Μια Γκιόστρα κριτικής

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Ένα γεγονός, σαν περάσει στην λογοτεχνία, κερδίζει αυτομάτως και την αιωνιότητα. Η Γκιόστρα, αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας όλων εκείνων των ελληνικών διαμερισμάτων, που δεν γνώρισαν «την μάστιγα εχθρών τυράννων», κατά την επιγραμματική ρήση του Ανδρέα Κάλβου, από τα στάδια της αναμέτρησης των ιπποτών, είχε την τύχη να γίνει στίχος στα ταλαντούχα χέρια του Βιτσέντζου Κορνάρου και του Θεόδωρου Μοντσελέζε, να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στις σελίδες του «Περίπλου» του Διον. Ρώμα, να γίνει σάτιρα στα πικρόχολα χείλη του Κουτούζη και να φτάσει μέχρι σήμερα, όπου στην μορφή της αναβίωσής της και της επαναφοράς της στη ζωή των σύγχρονων Ζακυνθινών, έγινε πηγή έμπνευσης και στάθηκε αφορμή για τη νεότερη ποιητική δημιουργία του νησιού.

   Οι έφιππες αναμετρήσεις της δεν απασχόλησαν μόνο συμμετέχοντες και κοινό την εποχή της ακμής της, ούτε περιορίστηκαν στις ρομαντικές σελίδες της ιστορίας. Με τη νεότερη επαναφορά τους απέδειξαν πως μπορούν να ευημερήσουν και στην σημερινή, τουριστική εποχή μας, να κρατήσουν τον αρχέγονο ερωτισμό τους και να γίνουν αφορμή για άμιλλα και ευγενική διαμάχη.

   Αυτό όμως που δείχνει την αξία αυτών των αγώνων, αλλά και την διαχρονικότητά τους, δεν είναι μόνο η επανάκαμψή τους, έστω και στην αναβιωτική τους μορφή, αλλά και η προέκτασή τους και η μεταφορά τους σε άλλα πεδία διαμάχης και σύγκρουσης, εκτός από τους γνωστούς τόπους και τρόπους διεξαγωγής τους.

   Έτσι το ότι πρόσφατα ο Νάσος Βαγενάς δημοσίευσε κάποια δικά του «κείμενα κριτικής διαμάχης», όπως ο ίδιος από το εξώφυλλο ήδη σημειώνει, και τους έδωσε τον γενικό τίτλο «Γκιόστρα», δείχνει το πόσο σήμερα μπορεί να χρησιμοποιηθεί η πανάρχαια αυτή λέξη και να λειτουργήσει, αλλά και την σημασία ενός μεγάλου και ιστορικού γεγονότος, το οποίο ακόμα και στις μέρες μας μπορεί να ερμηνευθεί από κοινό και αναγνώστες.

   «Οι κριτικές διαμάχες στο πεδίο των λογοτεχνικών σπουδών – όπως άλλωστε και σε κάθε άλλο πεδίο – αποτελούν μια σημαντική κινητήρια δύναμη», γράφει ο ίδιος ο δημιουργός στον πρόλογό του. Με τον τρόπο αυτό δικαιολογεί την ένταση των γραφόμενων. Εξάλλου ο ίδιος από το ξεκίνημα κιόλας του βιβλίου του μας ξεκαθαρίζει την πρόθεσή του και μας δικαιολογεί άριστα την επιλογή του τίτλου του. «Το ότι η έντασή τους», τονίζει, «υπερβαίνει τις περισσότερες φορές την ηπιότητα ενός κριτικού διαλόγου είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο διαχειρίστηκαν τη διαφωνία οι διαμαχόμενοι στο πλαίσιο των επί του θέματος κριτικών συμφραζομένων». Και για να μην παρεξηγηθεί διευκρινίζει: «Η ηπιότητα στις κριτικές συζητήσεις είναι αρετή, όμως όχι πάντοτε. Σε αρκετές περιπτώσεις αντί να διευκολύνει εμποδίζει την κριτική μελέτη των θεμάτων».

   Τα παραπάνω, εκτός από τους υποψιασμένους και τους άριστους γνώστες, μπορούν να τα κατανοήσουν και όλοι αυτοί, οι οποίοι από το 2005 παρακολουθούν την αναβίωση της Γκιόστρας της Ζακύνθου, η οποία διεξάγεται πια, όχι τυχαία και για το θέμα που μας απασχολεί, στην πλατεία Σολωμού, εκεί που ο ανδριάντας του μας επιβάλει την ύπαρξή του.

   Πρέπει να τονιστεί, μάλιστα, πως στις σελίδες του βιβλίου, όπως και παλιότερα συνέβαινε στην ιστορία του νησιού μας, στην Γκιόστρα αυτή αναμετριέται και ο τόπος μας και λαμβάνει ουσιαστικά μέρος, μια και ο Νάσος Βαγενάς, άριστος γνώστης της δημιουργίας μας, δεν παραλείπει να βάλει στην μια μεριά των ανταγωνιστών τον ιόνιο χώρο και να του δώσει, όπως δικαιούται, τη νίκη και τον κρίκο.

  Έτσι αντικρούει, για παράδειγμα, όλους αυτούς που δεν δέχονται την πεζογραφία των Επτανήσων και με στοιχεία αποδεικνύει και την πρόοδο των νησιών μας και σ’ αυτόν τον τομέα της λογοτεχνία, που μπορεί να τον επισκιάζει η ποιητική γραφή των Κορυφαίων Σολωμού και Κάλβου, αλλά δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητος.

   Σπουδαία για μας τους Ιόνιους, αλλά και για τη νεοελληνική, λογοτεχνική παραγωγή γενικότερα τα όσα ισχυρίζεται ο συγγραφέας στα κείμενά του και ακόμα σπουδαιότεροι οι κατάλογοι που συνθέτει με τα πρωτότυπα και μεταφρασμένα έργα των δικών μας δημιουργών.

   Μα και τα άλλα κεφάλαια έχουν τρομερό ενδιαφέρον και μας προκαλούν για να περιμένουμε το νικητή. Για του λόγου το αληθές αντιγράφουμε τίτλους: «Πότε αρχίζει η νεοελληνική λογοτεχνία;», «Λογοτεχνία και βιογραφισμός», «Ακόμη λίγα για τον Καρυωτακισμό», «Κριτική από μνήμης», «Νεοελληνική φιλολογία της Αμερικής».

  Στην αρχή του βιβλίου του ο Νάσος Βαγενάς μας θυμίζει κάποιους στίχους του Κορνάρου, από την Γκιόστρα του Ερωτόκριτου. Είναι σημαδιακοί και πολυδιάστατοι. Τους αντιγράφουμε:

Η σάλπιγγα, το βούκινο πολλή βαβούρα δίδει

σημάδι πως εσκόλασε στη γκιόστρας το παιχνίδι.

   «Σκολάζοντας» ο αναγνώστης το βιβλίο χαίρεται που ακόμα μπορεί να υπάρξει αναμέτρηση. Απόλυτη σύμπνοια υπάρχει μόνο στην ανυπαρξία. Η ζωή απαιτεί την Γκιόστρα της!