Διονύση Σέρρα: "ΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΣ" ΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟ

Καλύτερα, καλύτερα

διασκορπισμένοι οι Ελληνες

να τρέχωσι τον κόσμον

με εξαπλωμένην χείρα

ψωμοζητούντες,

παρά προστάτας να 'χωμεν.

Ανδρέας Κάλβος, Αι Ευχαί (γ'-δ')

Με τη συμπλήρωση 140 χρόνων από την οριστική «φυγή» του απεικόνιστου Ανδρέα Κάλβου, οφείλουμε και πάλι, στα όρια και της ιδιαίτερης πατρίδας του και όλης της ευρύτερης ελληνικής επικράτειας, να μνημονεύσουμε τον κλασικότροπο ποιητή των Ωδών, τιμώντας πάντοτε την άγνωστη και ιδεατή μορφή και την ιδιότυπη «φωνή» και «παρουσία» ενός εκλεκτού πνευματικού αναστήματος, συνειδητά και ασυμβίβαστα στρατευμένου και προσηλωμένου στους χώρους των Ιδεών, της Αρετής και της Ελευθερίας, της Φιλοπατρίας, της Γνώσης, του Λόγου, της Διδαχής... Ενός, ακόμη, βιοεργογραφικά πολύπτυχου προσώπου, σύγχρονου και ομόλογου, λίγο-πολύ (με ομοιότητες και διαφορές), των δύο άλλων πρωτοπόρων συντοπιτών του, του Ugo Foscolo (1778-1827) και του Διονυσίου Σολωμού (1798-1859). Ενός προσώπου το οποίο, χάρη σε αξιόλογες, σημαντικές ή ενδιαφέρουσες και έγκυρες αναγνώσεις και γραφές νεοελλήνων και ξένων μελετητών και υμνητών της διακριτής περίπτωσής του (όπως των Σπυρ. Δεβιάζη, Κ. Παλαμά, Κ. Καρυωτάκη, Αγγ. Σικελιανού, Γ. Θ. Ζώρα, Μ. Vitti, Κ. Θ. Δημαρά, Γ. Σεφέρη, Οδ. Ελύτη κ.ά.) ανακαλύφθηκε, προβλήθηκε, αναγνωρίστηκε καθολικά και τιμήθηκε ιδιαίτερα, πολύτροπα και πολυφωνικά στη διάρκεια όλων των μετά την «κοίμησή» του δεκαετιών.

Έτσι ο Ανδρέας Κάλβος κατέκτησε και κατέχει δικαιωματικά και σταθερά, με την ευάριθμη μα υψίτονη ποιητική δημιουργία του και με ανάδειξη της πολυεπίπεδης ηθικοπνευματικής αξίας και σημασίας του, ξεχωριστή και περίοπτη θέση στις κορυφές του νεοελληνικού Παρνασσού ή στις λαμπρότερες σελίδες των γραμμάτων μας, εμπνέοντας συνεχώς και συγκινώντας βαθύτερα, λίγους ή περισσότερους, τόσο με τη στάση ή την πορεία της μοναχικής ή ιδιόρρυθμης ζωής του (όχι εύκολης, σε δύσκολες εποχές και καταστάσεις) όσο και με την πρωτοτυπία (τη διαφορετικότητα) και τα μηνύματα της γραφής του, τόσο με τα γεννήματα της Μούσας του όσο και με την εύγλωττη σιωπή του...

Με την πολύπλευρα ελκυστική, πολύσημη και ανεξάντλητη περίπτωση του λυρωδού Ανδρέα Κάλβου να παραμένει γνωστικά και εξεταστικά ανολοκλήρωτη, πιστεύουμε ότι και σήμερα η σκιόφωτη «εικόνα» του συμπληρώνεται, ώς έναν βαθμό, με τις διάφορες κατά καιρούς προσεγγίσεις, αναφορές ή ερμηνείες, θεωρήσεις και εκτιμήσεις, με την κατάθεση ποικιλόμορφου γι' αυτόν υλικού (κειμενικού-εικαστικού), που αναδείχνει, τονίζει και τιμά, στο πλαίσιο του δυνατού ή του επιθυμητού -αφήνοντας πολλά περιθώρια περαιτέρω σκιαγράφησης ή ψηφιδογράφησης- το αληθινό «πρόσωπο» ή την αναλλοίωτη «ταυτότητα» του βάρδου-ποιητή. Ενός ευπαίδευτου, καινοτόμου και πολυδιάστατου Ζακυνθινού - Επτανήσιου - Νεοέλληνα και Ευρωπαίου του 19ου αιώνα, που πρέπει και επιβάλλεται, πρώτιστα να τον «βλέπουμε» και να τον νιώθουμε βιωματικά και πολιτιστικά παρόντα και ενεργό, χωρίς χρονικούς ή άλλους περιορισμούς, στην ουσία και στη δυναμική της φύσης του και της «φωνής» του, κι ακόμη πέρα από τα όποια, στενά ή ευρύτερα, ιστορικοπραγματολογικά, γλωσσοφιλολογικά, βιοεργογραφικά, κριτικολογοτεχνικά κ.ά. πλαίσια ή όρια και δεδομένα. Να τον αποδεχόμαστε (ανα)δημιουργικά και να τον αισθανόμαστε εμψυχωτικά, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, σαν αντάξιο κληρονόμο και κληροδότη, αφομοιωτή και νέο γεννήτορα ανθρωποκεντρικής -όχι μόνο ελληνόπρεπης- πολιτιστικής παράδοσης, σαν ισχυρό και εύηχο φορέα και πομπό ποιότητας και ανωτερότητας ή σαν διαχρονικής αντοχής και αξίας κήρυκα και διδάχο Ηθους, Πνευματικότητας, Ιδανικών... Κι όλα αυτά (ή άλλα), ιδιαίτερα και απαραίτητα σε καιρούς βαθιάς κρίσης ή έκπτωσης αρχών, αξιών και θεσμών, έλλειψης ή αποσιώπησης άριστων προτύπων, περισσής Λήθης ή Αγνοιας, κατάφωρης αλλοτρίωσης και θλιβερής απουσίας ή αδυναμίας για σθεναρή αντίσταση σε ποικίλους πειρασμούς, τριγμούς και κλυδωνισμούς ή σε πάθη προσβλητικά και σ' ενέργειες υποτιμητικές, αντιανθρώπινες, αντιπνευματικές...

Είτε λυρικός και επικός είτε πινδαρικός ή τυρταϊκός είτε ρεαλιστικός - ρομαντικός και συμβολικός, είτε εντός ή εκτός της όποιας λογοτεχνικής «Σχολής», τεχνοτροπίας και αισθητικής είτε εθνικοπατριωτικός και ελληνοκεντρικός είτε συνειδητά στρατευμένος ή περιοριστικά (αλλ' όχι εφήμερα) επικαιρικός είτε φιλοσοφικοστοχαστικός και διδακτικός είτε όπως αλλιώς ήθελε χαρακτηριστεί ο κατά βάθος και στην ολότητά του «ανείδωτος» (σολωμικής και αυτός υφής και συγγένειας) «όμορφος [και] ηθικός» του Ανδρέα Κάλβου «κόσμος» - εκούσια και (αυτο)γνωστικά απόμακρος από την επικράτεια του άμετρου (και τόσο ανθηρού, σήμερα) «Εγώ»..., το κέντρο, το «μέτρο» και η σημασία της ύπαρξης και της πνευματικής του δωρεάς είναι κατεξοχήν: η ά μ ε σ η και κ α θ α ρ ή σχέση του με τις αιώνιες ανθρώπινες Ιδέες και Αξίες. Κι ακόμη, με την ομορφιά, την ουσία και τους στόχους ή τον ρόλο της ανθεκτικής και ζωογόνας Τέχνης, με τα εύληπτα «μιλήματα» ή τα «κινήματα» του νου και της ψυχής του, όπως αυτά γεννήθηκαν, πλάστηκαν και εκφράστηκαν δυναμικά ή μεγαλήγορα, μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές -επαναστατικές ή ανατρεπτικής «χροιάς» και διάστασης- καταστάσεις και από ιδιαίτερες ανάγκες ή επιλογές, εσώτερες και αντικειμενικές.

140 χρόνια μετά την «κοίμησή» του και 50 σχεδόν μετά την επιστροφή του στα μητρικά χώματα, το αθάνατο φιλελεύθερο Πνεύμα του Ανδρέα Κάλβου αξίζει να το κάνουμε να νιώσει, στον άυλο «κόσμο» της σιγής, πως δεν «αναπαύεται» (άτυχα και πικρά) σε τόσο «ξένη» -ως προς τα πιστεύω και τα οράματά του- γη, με τόσους και τέτοιους (ημεδαπούς και μη), άλλης λογής «κατακτητές» ή «προστάτες»...

Ζάκυνθος, Αύγουστος 2009

[Από τη Βιβλιοθήκη Ελευθεροτυπίας, 4.12.2009, σ. 17. Αφιέρωμα στον Ανδρέα Κάλβο, με επιμέλεια Διονύση Ν. Μουσμούτη]