Οι Αγγελικές και ο Περάγκαθος

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Η γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου, είναι μία από τις μεγαλύτερες του τέλους του Φθινόπωρου και μία από τις σημαντικότερες του χρόνου. Ιδιαίτερα αγαπητή από το λαό μας, τιμάται με λαμπρές γιορτές και κοσμαγάπητα πανηγύρια, όπως, επίσης, είναι πλούσια σε λαογραφικές δοξασίες και εκδηλώσεις, γεωργικές κυρίως, επειδή συμπίπτει με μιαν εποχή, που οι ενασχολήσεις στην ύπαιθρο είναι αναγκαστικά καθημερινές και ή πρέπει να μαζευτεί ο καρπός ή να γίνουν οι απαραίτητες προετοιμασίες για την ετήσια σοδειά. Γι’ αυτό πριν λίγες μέρες, την παραμονή της αρχής της Σαρακοστής των Χριστουγέννων, στις 14 του ίδιου μήνα, λέγεται χαρακτηριστικά: «Ο φτωχός ο Φίλιππος, στο χωράφι απόκρευε».

   Επειδή τις μέρες αυτές βρισκόμαστε ακριβώς στη μέση της σποράς της γης, η θεομητορική αυτή μεγάλη γιορτή, η οποία τιμάται με αργία, ονομάζεται της «Μισοσπορίτισσας» και στο νησί μας έχει διασωθεί ως και τις μέρες μας το εξής χαρακτηριστικό στιχούργημα: «Μισό έσπειρα, μισό έφαγα, μισό ’χω στο κασόνι».

   Όμως το χαρακτηριστικό αυτής της επετείου στη Ζάκυνθο είναι το άλλο της όνομα, το πλέον γνωστό, το οποίο πολλαπλά στιγματίζει την ημέρα. Εμείς λέμε την γιορτή με το εύστοχο και ποιητικό όνομα: «Της Κυρίας των Αγγέλων» κι έτσι την γνωρίζουν οι περισσότεροι. Αποτέλεσμα, μάλιστα, αυτής της ιδιαίτερης ονομασίας είναι να επικρατεί, από πολύ παλιά, η συνήθεια στις 21 Νοεμβρίου να γιορτάζουν οι Αγγελικές και έτσι να δίνεται μια επιπλέον ευκαιρία για μια διαφορετικότητα, μέσα στις τόσες άλλες.

   Και είναι εύστοχη η ονομασία αυτής της ημέρας από το λαό μας. Η Παναγία, εισερχόμενη στο ναό, για να επιτελέσει το σωτήριο για το ανθρώπινο γένος έργο της Θείας Ενανθρωπήσεως, είναι η κυρίαρχος των Ασωμάτων Λειτουργών και η πλέον αγνότερη στην χορεία τους. Ξεκινώντας «της σωτηρίας ημών το προοίμιον» είναι αναμφίβολα η πλέον Αγγελική. Έτσι αφήνει στο Τζάντε την 8η Νοεμβρίου στο αρσενικό γένος και διεκδικεί την θηλυκή μητρότητα της ασπόρου σύλληψης και αγνείας δέκα τρεις μέρες αργότερα. Γιατί εδώ, στον Νότο του Ιονίου, πρέπει πολλά να διαφέρουν και ακόμα περισσότερα να έχουν την ιδιαιτερότητά τους.

   Μα η παρέκκλιση αυτή δεν είναι η μόνη της μεγάλης και πολλαπλά σπουδαίας φθινοπωριάτικης αυτής γιορτής. Και το παράξενο θα ήταν αν αυτό συνέβαινε. Την ίδια ημέρα, κατά μακραίωνη και πατροπαράδοτη παράδοση γιορτάζει και το μοναστήρι της Υπεραγάθου στο ορεινό χωριό Κοιλιωμένος, το οποίο συγκεντρώνει κάθε χρόνο, τέτοια μέρα, πλήθος πανηγυριστών από την ύπαιθρο κυρίας, αλλά και από την πόλη της Ζακύνθου, οι οποίοι έχουν αντέτι τους να πάνε ως εκεί, να προσκυνήσουν την εικόνα, να παρακολουθήσουν την λειτουργία και την λιτανεία και τέλος να γευτούν τον τηγανητό μπακαλάο, που μαζί με αλιάδα, προσφέρεται σε όλους, σαν ένα άλλο αντίδωρο από τους διοργανωτές της γιορτής.

   Υπάρχουν μάλιστα διηγήσεις πως παλιότερα, τότε που συνήθως με ατέλειωτο ποδαρόδρομο πήγαινα ως εκεί οι πανηγυριστές, υπήρχαν κάποιοι, την εποχή αυτή της ανέχειας, οι οποίοι έμεναν μέρες πριν νηστικοί, έτσι ώστε να απολαύσουν τα προσφερόμενα και να χαρούν το γιορταστικό έδεσμα, το οποίο είναι συνυφασμένα με το βουνίσιο πανηγύρι, επειδή στην γιορτή του, όπως και σε όλες τις άλλες μεγάλες γιορτές, μέχρι την γιορτή του Αγίου μας, στις 17 Δεκέμβρη, γίνεται κατάλυση ιχθύος,  μέσα στο χριστουγεννιάτικο σαραντάημερο.

   Η ιδιαιτερότητα, όμως, δεν είναι όλα αυτά, τα οποία σημειώσαμε, αλλά η ονομασία του μοναστηριού και της εκκλησίας, η οποία για να συνεχιστεί η τοπική παράδοση, αλλάζει … γένος.

  Η «Υπεράγαθος», ονομάζεται η μονή, κάτι ανάλογο και σχεδόν ομώνυμο με την άλλη ονομασία, της «Κυρίας των Αγγέλων», αλλά η τζαντιώτικη θυμοσοφία το μετατρέπει σε γένους αρσενικού και το λέει ο «Περάγκαθος». Είναι η ίδια νοοτροπία και σκέψη, που την καλοκαιριάτικη γιορτή, της επίσης ιχθυοφαγίας, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου την λέει «τση Σωτήρος», κάνοντας ακριβώς το αντίθετο από την προηγούμενη περίπτωση και κάποιες από τις εορτάζουσες την δεσποτική αυτή επέτειο εκκλησίες τις αποκαλεί «Σωτηρούλες», έτσι απλά και μόνο για να υπερηφανεύεται για ιδιαιτερότητες και να είναι ήσυχος για μοναδικότητες.

   Λένε κάποιοι πως στο νησί μας, τη Ζάκυνθο, πρέπει να κυκλοφορεί κάθε Πρωτοχρονιά και ένα ειδικό ημερολόγιο, το οποίο να σημειώνει το πότε εδώ γιορτάζουμε τα ονόματά μας, επειδή η διαφορετικότητα δεν συμβαίνει μόνο με το όνομα «Αγγελική», αλλά και με αρκετά άλλα. Σίγουρα έχουν δίκιο, γιατί πρέπει η συνήθειες αυτές, όπως μας παραδόθηκαν να συνεχιστούν και να δοθούν στους επόμενους. Είναι η ταυτότητά μας.

   Δεν λέμε πια τις Αγγελικές «Άντζουλες», «Αντζολίνες» ή «Αγγελίνες». Ας τις γιορτάζουμε, όμως, την μέρα που απαιτεί η τοπική μας παράδοση. Έτσι για να μην ισοπεδωθούμε τελείως. Οι ιδιαιτερότητες είναι ζωή. Δείχνουν λαό, που δεν υποτάσσεται, αλλά δημιουργεί. Ας τις στηρίξουμε!