ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΛΗΟΣ, Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΙΑΝΟΥ, ΣΕ ΕΡΓΑ SCRIABIN ΚΑΙ RACHMANINOFF ΣΤΟ ΙΔΡΥΜΑ Β.& Μ. ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η  ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ 

«Την αρετή για ν’ αποκτήσεις, μεγάλη δύναμη έχουν η αγωγή και τα σπουδάματα»

Ιφιγένεια η εν Αυλίδι. [561] Ευριπίδης

Οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη θα πρέπει να είναι ξεχωριστά υπερήφανοι όταν φιλοξενούν στο Αμφιθέατρό τους τον πιανίστα Απόστολο Παληό, έναν νέο τόσο προικισμένο που συνδυάζει το ταλέντο, την υψηλή παιδεία και το ήθος. Σ’ ένα πρόγραμμα ιδιαίτερα σαγηνευτικό αλλά και δύσκολο, μας παρουσίασε στις 28 Φεβρουαρίου του 2013 στον «Κύκλο Ρώσικης Μουσικής» τον πρώιμο Scriabin και τον όψιμο Rachmaninoff, σε μια ερμηνεία μοναδική και αξεπέραστη.

Μετά τον Tchaikovsky και την Ομάδα των Πέντε, η Ρωσία ευτύχησε να έχει για δύο δεκαετίες ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, δύο πολύ σπουδαίους  συνθέτες και πιανίστες που υπήρξαν και συμφοιτητές. Τον Alexander Scriabin, γόνο αριστοκρατικής οικογένειας, που γεννήθηκε στη Μόσχα στις 6 Ιανουαρίου του 1872, όπου και πέθανε στις 27 Απριλίου του 1915 και τον Sergei Rachmaninoff, που γεννήθηκε την 1η Απριλίου του 1873 στο Oneg και πέθανε στο Beverly Hills της California το 1943. Συναντώνται και οι δύο στην τάξη πιάνου του Nikolai Zverev, ιδιαίτερα αυστηρού δασκάλου που δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του αλλά ήθελε να προέρχονται από καλές οικογένειες. Εξαιρετικά ταλέντα και οι δύο νέοι σπουδάζουν στο Ωδείο της Μόσχας και έχουν ήδη συνθέσει τα πρώτα τους έργα.

Ο Scriabin λατρεύει τον Σοπέν, λέγεται ότι κοιμάται με τα έργα του στο μαξιλάρι του. Ο Rachmaninoff μελετά με τον Alexander Siloti, ο Skriabin με τον Vasily Safonov και οι δυο μαζί μελετούν με καθηγητές Sergei Taneyev και Antonio Arensky, θεωρία και σύνθεση. Στην αρχή ο Scriabin υιοθετεί τη φόρμα της σονάτας τού ύστερου ρομαντισμού, αλλά σταδιακά την εγκαταλείπει και συνθέτει σονάτες με ένα μόνο μέρος. Προσπαθώντας να φτάσει στο επίπεδο του θρυλικού βιρτουόζου της εποχής Josef Lhévinne σχεδόν καταστρέφει το δεξί του χέρι, ασκούμενος στην παράφραση από τον«Don Juan»του Liszt και στo «Islamey»του Balakirev. Ο γιατρός τον πληροφορεί ότι δε θα μπορέσει να ξαναπαίξει πιάνο.Αυτό γίνεται αιτία να γράψει το πρώτο του αριστούργημα που το ολοκλήρωσε το 1892,τη Σονάτα αρ. 1, «σαν κραυγή ενάντια στο Θεό και στη μοίρα». Την ίδια περίοδο γράφει το«Prelude and Nocturne, op.9», για αριστερό χέρι και, παρά τη διαβεβαίωση του γιατρού, το χέρι του επανέρχεται. Οι δύο νέοι τελειώνουν γρήγορα το Ωδείο με βραβεία και διακρίσεις και οι δρόμοι τους χωρίζουν για λίγο.

Το 1894 ο Scriabin κάνει το ντεμπούτο του ως πιανίστας στην Αγία Πετρούπολη. Το 1897 παντρεύεται τη νεαρή πιανίστα Vera Ivanovna Isakovich και μαζί περιοδεύουν τη Ρωσία και καταλήγουν στο Παρίσι με ένα πετυχημένο ρεσιτάλ. Την ίδια χρονιά γίνεται καθηγητής στο κονσερβατουάρ της Μόσχας και εδραιώνεται η φήμη του ως συνθέτη. Στα πρώτα του έργα επηρεασμένος από τον Σοπέν αναπτύσσει έναν προσωπικό λυρισμό, στη συνέχεια η επιρροή του Νίτσε, των Ρώσων συμβολιστών, του Alexander Blok και του Schoenberg θα τον οδηγήσουν σε ένα δικό του μυστικιστικό, θεοσοφικό μουσικό ιδίωμα όπου προσπαθεί να συνενώσει όλες τις τέχνες και τις θρησκείες. Θεωρείται από πολλούς ο κυριότερος Ρώσος συμβολιστής συνθέτης και από τους πιο εφευρετικούς του πρώιμου μοντερνισμού. Επηρέασε συνθέτες όπως ο Prokofiev και ο Stravinsky, για τον οποίο λένε ότι, όταν έγραφε το «Πουλί της Φωτιάς», δεν είχε στο αίμα του μόνο τον Rimsky-Korsakov αλλά και το «The poem of ecstasy» του Scriabin. Κατά την περίοδο των σπουδών του ολοκληρώνει ανάμεσα σε άλλα έργα και τις τρεις πρώτες σονάτες του καθώς και το μοναδικό του Κοντσέρτο για Πιάνο[1897], έργο που ο Rachmaninoff φαίνεται να έχει ιδιαίτερα μελετήσει. Ο Leon Tolstoy περιγράφει τη μουσική του Scriabin ως «ειλικρινή έκφραση της μεγαλοφυΐας του». Μετά το θάνατό του, συγκλονισμένος ο Rachmaninoff, που ώς τότε έπαιζε μόνο δικά του έργα, δίδει μια σειρά από ρεσιτάλ με έργα του Scriabin,αφιερωμένα στην ιερή του  μνήμη.

Από τους τελευταίους μεγάλους αντιπροσώπους του κλασικού ρώσικου ρομαντισμού, ο Rachmaninoff, ανέπτυξε ένα προσωπικό λυρικό ιδίωμα και μια ιδιοφυή δομή στη σύνθεση. Ανέπτυξε δε μια πλουσιότατη χρωματική τονική παλέτα. Εκμεταλλεύτηκε τις ευκολίες του ως πιανίστας για να εξερευνήσει τις δυνατότητες του οργάνου. Μετά την επανάσταση του 1917 φεύγει για την Ελβετία και αρχίζει εκεί μια καινούργια καριέρα Βιρτουόζου και Αρχιμουσικού καθώς η φήμη του ως Μαέστρου του Αυτοκρατορικού Θεάτρου της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Μόσχας τρέχει και οι Αμερικάνικες Ορχήστρες του προσφέρουν τη θέση του Μαέστρου αλλά ο ίδιος προτιμά να ασχοληθεί με το πιάνο. Το 1935 εγκαθίσταται μόνιμα στην Αμερική έχοντας κερδίσει μια θέση ανάμεσα στους κολοσσιαίους πιανίστες στην ιστορία του πιάνου. Δεν υπήρξε εποχή που η μουσική του να είναι εκτός προγράμματος σε αντίθεση με αυτή τον Scriabin που ξεχάστηκε για να αρχίσουν να τον ανακαλύπτουν τη δεκαετία του 1960. Τη σονάτα για πιάνο αρ. 2 συνέθεσε  ο Rachmaninoff το 1913 και την αναθεώρησε το 1931. Ο φίλος του Vladimir Horowitz το 1940 με τη συναίνεσή του δημιουργεί τη δική του εκδοχή αναμιγνύοντας στοιχεία από την πρώτη και την αναθεωρημένη γραφή του. Πολλοί πιανίστες υιοθέτησαν αυτήν την εκδοχή.

Και οι δύο συνθέτες, βαθιά διανοούμενοι, βρήκαν τον τέλειο ερμηνευτή τους στο πρόσωπο του Απόστολου Παληού. Από τις 10 Σονάτες για πιάνο που συνέθεσε ο Scriabin ακούσαμε τις τρεις πρώτες, τις πρώιμες. Ο Απόστολος Παληός, λεπτολόγος και δεινός δεξιοτέχνης, ανίχνευσε την αινιγματική γραφή του συνθέτη, ανέδειξε τους δύσκολους ρυθμούς της, τις ομιχλώδεις αρμονίες της, πρόβαλε το σκοτεινό πάθος, την κραυγή προς το Θεό, την τραγωδία της μοίρας, φέρνοντας στην επιφάνεια με τις νότες τα κρυμμένα συναισθήματα του εσώτερου πάθους. Στην αναθεωρημένη, το 1931, 2η Σονάτα του Rachmaninoff, ο Σολίστ   ανακάλυψε τα διάφανα χρώματα της σύνθεσης και ανέδειξε όλες τις λεπτές, φανταστικές αποχρώσεις της. Με αξιοθαύμαστη μουσική μνήμη και εξαίσιο«άγγιγμα»των πλήκτρων έπλασε καθαρό, κρυστάλλινο ήχο και μας δώρισε με έμπνευση, ευλάβεια και λυρισμό ό,τι ο λόγος αδυνατεί να αποκαλύψει ! ΕΥΓΕ!