© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Δευτέρα 28 Μαρτίου 2011

O Ανδρέας Μιαούλης και η Ζάκυνθος στα χρόνια του Αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης

Της Κατερίνας Δεμέτη

Η αναζήτηση των ψηφίδων που συνθέτουν το μωσαϊκό της τοπικής ιστορίας ενός νησιού, που το 1953, η τρομερή σεισμοπυρκαγιά του Αυγούστου, το έκανε να χάσει την ιστορική του συνέχεια, αφού διέλυσε κάθε πτυχή της οικονομικής, κοινωνικής και καλλιτεχνικής του ζωής, είναι κάτι πολύ δύσκολο, που με κάθε αφορμή, εμείς που ζούμε στη σημερινή Ζάκυνθο, πρέπει να εκμεταλλευόμαστε.

Σαν τέτοια ευκαιρία λοιπόν είδαμε την φετινή επέτειο της 25ης Μαρτίου, για να ψάξουμε για την προτομή ενός από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης, που παρ’ όλο που δεν είναι Ζακυνθινός, στολίζει την είσοδο του λιμανιού της πόλης μας.

Πρόκειται για την προτομή του Ανδρέα Μιαούλη, που στολίζει το κηπάριο απέναντι από το νέο Λιμεναρχείο.

Γιατί λοιπόν η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη στη Ζάκυνθο; Ποιος και γιατί την έφερε; Ποιος τη φιλοτέχνησε και πότε;

Η αναζήτηση μάς οδηγεί στον μετασεισμικό Τύπο, και ειδικότερα στον Ταχυδρόμο της Ζακύνθου, στο φύλ. της 17-1-1969: «Ποιοι πρόσφεραν δια την κατασκευήν του Τοίχου Μιαούλη».

Εκεί λοιπόν διαβάζουμε ένα ευχαριστήριο του τότε Νομάρχη Ζακύνθου Ανδρέα Σ. Ιωάννου, ο οποίος αναφέρεται σε όσους συνέβαλαν οικονομικά για την ολοκλήρωση της ανέγερσης «του παραλιακού τοίχου, ο οποίος οριοθετεί το νέον πάρκον Μιαούλη από την παρακειμένην παραλιακήν οδόν και την εκεί πλαζ». Ο Ιωάννου θεωρεί υποχρέωση να ευχαριστήσει δημόσια «τώρα που το έργον ετελείωσεν και ανήκει εις την Ζάκυνθον, τους εκλεκτούς πολίτας, οργανώσεις και Τράπεζας, οι οποίοι δια της κατωτέρω αναγραφομένης εισφοράς των μας εβοήθησαν να ολοκληρώσωμεν την ανέγερσιν. Το όλον έργον, εκτελεσθέν μερίμνη και τεχνική επιβλέψει του παρ’ ημίν Μηχανικού κ. Δ. Σκαρτσή, εστοίχισεν συνολικώς 36.000 δρχ. αι οποίαι απεστάλησαν εις ημάς υπό των κάτωθι πολιτών Ζακύνθου και Τραπεζών. Οι Ιατροί… Δ. Πομόνης, Φρ. Γρυπάρης, Δ. Πυλαρινός, Γ. Μοθωναίος και Π. Γιαννούλης, ο Φαρμακοποιός Ν. Βαρβιάνης, η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών, η Αγροτική Τράπεζα , η Εθνική Τράπεζα, η Εμπορική Τράπεζακαι η Ιονική και Λαϊκή Τράπεζα…. Η οικειοθελής αυτή προσφορά δια την κατασκευήν έργων χρησίμων δια την Ζακυνθόν μας και την τουριστικήν ανάπτυξίν της, τιμά τον τόπον και τους επωνύμους ανωτέρω χορηγούς προς τους οποίους εκφράζω τας απείρους ευχαριστίας μου ως εκπρόσωπος της Κυβερνήσεως εν τω νόμω. Ο Νομάρχης Ζακύνθου».

Ο Κύπριος Ανδρέας Ιωάννου τοποθετήθηκε Νομάρχης Ζακύνθου το Μάιο του 1967, αφού μετακινήθηκε από τη Νομαρχία Αργολίδας. Στον Ταχυδρόμο της Ζακύνθου, διαβάζουμε στις 25-9-1969: «Παρητήθη ο Νομάρχης Ζακύνθου. Νέος Νομάρχης της Νήσου ο κ. Θ. Ζήσης. …Η δημιουργία των πάρκων των αγωνιστών του 1821 με παράλληλον διαμόρφωσιν του χώρου των προσχώσεων είναι έργα καθαρώς ιδικής του πνοής και συλλήψεως».

Άρα η προτομή τοποθετήθηκε ανάμεσα στο Μάιο του 1967 και στο Σεπτέμβριο του 1969.

Αλλά από τα δημοσιεύματα προκύπτουν άλλα προβλήματα, αφού η προτομή του Μιαούλη, δεν είναι σήμερα τοποθετημένη στην πλαζ του ΕΟΤ.

Διαβάζουμε πάλι στον Ταχυδρόμο της Ζακύνθου, στις 4-8-1967:

ΑΛΣΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΕΙΣ ΤΑΣ ΕΠΙΧΩΣΕΙΣ
«Εκωμίσθη τη πρωτοβουλία του νομάρχου Ζακύνθου η παραγγελθείσα προτομή του Θ. Κολοκοτρώνη. Η προτομή του αρχιστρατήγου της επαναστάσεως θα στηθεί εις τας κατά μήκος της παραλιακής λεωφόρου επιχώσεις, αι οποίαι καταλλήλως διαμορφούμεναι θα ονομασθούν άλσος Κολοκοτρώνη. Όπως είναι γνωστόν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης από την Ζάκυνθον εξεκίνησε δια να αναλάβει την ηγεσίαν του απελευθερωτικού αγώνος και εις τον ιστορικόν ναόν του Αγίου Γεωργίου Ζακύνθου ωρκίσθη φιλικός. Την δαπάνην της προτομής, έργον του γλύπτη Αντωνίου Καραχάλιου, εκάλυψαν οι προϊστάμενοι των Δημοσιών Υπηρεσίων δι’ εράνου τον οποίον επραγματοποίησαν μεταξύ των, τη προτροπή του κ. Νομάρχου.» Ενώ στον Ταχυδρόμο της Ζακύνθου, 15-11-1967 και 24-11-1967: Ο Νομάρχης Ζακ. Κ. Ανρ. Ιωάννου ευχαριστεί τους συμβάλλοντας εις την δημιουργίαν του πάρκου Θ. Κολοκοτρώνη.

Αλλά κουβέντα για το ποιος είναι ο γλύπτης που φιλοτέχνησε τον Μιαούλη.

Όλα τα βήματα όμως φαίνεται πως οδηγούν στο γλύπτη Αντώνιο Καραχάλιο, το δημιουργό του Κολοκοτρώνη.

Στην Νεοελληνική Γλυπτική, των Χρ. Χρήστου - Μυρτώ Κουμβακάλη-Αναστασιάδη, διαβάζουμε ότι ο γλύπτης γεννήθηκε στα Ψαχνά της Εύβοιας το 1919 και σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Με υποτροφία του Παν/μίου πήγε για δυο χρόνια στο Παρίσι. Στην συνέντευξη του Αντ. Καραχάλιου, στην ευβοϊκή εφημερίδα Παρρησία: διαβάζουμε: «Αδέσμευτος από σχολές, τεχνοτροπίες και ιδιώματα, αποκτά τη δική του καλλιτεχνική ταυτότητα και διαμορφώνει τη δική του εικαστική φιλοσοφία. Ατίθασος και αψύς από τη φύση του, δυστροπεί σε περιορισμούς του ορίζοντα και από έλλειψη προφανώς ικανότητας προσαρμογής, δεν καταφέρνει να χωρέσει και να βολευτεί σε κοινωνικά ή καλλιτεχνικά καλούπια…».

Δεν ξέρω γιατί, αλλά νομίζω ότι και ο Μιαούλης θα ήθελε να ήταν βγαλμένος από χέρι ενός συμπατριώτη του καλλιτέχνη με αυτά τα χαρακτηριστικά. Άλλωστε η αρχική διχογνωμία σχετικά με τον ακριβή τόπο γέννησης του Ανδρέα Μιαούλη έχει πλέον ξεκαθαριστεί, αφού σήμερα οι περισσότεροι ιστορικοί με βάση τοπικές παραδόσεις καταλήγουν ότι γεννήθηκε στα Φύλλα Ευβοίας και όχι στην Ύδρα.

Τώρα, γιατί Μιαούλης και Κολοκοτρώνης χώρισαν, νομίζω ότι η κλασική μεθοδολογική προσέγγιση της λαογραφίας: ερώτηση στους μεγαλύτερους, που έζησαν από κοντά την ανοικοδόμηση της νέας πόλης, μάς λύνει το ερώτημα. Η νέα πόλη λοιπόν αλλάζει συνεχώς μορφή. Η πλαζ του ΕΟΤ στη δεκαετία του 1980 απαιτεί νέα διάταξη. Έτσι Μιαούλης και ο Κολοκοτρώνης πηγαίνουν στο «φυσικό» τους χώρο, στην είσοδο του λιμανιού ο πρώτος, στο εκκλησάκι των Φιλικών ο δεύτερος.

Και τώρα ήρθε η ώρα να δώσουμε απάντηση στο βασικότερο ερώτημα του σημερινού μας δημοσιεύματος, δηλαδή στο γιατί ο Μιαούλης στη Ζάκυνθο.

Ανατρέχοντας στο ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΑΡΧΕΙΟΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΡΩΜΑ τ. Α΄ 1819-1825, Αθήναι 1901 και τ. Β΄ 1826, Αθήναι 1906, με εισαγωγή του Δ. Γρ. Καμπούρογλου, αλλά και στο βιβλίο του Κώστα Καιροφύλλα, Η Ζάκυνθος και η Ελληνική Επανάστασις, Κέρκυρα 1938, διαπιστώνουμε ότι ο Μιαούλης, ανέπτυξε τουλάχιστον τρεις δράσεις, που ιστορικά τον καθιστούν επίτιμο μετά θάνατον δημότη της πόλης μας:

Η πρώτη: Στις 27 Σεπτεμβρίου 1821 ο τουρκικός Στόλος επιστρέφοντας από το Αίγιο και το Γαλαξείδι όπου τα κατέκαψε και συνέλαβε αιχμάλωτα 34 ελληνικά εμπορικά πλοία που βρήκε εκεί, μεταξύ των οποίων και το πλοίο του Ζακυνθινού Θεοδ. Λεονταρίτη αγκυροβόλησε στη Ζάκυνθο Η οργή των Ζακυνθινών ήταν μεγάλη γιατί μεταξύ των αιχμαλωτισθέντων ελληνικών πλοίων ήταν και ένα Ζακυνθινό και ένα Κεφαλονίτικο, με τα οποία είχαν μεταβεί στην Πελοπόννησο οι Μεταξάς και Μερκάτης.

Μόλις έφυγαν από τη Ζάκυνθο τα τουρκικά, εμφανίστηκαν 22 ελληνικά πλοία υπό τον Ανδρέα Μιαούλη και Ιάκωβο Τομπάζη, που πλησίασαν τη νήσο με σκοπό να πληροφορηθούν πού κατευθύνθηκε ο τουρκικός στόλος για να τον συναντήσουν και να του επιτεθούν. Μόλις οι Ζακυνθινοί αντελήφθησαν την εμφάνισή τους αμέσως συνέρευσαν στην παραλία για να τα καμαρώσουν. «Οι κώδωνες των εκκλησιών εκρούοντο χαρμοσύνως και η πόλις ολόκληρος προσέλαβεν εορτάσιμον όψιν. Ο Διοικητής της νήσου Άνκη, οργίλος δια την ενθουσιώδη υποδοχήν των Ζακ., διέταξε τας υγειονομικάς αρχάς όπως μη επιτρέψουν ουδεμίαν επαφήν των κατοίκων με τα πλοία και τα πληρώματά των». Ο απεσταλμένος του Μιαούλη αναγκάστηκε να επανέλθη άπρακτος στο πλοίο του. «Είναι ευνόητος η οργή των Ζακυνθίων προ τοιαύτης μεροληπτικότητος και ταπεινότητος των αγγλικών αρχών, αι οποίαι καθ’ όλως περίεργον τρόπον εφήρμοζον την ουδετερότητα κατά τον πόλεμον Ελλήνων και Τούρκων».

Η δεύτερη: Ο Ναύαρχος Μιαούλης σπεύδει να ευχαριστήσει τους Ζακυνθινούς για το ενεργό ενδιαφέρον που έδειξαν για την τύχη του Μεσολογγίου. Από τα πολυάριθμα σχετικά έγγραφα του Αρχείου Ρώμα φαίνεται ότι η βοήθεια από τους Ζακυνθινούς ήταν η μόνη τους ελπίδα και χωρίς αυτή δεν θα κατόρθωνε ν’ αντέξει τόσο καιρό. Επίσης στις 4-4-1826 έξω από το Μεσολόγγι έγραφε από το μπρίκι του «Άρης» προς την επιτροπή Ζακύνθου, συγκινητική επιστολή που προανήγγειλε την πτώση του Μεσολογγίου «εξ αιτίας της πείνας». Ήταν πια αργά. Τη νύχτα της 10ης προς την 11η Απριλίου, οι ήρωες επιχείρησαν την έξοδο.

Και, τέλος, η τρίτη: Πρόκειται για τη συνδρομή του Μιαούλη στην τολμηρή πρωτοβουλία, που ανέλαβε ο Διονύσιος Ρώμας να ζητήσει η Ελλάδα από την Αγγλία να την αναλάβει υπό την Προστασία της. Από το Αρχείο Ρώμα, διαβάζουμε ότι αφού είχε διεξαγάγει τις απαραίτητες προκαταρκτικές ενέργειες, αποφάσισε να έλθει σε συνεννοήσεις με τους δύο κυριώτερους παράγοντες της επαναστάσεως: τον Κολοκοτρώνη και τον Μιαούλη. Την 21η Μαΐου 1825 απηύθυνε την περίφημη ιστορική επιστολή προς τον Κολοκοτρώνη, στην οποία αφού του εκφράζει κατ’ αρχήν τη λύπη του για τον εμφύλιο σπαραγμό και αφού εκθέτει τους λόγους για τους οποίους οι άλλες μεγάλες δυνάμεις δεν δύνανται να επέμβουν αποφασιστικά, καταλήγει ότι μόνο από την Αγγλία μπορεί η Ελλάδα να λάβει δάνεια και εν γένει πραγματική συνδρομή, ενώ απεναντίας η έχθρα της Αγγλίας θα μπορούσε να ματαιώσει την απελευθέρωσή της. Συγχρόνως γράφει και στο Ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη. Προς καλύτερη συνεννόηση μάλιστα στέλνει δύο απεσταλμένους, προς μεν τον Κολοκοτρώνη τον Ζαχαριάδη, προς δε τον Μιαούλη, τον Παναγ. Λεονταρίτη. Και οι δύο αρχηγοί αποδέχτηκαν την πρόταση του Ρώμα. Από το αρχείο Ρώμα μάλιστα διαβάζουμε ότι ο Ναύαρχος Α. Μιαούλης, το υπέγραψε ενθουσιωδώς και το έστειλε στο Ρώμα με τον γιο του Δημήτριο.

Από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά η σχέση του Ανδρέα Μιαούλη, ενός από τους πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, με το νησί μας. Άλλωστε η ίδια η τοποθέτησή του στο ύπαιθρο, καθώς ξεφεύγει από τη σταθερή σχέση θεατή-θεωμένου, που επιβάλλει ο πίνακας ζωγραφικής ή ο κλειστός χώρος ενός μουσείου, δημιουργεί μεγαλύτερες προκλήσεις, καθώς ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κινηθεί ολόγυρά του και να δημιουργήσει έτσι, μια ατμόσφαιρα οικειότητας, που γεννά την περιέργεια και το ενδιαφέρον.

Ελπίζουμε ότι την ίδια περιέργεια θα προκαλέσουν και άλλα υπαίθρια γλυπτά (προτομές, ανδριάντες, γλυπτικά σύνολα), που κοσμούν τη μετασεισμική μας πόλη, και μας δίνουν το παράδειγμα ότι η Ζάκυνθος μπορεί να μην τυχαίνει πάντα της καλύτερης εκπροσώπησης από δημοσίους άρχοντες, αλλά στο παρελθόν στάθηκε τυχερή, γιατί κάποιοι με γνώσεις ιστορίας και πραγματική αγάπη για το νησί, τη φρόντισαν.

Δεν μένει να πράξουν το ίδιο και οι σύγχρονοι. Η ιστορία θα τους ανταμείψει.


Σημείωση: Ευχαριστώ θερμά τον κ. Ντίνο Πλανήτερο-Ρώμα για την άδεια μελέτης του Αρχείου Διονυσίου Ρώμα για την ανακοίνωσή μου στο 1ο Συνέδριο για Ελληνική Επανάσταση, που πραγματοποιήθηκε στα Φύλλα Ευβοίας από 29 έως 31 Μαΐου 2009 με θέμα «Η Εύβοια στην Ελληνική Επανάσταση».

3 σχόλια:

Μαρία Σ είπε...

Κατερίνα σε ευχαριστούμε για ολα αυτά που μελέτησες και τα μοιράσθηκες μαζί μας.
Καλή δύναμη για να συνεχίσεις οτι κάνεις.

ΗΛΙΑΣ ΜΑΚΡΗΣ είπε...

Αγαπητή φίλη Κατερίνα, τα θερμά μου συγχαρητήρια για την έρευνα που διεξήγαγες και συνακόλουθα για το πολύ ενδιαφέρον άρθρο σου. Εμένα με αγγίζει λίγο παραπάνω, επειδή ο Νικηταράς (ένας απο τους ήρωες που ορκίστηκαν στον Α.Γιώργη των φιλικών) κατάγεται απο χωριό γειτονικό με το δικό μου. Αυτό το άρθρο όμως δημιουργεί και κάποιους συνειρμούς. Δηλαδή, παλαιότερα άρθρα στον τοπικό τύπο και εισηγήσεις σου σε διάφορες εκδηλώσεις καθώς και προσπάθειες άλλων ντόπιων, σχετικές με την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό. Μήπως θα ήταν χρήσιμο να γίνει μια ομαδική συγγραφή σχετική με την τοπική ιστορία και πολιτισμό με στόχο τις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης που υπάρχουν στο νησί; Γιατί όχι και μια πρωτοβουλία για τη δημιουργία - πρόταση ενός πιλοτικού, εκπαιδευτικού προγράμματος με στόχο εκπαιδευτικούς, φοιτητές και μαθητές, που θα αφορά την ιδιαίτερη ταυτότητα των Τοπικών Κοινωνιών της Ελληνικής Περιφέρειας, εν προκειμένω της Ζακύνθου. Αφού ο εναλλακτικός, ήπιος τουρισμός αποτελεί παντού το μόνιμο ζητούμενο για την τοπική ανάπτυξη. Τέλος πάντων, να είσαι πάντα καλά και να γράφεις τακτικά, για να σε διαβάζουμε.

Κατερίνα Δεμέτη είπε...

Αγαπητοί φίλοι της ζεστής οικογένειας του ίσκιου μας,
Ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια, που μου δίνουν τη δύναμη για μελέτη, έρευνα και συγγραφή.
Η ιδέα του Ηλία για την συγγραφή ενός βιβλίου για την τοπική ιστορία είναι εξαιρετική. Έχει κάνει μία σχετική προσπάθεια ο Άκης Λαδικός, που όμως δεν έχει βρει από τους εκπαιδευτικούς την δέουσα ανταπόκριση. Πρέπει όμως το μάθημα της τοπικής ιστορίας να διευρυνθεί και να μπει στο ωρολόγιο πρόγραμμα της Α΄/θμιας και της Β΄/θμιας Εκπαίδευσης. Να γραφτούν βιβλία για την τοπική ιστορία και στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας και να γίνει η σύνδεσή τους με τα άλλα γενικά βιβλία ιστορίας που διδάσκονται τα παιδιά μας. Μία ανάλογη πρόταση κατέθεσε νομίζω και ο κ. Γιάννης Αγαλιανός στο νέο Περιφερειακό Συμβούλιο. Ελπίζω οι φωνές να γίνουν πολλές και κάποτε να γίνει πραγματικότητα, αυτό που όλοι εντοπίζομε σαν ανάγκη. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του, σύντομα γίνεται ευάλωτος σε κάθε είδους προστάτες.
Και πάλι σας ευχαριστώ.
Κατερίνα Δεμέτη

Related Posts with Thumbnails