Ζαχαρία Στουφή: Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ (χρονογράφημα)

Καμιά φορά φυτρώνουν οι νεκροί,

και γίνονται τα μαύρα κυπαρίσσια.

Για να πούμε ότι κάτι πεθαίνει, πρέπει καταρχήν να είναι ζωντανό, γι’ αυτό λοιπόν, σε αυτόν τον οξύμωρο τίτλο, μπορεί να μπει το ερώτημα: μπορούν να πεθάνουν οι νεκροί αφού έτσι και αλλιώς δεν ζουν; Και όμως, οι νεκροί ξαναπεθαίνουν γιατί ζουν στον ου-τόπο της μνήμης. Η μνήμη μπορεί, όντως, να είναι ου-τόπος στα γεωγραφικά δεδομένα, αλλά στο σώμα μας κατοικεί. Ίσως και να είμαστε κινητά νεκροταφεία αφού ζούνε μέσα μας οι νεκροί, και γι’ αυτούς τους νεκρούς, μπορεί να φαντάζουμε ως η εύφορη γη της θύμησης, μιας και θάνατός τους είναι μόνον η λησμονιά.

Τέτοιες αντιλήψεις, θεμελίωσαν την συλλογική και ατομική μνήμη. Ο ανθρώπινος πολιτισμός, φαίνεται να στηρίχτηκε στη μνήμη, όπως και η εξέλιξη του ανθρώπου.

Σε όλους τους πολιτισμούς, σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και σε κάθε μορφωτικό επίπεδο, ο άνθρωπος θέλει να θυμάται τους νεκρούς του. Τους θέλει γιατί είναι η δική του ιστορία, τους θέλει γιατί μέσα του δεν πέθαναν ποτέ. Σύμφωνα με την «κατάστασή του» ο καθένας, εκδηλώνει την μνήμη του διαφορετικά, άλλος μέσω της θρησκείας (κόλλυβα, τρισάγια κ.ά.), άλλος με έναν σκεπτικό περίπατο στο κοιμητήριο. Άλλος με εντελώς ιδιαίτερους τρόπους που θεωρεί ότι θα ευχαριστούσαν τον νεκρό του και άλλος χρησιμοποιεί «αντιτελετουργικές» μεθόδους, διότι, πιστεύει ότι το μορφωτικό του επίπεδο δεν του επιτρέπει «παγανισμούς».

Σε κάθε περίπτωση, κυοφορούμε αντίστροφα τους νεκρούς μας, μέχρι να έρθει και η δικιά μας ώρα να μεταβούμε στον «κόσμο τους»

Γράφει ένα επίγραμμα σε σύγχρονο νεκροταφείο της Ζακύνθου:

Τι και αν οι μέρες φεύγουνε

και οι μήνες περνάνε…

ΤΟΤΕ οι νεκροί πεθαίνουνε…

όταν τους λησμονάνε!!!

Το αρχαίο σήμα, σήμερα σταυρός, είναι μνήμη. Το καντηλάκι στην άκρη του δρόμου στο σημείο που έγινε το κακό, είναι μνήμη. Τα μνημόσυνα και τα κόλλυβα είναι μνήμη. Τα επιγράμματα και ο θρήνος, τελετουργικός ή μη, μνήμη είναι. Οι νεκρολογίες, επικήδειες, επιμνημόσυνες και επιτάφιες, είναι μνήμη. Το άναμμα του καντηλιού, η φωτογραφία και τα λιγοστά προσωπικά αντικείμενα –μυστικά κρυμμένα- είναι μνήμη και μνήμη είναι η ζωή των νεκρών μας.

Η λησμονιά θα μπορούσε να είναι το σβηστό καντήλι, τα ξερά λουλούδια, ο σπασμένος σταυρός, τα δάκρυα που σταμάτησαν στο λαιμό και η σιωπή… η πιο σκληρή λησμονιά, η σιωπή…

Φανταστήκατε ποτέ ότι η λησμονιά θα γινόταν βιομηχανία; Έχετε ακόμα συνειδητοποιήσει ότι σε πολλά μέρη του πολιτισμένου κόσμου, οι άνθρωποι παίρνουν χάπια και κάνουν ψυχανάλυση για να «ξεπεράσουν» έναν θάνατο; Σας πληροφορώ, λοιπόν, ότι, κανένας μέχρι σήμερα δεν έχει ξεπεράσει τον θάνατο. Το πολύ που μπορεί κανείς, είναι να τον «ξεχάσει».

Αυτή η βιομηχανία της λήθης στηρίζεται στο γεγονός ότι ο θάνατος έχει καταντήσει να θεωρείται ταμπού και σαν ταμπού που είναι, κάποια στιγμή -και αφού πρώτα επιτραπεί η καύση των νεκρών- θα γίνει υποχρεωτική. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την σταδιακή κατάργηση των νεκροταφείων και μαζί τους θα εκλείψουν τα δεκάδες «συστήματα» μνήμης και λατρείας των νεκρών μας.

Κάπως έτσι θα ολοκληρωθεί η βιομηχανία της λήθης που σαν απώτερο σκοπό θα έχει ένα μοντέλο ανθρώπου, αποφορτισμένου από τον θάνατο, ακόμα και τον δικό του.

Αυτός -του όχι και πολύ μακρινού μέλλοντος- άνθρωπος θα είναι από κάθε άποψη νεκρός γιατί δεν θα ζούνε μέσα του οι νεκροί του. Θα είναι σα να μη γεννήθηκε ποτέ, αφού η ύπαρξή του δεν θα στηρίζεται στη μνήμη. Ο θάνατός του χωρίς κανένα νόημα, αφού καμία διαφορά από την νεκρή του ζωή δεν θα έχει.