιδοποίηση ο Τάκης Βαλάκος, την έκδοση έκανε η ΔΟΥΚΑ Ο.Β.Ε.Ε.

     Για την Μήθυμνα «Χθες…» και τα προνόμια που εκχώρησε στην πόλη ο Αβδούλ Μετζίτ Α΄, καθώς και για τη Μήθυμνα «Σήμερα…», γράφει η Παναγιώτα Θηβαίου–Παπαθεράπων. Ακολουθεί σύντομη, βιογραφία, εργογραφία και βιβλιογραφία του λογοτέχνη, αποσπάσματα από τα έργα του, φωτογραφίες του λογοτέχνη και φωτογραφίες εξωφύλλων, φωτοτυπία της Εστίας με κείμενά του, από όπου απομονώνω τη σκέψη: ο έρως είναι των νέων βασιλεύς και των γερόντων τύραννος! Πάντως ο «γέρων», στα εξήντα πέντε του, υπέγραφε στην παρατιθέμενη χειρόγραφη επιστολή του προς την «Αγαπητή Ευρυδίκη»: «Γέρασα. Σε φιλώ με βία καθώς και όλους. Αργύρης». 

     Ακολουθεί ένα χρήσιμο και πρακτικό στη σύνθεσή του ημερολόγιο.