Ο δικός μας Τσίλλερ

Της Κατερίνας Δεμέτη

H έκθεση «Ερνέστος Τσίλλερ, Αρχιτέκτων, 1837-1923», που λειτουργεί στην Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου (Μιχαλακοπούλου 1 και Βασ. Κωνσταντίνου 50) έως τις 29 Αυγούστου, στάθηκε η αφορμή για το σημερινό αφιέρωμα στο μεγάλο αρχιτέκτονα.

Γιατί ο Ερνέστος Τσίλλερ δεν υπήρξε μόνο ο άνθρωπος που μεταμόρφωσε την Αθήνα του 19ου αιώνα από χωριό σε ευρωπαϊκή πόλη, προσδίδοντάς της λάμψη διαρκείας, αρχιτεκτονική ταυτότητα και αισθητική. Ούτε ο απόλυτος εκλεκτικιστής, που πάντρεψε ισορροπημένα ρυθμούς και μορφολογίες της Αναγέννησης και του νεο-κλασικισμού, δημιουργώντας το προσωπικό του αρχιτεκτονικό ιδίωμα. Ούτε πάλι ο σπουδαίος μηχανικός και καινοτόμος κατασκευαστής, που έκτισε περισσότερα από 500 κτήρια σε όλη την Ελλάδα. Από τα πολύ γνωστά έργα του είναι το Προεδρικό Μεγάρο -τότε ανάκτορο του διαδόχου Κωνσταντίνου- το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών (πλατεία Κοτζιά, γκρεμίστηκε το 1940), το Βασιλικό (Εθνικό) Θέατρο, το Θέατρο Πατρών, το Μέγαρο Σλήμαν, το Μέγαρο Σταθάτου, το Μέγαρο Μελά, το Παλαιό Χημείο, το Μέγαρο Δεληγιώργη, αλλά και βίλες, εκκλησίες, αγορές και σχολεία σε πολλές ελληνικές πόλεις, έτσι που ο κατάλογος να μοιάζει πραγματικά ατελείωτος. Ούτε ο εισηγητής του εξωραϊσμού του Λυκαβηττού, ως κέντρου αναψυχής των αστών Αθηναίων. Ούτε ο επί δέκα χρόνια (1872-1882) Καθηγητής στο Πολυτεχνείο Αθηνών και Διευθυντής δημοσίων έργων στην κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη.

Για όλους τους ευαίσθητους Ζακυνθινούς, υπήρξε εκείνος, που έδωσε το άλλοθι, μέσα από την κατασκευή ενός και μόνο έργου του, του θεάτρου «Φώσκολος», που καταστράφηκε με τους σεισμούς του 1953, να κλαίνε το αλλοτινό κλέος ενός από τα ωραιότερα θέατρα της ανατολικής Μεσογείου, κατορθώνοντας παράλληλα να το μετατρέψει σε σύμβολο μιας εποχής που χάθηκε ανεπιστρεπτί.

Η μακέτα του προσεισμικού θεάτρου, που εκτίθεται στο Μουσείο Ζακύνθου, φιλοξενείται σήμερα στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης μαζί με τα 430 σχέδια από το αρχείο Τσίλλερ. Το αρχείο αυτό αγοράστηκε το 1961, από τον τότε διευθυντή της Μαρίνο Καλλιγά, στον οποίο και είναι αφιερωμένη η έκθεση, αντί του ευτελούς ποσού των 20.000 δραχμών και σήμερα παρουσιάζεται ολόκληρο για πρώτη φορά.

Στο παρόν δημοσίευμα, αξίζει να ξαναθυμηθούμε κάποια στοιχεία από το προσεισμικό θέατρο της πόλης μας, για ν’ αντιληφθούμε για ποιο λόγο κέρδισε τις καρδιές των αλλοτινών Ζακυνθινών, τιμώντας έτσι το μεγάλο αρχιτέκτονα, που ακόμα και μετά το θάνατό του, καταφέρνει να φέρει στην επικαιρότητα το νησί μας, μέσα στις αίθουσες της Εθνικής Πινακοθήκης, αλλά και να τον αναζητήσουμε και σε μια άλλη ξεχωριστή κατασκευή, που σώζεται, αλλά σε ερειπιώδη δυστυχώς μορφή.

To Θέατρο λοιπόν θεμελιώθηκε το 1872, επί Δημαρχίας Φραγκίσκου Τζουλάτη, στη θέση του σημερινού Πνευματικού Κέντρου πάνω στα θεμέλια της διαλυμένης οινοπνευματικής εταιρείας «Μέλισσα». Ήταν επιβλητικό, με μεγάλη πλατεία, τρεις σειρές θεωρείων και υπερώο. Στην ανατολική πτέρυγα στεγάστηκε η πολιτική λέσχη «Λομβάρδος», το περίφημο «Λομβαρδιανό Καζίνο». Ο προϋπολογισμός του ήταν 70.000 δρχ., αλλά τελικά για την αποπεράτωσή του το ποσό θα υπερβεί τις 120.000 δρχ. Στην πεταλόσχημη αίθουσά του, με τη μεγάλη πλατεία, τις τρεις σειρές θεωρεία και το υπερώο, ανέβηκαν όπερες, μελοδράματα, κωμειδύλλια.

Εγκαινιάστηκε το 1875, αλλά δεκαοκτώ χρόνια αργότερα αχρηστεύτηκε από τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1893. Το 1903, επί Δημαρχίας Αντωνίου Μακρή (1853-1937), κατεδαφίστηκε και ξαναχτίστηκε απαράλλαχτο πάνω στα ίδια σχέδια του Τσίλλερ. Η ζωή του κράτησε 50 χρόνια.

Σήμερα σώζονται μόνο τα κιονόκρανα των εξωτερικών παραστάδων του, που κοσμούν την κύρια όψη του Μουσείου Ζακύνθου.

Το άλλο έργο, που ο Τσίλλερ σχεδίασε για τη Ζάκυνθο λίγο μετά τα μέσα του ΙΘ΄ αι., είναι το αρχοντικό της οικογένειας Καρρέρ στο Παληοκάντουνο.

Σχεδιάστηκε από τον Τσίλλερ, σ’ ένα πρωτότυπο για την τοπική παράδοση νεογοτθικό ρυθμό και με διάθεση σαφώς ρομαντική. Το κτήριο, όπως και όλο το συγκρότημα ακολουθούσε μια τυπική συμμετρική διάταξη. Στο ελαφρά υπερυψωμένο ισόγειο είχαν διαταχθεί οι χώροι υποδοχής και οι βοηθητικοί, καθώς και ένα άνετο κλιμακοστάσιο. Στον όροφο ήταν τα υπνοδωμάτια και το κεντρικό σαλόνι. Αριστερά και δεξιά, συμμετρικά, υπνοδωμάτια και χώροι βοηθητικοί (σταύλοι, λινοί, κλπ.), σε ξέχωρα νεογοτθικά κτίρια. Η διαμόρφωση των όψεων έγινε με ιδιαίτερη επιμέλεια, αξιοποιώντας στοιχεία μιας επίσημης αρχιτεκτονικής, όπως τα λαξευτά μαρμάρινα υπέρθυρα. Το ευγενικό «ροζ αντίκο» χρωμάτιζε τους εξωτερικούς τοίχους και έκανε μία γλυκιά αντίθεση με το πράσινο του ζακυνθινού κάμπου.

Το κτήριο υπέστη μεγάλες ζημιές από τους σεισμούς του ’53, και σήμερα διατηρείται μόνο η ισόγεια βάση του και αυτή αρκετά ερειπωμένη.


Κλείνοντας το δημοσίευμά μας για το μεγάλο Βαυαρό αρχιτέκτονα, που άλλαξε με τα έργα του τη μορφή της Αθήνας, αλλά και πολλών πόλεων της νεώτερης Ελλάδας, αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι οι Ζακυνθινοί του ΙΘ΄ αιώνα, τόλμησαν μια ουσιαστική αναμέτρηση με τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά πρότυπα, αξιοποιώντας στο έπακρο τα μέσα της εποχής.

Εμείς, δύο αιώνες μετά, με όλη την ευμάρεια και την επάρκεια των μέσων, γιατί εξακολουθούμε να φαινόμαστε υποδεέστεροί τους;

Μία επίσκεψη στην Εθνική Πινακοθήκη ίσως μάς πείσει ότι το κλέος έρχεται μόνο μέσα από την Ομορφιά.

Καλό Πάσχα σε όλους.

Βιβλιογραφία

• Διον. Ζήβα, Η Αρχιτεκτονική της Ζακύνθου Από τον ΙΣΤ΄ μέχρι τον ΙΘ΄αι., Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, Αθήνα 2002.

• Περιοδικό «Κ», Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21 Μαρτίου 2010, τεύχος 355, και το άρθρο της Τατιάνας Καποδίστρια: «Δια χειρός Τσίλλερ».

• Διονύση Ν. Μουσμούτη, Το Θέατρο στην πόλη της Ζακύνθου 1901-1915, εκδ. Μπάστα, Αθήνα 1999.

• Ζωή Α. Μυλωνά, Μουσείο Ζακύνθου, ΥΠ.ΠΟ.-Τ.Α.Π.Α., Αθήνα 1998.

• Robert Sargint, Η Ζάκυνθος κάποτε…, κείμενα Νίκος Λούντζης, εκδ. «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων», 1990.